Η Συνθήκη της UNESCO για την προστασία μνημείων και περιοχών παγκόσμιας κληρονομιάς, η οποία βρίσκεται σε ισχύ από το 1981 και έχει υπογραφεί μεταξύ πολλών άλλων χωρών και από την Τουρκία, είναι σαφής: Για κάθε φυσική παρέμβαση και λειτουργικές αλλαγές στα καταγεγραμμένα κτίριο και τοποθεσίες θα πρέπει να υπάρχει η σχετική αδειοδότηση του Συμβουλίου Διατήρησης.
Σύμφωνα με την νόμιμη διαδικασία, λοιπόν, πριν από την παραμικρή παρέμβαση σε ανάλογους χώρους είναι υποχρεωτικό να αποσταλεί έγγραφο αίτημα στην UNESCO η οποία προετοιμάζει και συγκαλεί την διακυβερνητική Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς, που καλείται, με τη σειρά της, να εξετάσει την εκάστοτε περίπτωση με βασικό κριτήριο, πάντα, την διατήρηση της αξίας και του οικουμενικού πολιτιστικού χαρακτήρα του μνημείου. Αξίζει να σημειωθεί δε πως μέχρι σήμερα η εν λόγω επιτροπή έχει απορρίψει αρκετά εθνικά αιτήματα τα οποία αφορούν σε παρεμβάσεις ή αλλαγή χρήσης αντίστοιχων χώρων.
Η Αγία Σοφία συμπεριλαμβάνεται, από το 1985, στις ιστορικές εκείνες ζώνες της Κωνσταντινούπολης που είναι εγγεγραμμένες στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς ως έργο εξαιρετικής οικουμενικής αξίας. Η μετατροπή της σε τζαμί λοιπόν έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προϋποθέσεις της κήρυξής της ως Παγκόσμιου Μνημείου Πολιτιστικής Κληρονομιάς και συνεπάγεται την άμεση έξοδό της από τον σχετικό κατάλογο.
Η Τουρκία έχει υπογράψει συμφωνία με την UNESCO από την οποία προκύπτει, ξεκάθαρα, πως δεν μπορεί να πάρει μονομερώς αποφάσεις σχετικά με την Αγία Σοφία
Προϋποθέσεις ένταξης στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO
Για να εισαχθεί ένα μνημείο ή μία ιστορική περιοχή στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO πρέπει να προκύπτει πως διαθέτει παγκόσμιο χαρακτήρα ο οποίος προκύπτει από έξι πολιτιστικά και τέσσερα φυσικά χαρακτηριστικά, από την αυθεντικότητά του, την ακεραιότητά του και την επαρκή προστασία του.
Τα πολιτιστικά κριτήρια επιβάλουν, μεταξύ άλλων, να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας, να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μία πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου, να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μία πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου, να φέρει μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για κάποια πολιτισμική παράδοση, ζώντα ή εξαφανισμένο πολιτισμό, να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας, να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακής ανθρώπινης εγκατάστασης, χερσαίας ή θαλάσσιας χρήσης, αντιπροσωπευτικής πολιτισμού ή πολιτισμών), ή ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το τελευταίο έχει γίνει ευάλωτο υπό την πίεση ανεπίστροφων αλλαγών, να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζώσες παραδόσεις, με ιδέες ή πίστεις, με καλλιτεχνικά ή λογοτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας.
Όσον αφορά στα φυσικά κριτήρια, σύμφωνα με αυτά, το μνημείο ή η περιοχή θα πρέπει να περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής, να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων της ιστορίας της Γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γεωσχηματισμών ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών, να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα σημαντικών εν εξελίξει οικολογικών και βιολογικών διαδικασιών στην εξέλιξη και ανάπτυξη οικοσυστημάτων χερσαίων, γλυκού ύδατος, παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων και να περιέχει τα σημαντικότερα φυσικά ενδιαιτήματα συντήρησης της βιοποικιλότητας, να περιλαμβάνει απειλούμενα είδη παγκόσμιας αξίας από την άποψη της επιστήμης ή της συντήρησης του είδους.
Το χρονικό του αιτήματος για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί
Στις 2 Ιουλίου δεν θα είναι η πρώτη φορά που το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας θα εξετάσει ένα αίτημα υπέρ της μετατροπής σε τζαμί της Αγίας Σοφίας η οποία λειτουργεί ως μουσείο από 1935, με την υπογραφή προεδρικού διατάγματος, συγκεντρώνοντας κάθε χρόνο εκατομμύρια επισκεπτών, από κάθε γωνιά του κόσμου, που σπεύδουν να θαυμάσουν τον εντυπωσιακό αυτό πολιτιστικό θησαυρό. Συντονισμένες αντίστοιχες προσπάθειες γίνονται εδώ και αρκετά χρόνια από έναν Σύλλογο Στήριξης Αρχαίων Μνημείων και Περιβάλλοντος ο οποίος, μάλιστα, το 2016 προσέφυγε στο ΣΤΕ αμφισβητώντας την αυθεντικότητα της υπογραφής στο σχετικό Προεδρικό Διάταγμα. Το αίτημά της απορρίφθηκε.
Και ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, εξάλλου, τα τελευταία χρόνια, εκφράζει, όλο και πιο έντονα, δημοσίως, το όνειρό του να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε μουσουλμανικό τέμενος: «Ρωτούν αν θα πληρώνουν ακόμη εισιτήριο για την Αγία Σοφία. Όχι, θα κάνουμε δωρεάν την είσοδο και όχι μόνο αυτό. Μετά τις εκλογές θα της δώσουμε το πραγματικό της όνομα. Τι σημαίνει αυτό; Θα δώσουμε στην Αγία Σοφία τον τίτλο τζαμιού» είχε δηλώσει προκλητικά ο ίδιος πέρσι, κατά την προεκλογική του εκστρατεία συμπληρώνοντας κυνικά: «Η Κωνσταντινούπολη δεν πρόκειται να ξαναϋπάρξει. Το όνομα αυτής της περιοχής είναι «Ισλάμ μπολ» και το ξέρετε αυτό».
Αγνοεί, προφανώς ή έστω αρνείται πεισματικά να παραδεχτεί πως οι πολιτιστικοί θησαυροί, σε αντίθεση με τον ίδιο, είναι αθάνατοι και οικουμενικοί.