Καλύτερη μόρφωση, απασχόληση σε επαγγέλματα που απαιτούν διαχείριση πολύπλοκων στοιχείων και αριθμών, μεσογειακή διατροφή, δραστηριότητες, κοινωνική συναναστροφή και τακτική άσκηση βοηθούν στη διατήρηση της πνευματικής διαύγειας, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς.
Mία από τις απολαύσεις του «καιρού της πανδημίας», όταν συναντήσεις με συγγενείς και φίλους απαγορεύονταν, ήταν οι μακρές τηλεφωνικές συζητήσεις. Με χαροποιούσε ιδιαίτερα η τηλεφωνική επικοινωνία με τη Μάργκαρετ Σράιερ, μία 94χρονη γυναίκα, που χήρεψε δύο φορές. Τη γνώρισα το 1963, λίγο αφού σκοτώθηκε ο πρώτος της σύζυγος, θύμα ενός μεθυσμένου οδηγού. Μαζί συζητάμε τα πάντα, από τις πολιτικές εξελίξεις μέχρι τις θεατρικές παραστάσεις που μας εντυπωσίασαν και βέβαια, διάφορα φιλοσοφικά θέματα. Από τις συζητήσεις μας δεν εξαιρούνται τα οικογενειακά μας, οι χαρές, οι προσδοκίες και τα προβλήματά μας. Απολαμβάνω τη σοφία της ηλικιωμένης φίλης και ακούω τις συμβουλές της. Είναι εντυπωσιακό ότι, παρά την προχωρημένη ηλικία της, διατηρεί πλήρως τη διανοητική της διαύγεια και τις γνωσιακές ικανότητες, σαν να μην έχει περάσει ούτε μία ημέρα από τα τεσσαρακοστά γενέθλιά της.
Λιγότεροι από το 1% των Αμερικανών θα καταφέρουν να γιορτάσουν τον έναν αιώνα ζωής τους. Οπως διαπιστώθηκε σε πρόσφατη ολλανδική μελέτη, όσοι φτάνουν στο ορόσημο με πλήρη διαύγεια, θα εξακολουθήσουν να «τα έχουν τετρακόσια» μέχρι την τελευταία τους αναπνοή, ακόμα και αν ο εγκέφαλός τους γεμίσει με πλάκες β-αμυλοειδούς, την «υπογραφή» της νόσου Αλτσχάιμερ. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η συγκεκριμένη έρευνα ανοίγει τον δρόμο που θα μας επιτρέψει να γίνουμε όλοι «σούπερ παππούδες και γιαγιάδες», όπως θεωρούνται οι υπερήλικες που, παρότι πλησιάζουν το τέλος της ζωής τους, διαθέτουν τις διανοητικές ικανότητες ενός ατόμου 30 χρόνια νεότερου.
Μελλοντικά, όποιος καταφέρει να φτάσει τα εκατό σε καλή φυσιολογική κατάσταση, θα μπορεί να διατηρήσει και διαύγεια σκέψης. Μελετώντας τους αιωνόβιους, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα αποκρυπτογραφήσουν το μυστήριο της «διανοητικής μακροζωίας» και θα αναπτύξουν θεραπείες ώστε όλοι να φτάσουμε σε βαθύ γήρας με πλήρη διαύγεια. Υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε μέχρι τότε, ώστε να διατηρήσουμε τον εγκέφαλο και τις διανοητικές μας ικανότητες σε άριστη κατάσταση για πάντα. Αυτή την ελπίδα γεννά η ολλανδική μελέτη, στην οποία συμμετείχαν 340 Ολλανδοί ηλικίας εκατό ετών, που παρέμεναν ανεξάρτητοι και αυτόνομοι στην καθημερινότητά τους, και στην έναρξη της μελέτης διατηρούσαν πλήρως τις διανοητικές τους ικανότητες. Οι 79 εθελοντές που παρέμειναν στη ζωή και δεν εγκατέλειψαν την έρευνα, υποβλήθηκαν επανειλημμένα σε γνωσιακές εξετάσεις για μία περίοδο 18 μηνών.
Η έρευνα του Eλεύθερου Πανεπιστημίου του Αμστερνταμ, που δημοσιεύθηκε στο Jama Network Open τον Ιανουάριο, διαπιστώνει ότι κανείς από τους υπερήλικες που εξετάστηκαν δεν παρουσίασε επιδείνωση της διανοητικής του ικανότητας, πέραν μιας ήπιας έκπτωσης της μνήμης. Ολοι, αντιθέτως, διατήρησαν αναλλοίωτη την ικανότητα λήψης αποφάσεων, προγραμματισμού και υλοποίησης των σχεδίων, την ικανότητα αναπαραγωγής μιας εικόνας που είχαν δει, όπως και απαρίθμησης ζώων ή αντικείμενων, τα ονόματα των οποίων αρχίζουν με συγκεκριμένο γράμμα, σαν να ήταν τριάντα χρόνια νεότεροι. Ταυτόχρονα η προσοχή τους παρέμενε απερίσπαστη όταν εκτελούσαν κάποια εργασία και δεν έχαναν τον δρόμο τους επιστρέφοντας σπίτι. Ακόμα και εκείνοι που είχαν γενετική προδιάθεση για την εμφάνιση Αλτσχάιμερ κατέγραψαν θαυμάσιες επιδόσεις σε όλα τα τεστ. Το 33% των εθελοντών συμφώνησαν να δωρίσουν, μετά θάνατον, τον εγκέφαλό τους στην ιατρική. Οπως διαπιστώθηκε από τη νεκροτομική τους εξέταση, 44 εγκέφαλοι συμμετεχόντων είχαν παρόμοια νευροπαθολογική εικόνα με αυτή πασχόντων από Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες στην έρευνα είχαν διατηρήσει πλήρη διανοητική διαύγεια μέχρι τον θάνατό τους, χωρίς να εμφανίσουν ποτέ συμπτώματα της εκφυλιστικής νόσου.
Ο δρ Τόμας Περλς, γηρίατρος στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και επικεφαλής ανάλογης έρευνας που εκπονείται στις ΗΠΑ, υπογραμμίζει ότι οι Ολλανδοί υπερήλικες είχαν αποτρέψει την εκδήλωση της νόσου Αλτσχάιμερ κατά είκοσι ή τριάντα χρόνια. Είτε λοιπόν ήταν ανθεκτικοί στη νόσο και διέθεταν βιολογικούς μηχανισμούς που επιβράδυναν την εγκεφαλική γήρανση και την εμφάνιση συμπτωμάτων της νόσου, είτε με κάποιο τρόπο είχαν διατηρήσει τη διανοητική τους διαύγεια, παρότι ο εγκέφαλός τους παρουσίαζε φθορές και βλάβες παρόμοιες με αυτές που προκαλεί το Αλτσχάιμερ. Ο Γιακόφ Στερν, νευροψυχολόγος του Κολεγίου Ιατρών και Χειρουργών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, επισημαίνει ότι η διατήρηση της διαύγειας και γνωσιακής οξύτητας, παρά τις εγκεφαλικές φθορές, οφείλεται σε πληθώρα παραγόντων, μεταξύ των οποίων και κάποιοι που αφορούν τον τρόπο της ζωής μας, όπως η καλύτερη μόρφωση και υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευση, η απασχόληση σε επαγγέλματα που απαιτούν διαχείριση πολύπλοκων στοιχείων και αριθμών, η μεσογειακή διατροφή, οι δραστηριότητες, η κοινωνική συναναστροφή και η τακτική άσκηση. «Ερευνες έχουν αποδείξει ότι η σωματική άσκηση βελτιώνει τη διανοητική ικανότητα», εξηγεί ο δρ Στερν και προσθέτει: «Αυτό συμβαίνει όχι μόνο επειδή το αίμα κυκλοφορεί καλύτερα, αλλά επειδή προκαλεί πάχυνση του φλοιού και αύξηση του όγκου του εγκεφάλου και των μετωπιαίων λοβών, που συνδέονται με τις γνωσιακές λειτουργίες».
Ακοή και όραση
Ο δρ Περλς υπογραμμίζει ότι «το Αλτσχάιμερ δεν είναι φυσικό επόμενο της γήρανσης. Ακόμα και όσοι έχουν γενετική προδιάθεση μπορούν να καθυστερήσουν ή να αποτρέψουν ολοκληρωτικά την εμφάνισή του, κάνοντας πράγματα που γνωρίζουν ότι είναι υγιεινά, όπως η τακτική σωματική άσκηση, η διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους, ο περιορισμός του κόκκινου κρέατος στη διατροφή, η ενασχόληση με δραστηριότητες που οξύνουν τις γνωσιακές διεργασίες, όπως η εκμάθηση μιας νέας ξένης γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου». Ομως ο δρ Περλς, ένας 60χρονος που ήδη φοράει ακουστικό βοήθημα, υπογραμμίζει ότι εξίσου σημαντική είναι η διατήρηση της ακοής. «Η διασύνδεση της ακοής με τη γνωσιακή λειτουργία είναι άρρηκτη. Το να είναι κάποιος πείσμων και να αρνείται να φορέσει ακουστικό είναι απλώς γελοίο. Η απώλεια της ακοής καταλήγει σε απώλεια των γνωσιακών δεξιοτήτων, επειδή στην πραγματικότητα όταν δεν ακούς χάνεις τα πάντα, χάνεις την επαφή με το περιβάλλον», υπογραμμίζει. Αναμφίβολα σημαντική είναι η διατήρηση της όρασης, ιδιαίτερα σε ανθρώπους που ήδη εμφανίζουν κάποιο γνωσιακό έλλειμμα. «Η κακή όραση επιδεινώνει τα γνωσιακά μας προβλήματα», καταλήγει.