Τη θυμήθηκα με αφορμή τη σταυροφορία ελληνοποίησης που έχει κηρύξει ο κ. Μπαμπινιώτης. Λέξεις που έχουν μπει στην καθημερινότητά μας και ο ίδιος θεωρεί ότι πρέπει είτε να τις εξελληνίσουμε είτε να τις διορθώσουμε. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει το lockdown που μας παροτρύνει να το αποκαλούμε «απαγορευτικό» – ασχέτως μποφόρ. Στη δεύτερη η λέξη «αποστασιοποίηση», που προτείνει να διορθωθεί σε «αποστασίωση» για να μην μπερδεύουμε τον ιό με την μπρεχτική τεχνική. Επειδή ο ίδιος έχει κάθε Τετάρτη μια εκπομπή σε ένα κανάλι που καλείται Action 24, στο πλαίσιο μιας ζώνης που τιτλοφορείται Evening Report, περιμένω να μου πει πού τον παρακολουθώ.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον κ. Μπαμπινιώτη ότι διατηρεί την ελληνική γλώσσα ως θέμα στον δημόσιο διάλογο. Οφείλω όμως να αναρωτηθώ αν τα όπλα που χρησιμοποιεί για να αναδείξει το «θέμα» πετυχαίνουν τον στόχο. Στόχος η προστασία της από παρείσακτους εισβολείς οι οποίοι, εν είδει ιών, απειλούν το ανοσοποιητικό της. Οπλο δε η ελληνοποίηση. Αναρωτιέμαι πώς θα μετέφραζε στη δική του ελληνική το διήγημα του Παπαδιαμάντη: «Βαρδιάνος στα σπόρκα». Και γιατί το τιτλοφόρησε έτσι και όχι: «Φύλακας στα βρώμικα, ή τα μολυσμένα». Του έλειψαν τα ελληνικά του Παπαδιαμάντη;
Δεν είμαι λεξικογράφος, αγαπώ όμως τα λεξικά. Ως χρήστης τους στην καθημερινότητά μου ξέρω ότι η αξία τους κρίνεται από τη δυνατότητά τους να συνδυάζουν δύο λειτουργίες. Από τη μια την απογραφική, από την άλλη τη ρυθμιστική. Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία, είναι αποθηκευμένη στα κείμενα και τη χρήση τους. Το λεξικό την απογράφει. Η χρήση τους όμως δεν είναι άναρχη. Το λεξικό τη ρυθμίζει.
Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση με το «Λεξικό Μπαμπινιώτη» είναι η αδιαφορία για τη σημασία της απογραφής. Πού εμφανίστηκε η γραφή «κτήριο» για το κτίριο; Πού είδε το αγόρι να γράφεται «αγώρι»; Και το «έωλος» να γράφεται «αίολος» – πολυποίκιλος, ως παρδαλός; Δεν μας το λέει. Περίεργο για έναν γλωσσολόγο που υπερασπίζεται τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Περίεργο; Διόλου περίεργο. Ο κ. Μπαμπινιώτης διατηρεί εν έτει 2020 τους όρους που γέννησαν και ανέθρεψαν το περίφημο «γλωσσικό ζήτημα». Στην πρώτη του φάση ήταν η σύγκρουση καθαρεύουσας και δημοτικής. Στη δεύτερη είναι η ελληνοποίηση. Και στην πρώτη και τη δεύτερη φάση η δυναμική της γλώσσας εγκλωβιζόταν και εγκλωβίζεται σε μια ρυθμιστική-κανονιστική πρακτική. Δεχόμαστε διάφορους κανόνες και βάσει αυτών παράγουμε λέξεις. Αν οι λέξεις αυτές έχουν αίσθημα, όπως τα «σπόρκα» του Παπαδιαμάντη δεν έχει σημασία. Σημασία έχουν οι κανόνες.
Το «Λεξικό Μπαμπινιώτη» θεωρείται απαραίτητο εργαλείο για τη μέση εκπαίδευση. Διόλου περίεργο για τον τρόπο που διδάσκεται η γλώσσα στα σχολεία μας. Σαν ένα prêt à porter σύστημα κανόνων. Το σώμα, η ευαισθησία της έκφρασης, οφείλει να προσαρμοστεί στο νούμερο του κουστουμιού. Η ανάγνωση του Παπαδιαμάντη απαιτεί περισσότερο κόπο από την αναζήτηση λήμματος στο λεξικό. Παίρνεις καλό βαθμό στην έκθεση ιδεών και δεν κουράζεις τον διορθωτή. Αναρωτιέμαι τι κάνουν όλοι αυτοί οι μηχανικοί που έχτιζαν κτίρια χωρίς να ξέρουν ότι έπρεπε να φτιάξουν «κτήρια»;
Υπάρχει γλωσσικό ζήτημα στην Ελλάδα του 2020; Οταν λέμε lockdown, όλοι ξέρουμε περί τίνος πρόκειται. Κι ας μην ξέρουμε αγγλικά. Το ζήτημα δεν είναι η ελληνοποίηση ξενικών εκφράσεων. Το ζήτημα, κυρίως για την εκπαίδευση, είναι η αποκατάσταση του γλωσσικού αισθητηρίου της ελληνικής. Η «ελληνοποίηση» είναι μια τεχνητή εφαρμογή, ούτε καν φιλική για τον χρήστη.