Σε σχέση με όλ' αυτά η έλευση της Κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ είναι τομή. Για πρώτη φορά μετά από είκοσι χρόνια μια χώρα της ανεπτυγμένης Δύσης δείχνει να αμφισβητεί έμπρακτα τους κυρίαρχους ιδεολογικούς αυτοματισμούς. Για πρώτη φορά η φαντασία και η βούληση εμπνέονται από εκείνο που δεν υπάρχει ακόμα.
Αίφνης κάνουν την εμφάνισή τους νέα πεδία δράσης, νέες ημερήσιες διατάξεις, νέες υφολογικές ευχέρειες, νέοι τρόποι για να αντιλαμβάνεται κανείς τι σημαίνει ορθολογικό, τι σημαίνει εύλογο, τι σημαίνει επιτρεπτό. Η πρόσληψη της πολιτικής ως τέχνης του εφικτού μετατοπίζεται γοργά. Και αυτό συμβαίνει κατ' εξοχήν στους κόλπους μιας ολοένα πιο αμήχανης Ευρώπης, μιας Ευρώπης που ίσως μη τολμώντας να αφυπνιστεί από το μέλλον της, αρκείται στην εξιδανίκευση του παρόντος της.
Να θυμίσω ότι η δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης μετά το Β' Πόλεμο θεμελιώθηκε στην πεποίθηση πως οι ανεξάρτητοι ευρωπαϊκοί λαοί μπορούν να οικοδομήσουν το μέλλον τους από κοινού πάνω σε κοινές αξίες. Η ανθρωπότητα ολόκληρη έμοιαζε να μπαίνει σε τροχιά συλλογική ύπαρξης και αλληλέγγυας συνύπαρξης. Όλα έμοιαζαν ανοικτά και πραγματοποιήσιμα. Ένας νέος ευρωπαϊκός λαός φάνηκε να αρχίζει να εμφανίζεται. Παρόλο που υπήρχαν αντιφάσεις ανάμεσα στην έννοια του λαού, του έθνους και του κράτους που έπρεπε να ενταχθούν σε ένα κοινό γίγνεσθαι, το όνειρο παρέμενε ανοικτό.
Όμως, γρήγορα οι ελπίδες των λαών διαψεύστηκαν. Πριν να ολοκληρωθεί, το όνειρο υπονομεύτηκε, ίσως και εκφυλίστηκε. Βαθμιαία το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι υποτάχτηκε στη νεοφιλελεύθερη λογική. Μέρα με την ημέρα οι διαδικασίες ομογενοποίησης αποδυναμώνονταν. Η δημιουργία της νομισματικής Ένωσης δεν συνδυάστηκε με την οικονομική, δημοσιονομική και πολιτική ενσωμάτωση. Η διαφοροποίηση στα χρέη, τα επιτόκια, την παραγωγικότητα και τα φορολογικά καθεστώτα, συνεπέφερε τη συνεχή μεταφορά πόρων από τους αδύναμους στους ισχυρούς. Παντού τα κοινωνικά κράτη απορρυθμίζονται, παντού οι ανισότητες οξύνονται, παντού οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Η κυριαρχία των υπερεπικρατειακών κεφαλαίων εγκλωβίζει το πολιτικό γίγνεσθαι στους μονόδρομους που όλοι γνωρίζουμε.
Έτσι, στο πλαίσιο αυτό όλες οι κυβερνήσεις υπόκεινται σε ασφυκτικές πιέσεις και οι ηγεσίες σύρονται σε έναν άτεγκτο οικονομιστικό και τεχνοκρατικό ολοκληρωτισμό. Όπως, δε, πολλοί σπεύδουν να αναγγείλουν σε όλους τους τόνους, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, η ιστορία των κυρίαρχων, έμψυχων λαών τελείωσε, το μέλλον φαίνεται να ανήκει στους κυρίαρχους άψυχους αριθμούς.
Εδώ ακριβώς εντάσσεται η κοσμοϊστορική σημασία του αγώνα ενάντια στη λιτότητα, την εξαθλίωση, την αδικία και την παντοδυναμία των αγορών. Και η ιστορία θέλησε να βρεθούμε στην πρωτοπορία αυτού του αγώνα. Γι' αυτό ακριβώς η ευθύνη της νέας Κυβέρνησης είναι πολύ μεγάλη. Το μέλλον της Ελλάδας, της Ευρώπης, ίσως δε και του κόσμου, συνδέεται με την έκβαση αυτού του αγώνα. Έχοντας βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα, είμαστε τώρα το μάτι της ελπίδας.
Οι προεκτάσεις του διακυβεύματος είναι απροσμέτρητες. Αν δεν αναδιατυπωθούν ριζικά οι ιδεολογικές και πολιτικές επιλογές, οι προοπτικές είναι ζοφερές και αδιέξοδες.
Ήδη σήμερα -το ξέρουμε- η κρίση έχει οδηγήσει στη θεαματική άνοδο ακροδεξιών, σκοταδιστικών και αντιευρωπαϊκών απομονωτισμών. Ήδη σήμερα για ολοένα και περισσότερους ευρωπαίους η πίστη στο κοινό ευρωπαϊκό εγχείρημα κλυδωνίζεται. Ακόμα δε και αν δεν το επιδιώκουν, ακόμα και αν θα επιθυμούσαν να το αποφύγουν, οι νεοφιλελεύθερες επιλογές οδηγούν στην έκρηξη ή ακόμα και στην αποσάθρωση του ευρωπαϊκού πολιτικού πολιτισμού. Ταυτόχρονα, απειλείται και η ίδια η δημοκρατική συγκρότηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Βέβαια, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι ο ναζισμός άνθισε εκεί ακριβώς που οι άνθρωποι εμφανίστηκαν αναλώσιμοι, εκεί που οι ευρωπαϊκές αξίες μπήκαν σε παρένθεση, εκεί που εγκαινιάστηκε τότε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «λιτότητα».
Δεν δικαιούμαστε, λοιπόν, να εφησυχάζουμε. Από τη στιγμή που η Ευρώπη αρχίζει να κινείται με πολλαπλές ταχύτητες, από τη στιγμή που μπορεί να μιλάμε -έστω- για έναν Νότο εναντίον του Βορρά, από τη στιγμή που εμφανίζονται παγιωμένα εξουσιαστικά διευθυντήρια, το όνειρο της ενσωμάτωσης των λαών χάνει το νόημά του. Όταν οι θεσμικές πραγματικότητες εξαντλούνται στην αναπαραγωγή των κανονισμών, η πορεία των πραγμάτων υπόκειται σε αυθαίρετους αυτοματισμούς. Και τότε όλα μπορούν να συμβούν. Όλα! Ακόμα και τα χειρότερα!
Με αυτή την έννοια, ο αγώνας κατά της λιτότητας ξεπερνά το άμεσο ανθρωπιστικό και οικονομικό του περιεχόμενο. Ξεπερνά, ίσως, ακόμα και το αίτημα της εθνικής αξιοπρέπειας. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι ένας αγώνας για την επανεκκίνηση της ιστορίας, ένας αγώνας για την κατοχύρωση της δημοκρατικής νομιμοποίησης, ένας αγώνας για τον σεβασμό της θεμελιώδους ιδιότητας των ανθρώπων ως ζώων πολιτικών, ένας αγώνας για την αποκατάσταση του μέλλοντος.
Τον αγώνα αυτό οφείλουμε να τον διεξάγουμε ανυποχώρητα. Έχουμε με το μέρος μας τον ορθό λόγο, την ηθική δικαίωση και την ιστορική ανάγκη. Και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πεισματική εμμονή στα συμπεφωνημένα, πράγμα που δεν αποτελεί επιχείρημα.
Να θυμηθούμε ότι όλες οι φιλελεύθερες έννομες τάξεις αναγνωρίζουν ότι οι συμφωνίες που δεσμεύουν υπέρμετρα την ελευθερία και εκείνες που προκύπτουν από την εκμετάλλευση της ανάγκης του άλλου, είναι αυτοδικαίως άκυρες. Και εμείς μιλάμε στο όνομα της ουσιαστικής δικαιοσύνης, στο όνομα των απαράγραπτων αξιών.
Δεν υπαναχωρούμε λοιπόν. Δεν εκβιάζουμε, βέβαια, κανέναν. Επιλογή μας δεν μπορεί να είναι και δεν είναι η ρήξη. Προβάλλουμε, όμως, απλώς τον ορθό λόγο και διατρανώνουμε το ιστορικό μας δίκαιο.
Έλαχε στην πολύπαθη χώρα μας να λειτουργήσει ως μοχλός ιστορικών ανατροπών. Δεν είναι, όμως, η πρώτη φορά. Θα μου επιτραπεί να θυμίσω ότι ενάντια στην κοσμοκράτειρα Ιερά Συμμαχία των ευρωπαϊκών μοναρχιών, η Επανάσταση του '21 έχει συμβάλει αποφασιστικά στην επιστροφή των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης. Τότε, η μοίρα των αγωνιζόμενων Ελλήνων, στην άκρη της Ευρώπης, είχε οδηγήσει ολόκληρο τον δυτικό κόσμο στο να επανέλθει στα ξεχασμένα φιλελεύθερα αιτήματα για πολιτική ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση.
Κάτι αντίστοιχο -και τελειώνω- συμβαίνει στο σήμερα. Είναι χαρακτηριστική η οικουμενική απήχηση του ελληνικού συμβάντος. Ενάντια στη νέα «Ιερά Συμμαχία» των κερδοσκόπων, οι εκδηλώσεις της συμπαράστασης πολλαπλασιάζονται. Το μισό εκατομμύριο άνθρωποι που πριν λίγες μέρες κατέκλυσε την Πουέρτα Ντελ Σολ κραδαίνοντας ελληνικές σημαίες, δείχνει ότι οι καταναγκασμοί, που μέχρι πρόσφατα εμφανίζονταν αμετακίνητοι, δεν είναι πια αυτό που νομίζαμε.
Η δυνατότητα νέων προοπτικών είναι μπροστά μας. Σε αυτό ακριβώς συνοψίζεται το νέο συμβάν. Όπως λένε οι φίλοι μας οι Ισπανοί, «Μπορούμε!». Και θα μπορέσουμε! Και μπροστά στο κοσμοϊστορικό αυτό όνειρο οφείλουμε να είμαστε όλοι παρόντες.
Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, η Εθνική Αντιπροσωπεία μπορεί τώρα να ακούσει τη φωνή του ελληνικού λαού και των άλλων λαών. Στις κρίσιμες αυτές στιγμές πρέπει να μιλάμε, αλλά και να αποφασίζουμε ομόθυμα, όσο το δυνατόν γίνεται. Ίσως, μετά από πάρα πολλά χρόνια, να θυμόμαστε πως τότε ήμασταν όλοι μαζί εκεί.
(Ο ομότιμος καθηγητής Κων. Τσουκαλάς ήταν επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ. Η ομιλία του είναι από τις Προγραμματικές Δηλώσεις της Κυβέρνησης)