Δεν δικαιούμαστε λοιπόν να ελπίζουμε, τουλάχιστον αν βασιστούμε στα λίγα που γνωρίζουμε για το τι πραγματικά συμβαίνει στα πάμπολλα μέτωπα της σύρραξης που προκάλεσε η ρωσική εισβολή των στρατιών του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ενός οιονεί δικτάτορα που και τώρα ακόμη λατρεύεται από την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης, κοινοβουλευτικής και αντικοινοβουλευτικής.
Η οποία βλέπει στο πρόσωπό του αναστημένο τον «μαρμαρωμένο βασιλιά» της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη, που θα μας προσφέρει την Κωνσταντινούπολη στο πιάτο, για να μην πω στο θρυλικό εκείνο τηγάνι, απ' όπου διέφυγαν τα περίφημα ψάρια του Μπαλουκλή, τηγανισμένα μόνο από τη μία πλευρά τους.
Μπορεί ο πόλεμος στην Ουκρανία να είναι ο τηλεοπτικότερος της Ιστορίας, με εκατοντάδες πολεμικούς ανταποκριτές στην καθημαγμένη χώρα, αλλά και ο πλέον ψηφιακός, με αναρίθμητους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να αναρτούν εικόνες και πληροφορίες, και πάλι όμως, όπως σε κάθε πόλεμο, δεν είμαστε πάντα βέβαιοι για το πού σταματάει η μαρτυρημένη αλήθεια για ν' αρχίσει τη δουλειά της η μηχανή της προπαγάνδας.
Δυστυχώς, η ισχύς του παράγοντα «ειρηνιστικό κίνημα», καθοριστική σε άλλες περιπτώσεις, είναι ασήμαντη τούτη τη φορά. Οι άγριοι ξυλοδαρμοί, οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις Ρώσων που διαδήλωσαν την αντίθεσή τους στη «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» του Πούτιν φαίνεται ότι, ακόμα κι αν δεν έκαμψαν το φρόνημα των αντιφρονούντων, οδήγησαν σε αραιότερες διαδηλώσεις. Παρά την αστυνομοκρατία εντούτοις και την ασφυκτική λογοκρισία, οι Ρώσοι αρνητές του πολέμου, οι «προδότες» δηλαδή, βρίσκουν τρόπο να εκδηλώσουν τα αισθήματά τους.
Δεν μιλάω, βέβαια, για τους Ρώσους ολιγάρχες, που διαβάζουμε ότι δυσφορούν πλέον με τον Πούτιν, μετρώντας τις οικονομικές απώλειές τους, και αναζητούν διάδοχό του. Μιλάω για όσους αρνούνται το αξίωμά τους, όπως ο διπλωμάτης Μπόρις Μποντάρεφ, σύμβουλος της ρωσικής αποστολής στο γραφείο του ΟΗΕ στη Γενεύη, ο οποίος παραιτήθηκε επειδή «ποτέ δεν ντράπηκε τόσο για τη χώρα μου όσο στις 24 Φεβρουαρίου.
Και μιλάω κυρίως για όσους ρισκάρουν τη ελευθερία τους, ίσως και τη ζωή τους. Για τον Ρώσο μπλόγκερ Μιχαήλ Νάκε, ο οποίος δικάστηκε ερήμην από δικαστήριο της Μόσχας, που διέταξε τη σύλληψή του, επειδή με τις αναρτήσεις του «δυσφήμισε τον ρωσικό στρατό».
Η δίωξη του ψηφιακού ακτιβιστή με τους 700.000 ακολούθους στηρίζεται στον «νόμο Πούτιν», που απαγορεύει τη χρήση των όρων «πόλεμος» και «εισβολή», και βεβαίως τη διατύπωση κατηγοριών κατά του ρωσικού στρατού για εγκλήματα πολέμου. Μιλάω για την υπό κράτηση καλλιτέχνιδα Αλεξάντρα Σκοτσιλένκο, που απειλείται ακόμη και με δεκαετή φυλάκιση, επειδή, «από πολιτικό μίσος κατά της Ρωσίας» κινούμενη, κόλλησε αντιπολεμικά χαρτάκια πάνω σε προϊόντα, σε σούπερ μάρκετ της Αγίας Πετρούπολης.
«Γιατί εμείς πεθαίναμε τότε, κοντά στη Μόσχα; / Για να αφήσει ο Ρώσος, αργότερα, / χήρα μια Ουκρανή;»
Μιλάω για τον Γιούρι Σεφτσούκ, «ιερό τέρας της ρωσικής ροκ», όπως διαβάζω στα σχετικά ρεπορτάζ, ηγετικό μέλος του συγκροτήματος DDT. Κατηγορείται και αυτός, τι άλλο, ότι δυσφήμισε τον στρατό της πατρίδας του. Ο Σεφτσούκ, αντικαθεστωτικός επί Σοβιετικής Ενωσης, αντιπουτινικός όσα χρόνια ηγεμονεύει απολυταρχικά ο στρατηγός Βλαδίμηρος, επικριτικότατος κατά της εισβολής στην Τσετσενία, το 2011-2012, σε συναυλία του στην πόλη Ουφά της κεντρικής Ρωσίας, στις 18 Μαΐου, είπε τα εξής «δυσφημιστικά» (παραθέτω από την ηλεκτρονική «Κ», 23.5): «Αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία σκοτώνουν ανθρώπους.
Για ποιο λόγο; Τα αγόρια μας σκοτώνονται εκεί. Για ποιο λόγο; Ποιοι είναι οι στόχοι, φίλοι; Και πάλι σκοτώνονται οι νέοι της Ρωσίας και της Ουκρανίας, σκοτώνονται ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά. Χάριν κάποιων ναπολεόντειων σχεδίων του δικού μας Καίσαρα, ναι; Η πατρίδα, φίλοι, δεν είναι τα οπίσθια του προέδρου, τα οποία πρέπει όλη την ώρα να τα χαζεύουμε, να τα φιλάμε. Πατρίδα είναι η γιαγιά η πάμπτωχη που πουλάει πατάτες στον σιδηροδρομικό σταθμό».
Αλλά εδώ ας μιλήσει με τα ποιήματά της η Ρωσίδα ποιήτρια και κριτικός Τατιάνα Βολτσκάγια. Τα μετέφρασε με έγκαιρη ευαισθησία στα ελληνικά ο ποιητής Χρήστος Τσιάμης, δημοσιεύονται δε στο ψηφιακό λογοτεχνικό περιοδικό «Ο Αναγνώστης». Η Βολτσκάγια, γράφει ο Τσιάμης, «ζει στην Αγία Πετρούπολη. Ποιήματα, δοκίμια και κριτικές της έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά της Ρωσίας.
Εχει εκδώσει πέντε ποιητικές συλλογές. Εχει συνδιευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό της Αγίας Πετρούπολης Postscriptum. Η ποίησή της έχει βραβευθεί κατ' επανάληψη και ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, σουηδικά, ολλανδικά, φινλανδικά, ιταλικά και σε άλλες γλώσσες. Είναι μέλος του παγκοσμίου οργανισμού συγγραφέων PEN και εργάζεται ως δημοσιογράφος στο Radio Liberty/Radio Free Europe. Το 2020 συμμετείχε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης της Αθήνας». Ενα από τα αντιπολεμικά ποιήματά της:
«Ας το πούμε έξω απ' τα δόντια. Αδικος πόλεμος. / Τις διέγραψαν τις εντολές του παππού. / Εγώ τις κρατάω στη χούφτα μου / και ζητάω συγγνώμη – ο παππούς Ιβάν / ο γιατρός, σ' ένα πολιορκημένο / στρατιωτικό νοσοκομείο. Θέλω / να ακούστε – τι θα έλεγε / για τις ομοβροντίες των πυραύλων, / των δικών μας, στο Κίεβο. Σκύβω το κεφάλι, σιωπώ. / Παππού, ακούω τη φωνή σου – / Γιατί εμείς πεθαίναμε τότε, κοντά στη Μόσχα; / Για να αφήσει ο Ρώσος, αργότερα, / χήρα μια Ουκρανή; / Κάιν, Κάιν, πού είναι ο αδερφός σου ο Αβελ;»
Απόσπασμα άλλου ποιήματος: «Η Ρωσία θα ακυρωθεί. Μαζί με τον Πούσκιν και τον Τολστόι. /
Οταν θα καθαρίσει ο καπνός / πάνω από την Ουκρανία, / θα είμαστε ερειπωμένα / βασίλεια. Ας πάρουμε μια βαθιά αναπνοή / Και ένα νοσοκομείο συντρίμμι / στη Μαριούπολη – θα είναι το μαντίλι της Φρίντας / που θα μας έρχεται κάθε πρωί παραπαπάμ κι απ' την αρχή. / Κάτω από τα βογκητά και τις κλάψες μας. / Και η Ρωσία θα ακυρωθεί. Με τον Πάστερνακ και τον Τσέχωφ».
Το μαντίλι της Φρίντας, εξηγεί ο Τσιάμης, «αναφέρεται στο μυθιστόρημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ "Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα". Στο περιστατικό του Χορού του Διαβόλου, περνούν μπροστά από τη Μαργαρίτα, που είναι η βασίλισσα του χορού, όλες οι αμαρτωλές ψυχές, ανάμεσα τους και η Φρίντα, που είχε στραγγαλίσει τα παιδιά της με ένα μαντίλι. Προς τιμωρία, στην κόλαση, της φέρνουν το μαντίλι κάθε πρωί».
Πολύ πολύ χειρότερο το μαρτύριό της και από το μαρτύριο του Σίσυφου ή του Τάνταλου. Δίκαιο όμως. Η φριχτή ευθύνη δεν πρέπει να σβηστεί ποτέ από τη μνήμη της Φρίντας, της Ρωσίας πια, ακόμη κι αν τη χώρα, την ψυχή της, όχι την εικόνα της, τη σώσουν τελικά ο Πούσκιν και ο Τολστόι, ο Πάστερνακ και ο Τσέχωφ. Ή πάλι ο Ντοστογιέφσκι, ο Μαγιακόφσκι και η Τσβετάγιεβα.