Τα ποσοστά και η «ψήφος» ανά ιδεολογική τοποθέτηση - Τι απαντούν στο δίλημμα μεταξύ ΝΑΤΟ και ευρωπαϊκής άμυνας.
Δεν ήταν βότσαλο που έπεσε στην ακύμαντη επιφάνεια μιας λίμνης προκαλώντας ανάλαφρους κυματισμούς. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ μοιάζει περισσότερο με έναν μετεωρίτη που έπεσε στα ταραγμένα νερά του ωκεανού, και τα παλιρροϊκά κύματα που δημιουργήθηκαν έχουν ήδη φτάσει μέχρι τις ακτές της Μεσογείου. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να μετατοπίσουμε το βλέμμα από το πλανητικό στο «τοπικό» επίπεδο.
Η εκλογή του Τραμπ τι είναι για μια χώρα σαν τη δική μας; Ο ένας στους δύο (51%) απαντά «απειλή», ωστόσο υπάρχει και ένα όχι ευκαταφρόνητο 29% που απαντά «ευκαιρία».
Οι τοποθετήσεις στο δίλημμα είναι πολιτικά προσδιορισμένες. Οταν κινούμαστε προς τα αριστερά, οι ερωτώμενοι τείνουν να θεωρούν τον Τραμπ απειλή – κατά 69% οι αριστεροί και κατά 70% οι κεντροαριστεροί. Εάν όμως πάμε προς την αντίθετη κατεύθυνση, η γοητεία του νέου προέδρου των ΗΠΑ γίνεται περισσότερο φανερή, καθώς ειδικά στον χώρο των δεξιών πάνω από ένας στους δύο (55%) βλέπει μια ευκαιρία.
Ταυτόχρονα, εκείνοι που θεωρούν τον Τραμπ σαφώς περισσότερο απειλή παρά ευκαιρία είναι οι baby boomers (60% έναντι 22%, ήτοι 38 μονάδες διαφορά)· έχοντας ίσως ιστορική συνείδηση ενός κόσμου που σήμερα αποδιαρθρώνεται, στέκονται κριτικά απέναντι στο κύμα του τραμπισμού. Αντίθετα, στις νεότερες γενιές αυτή η απόσταση μικραίνει, και περισσότερο στην Gen Z.
Μοιάζει να προκύπτει ένα μοτίβο συμπεριφοράς που είχαμε επισημάνει και σε προηγούμενο άρθρο μας («Μetron Analysis: Αυτούς τους θεσμούς εμπιστεύονται οι πολίτες», Το Βήμα, 9-2-2025). Εκεί αναφερόμασταν στο εύρημα ότι όσον αφορά τα πρώτα δείγματα γραφής του Τραμπ στο πεδίο του κράτους δικαίου υπήρχε πάλι ένα 29% που έδειχνε θετική προδιάθεση, σαφώς εντονότερα σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως δεξιοί αλλά και ελαφρώς ενισχυμένο στις νεότερες ηλικίες.
Ενα ζήτημα που έχει αυτοτελή αξία αλλά σχετίζεται και με τις ευρύτερες εξελίξεις είναι η μετανάστευση. Αποτελεί κόμβο της ατζέντας Τραμπ αλλά επίσης τίθεται μετ' επιτάσεως στην Ευρώπη, ιδίως από παρεμφερείς δυνάμεις της Ακρας Δεξιάς, αν και πλέον όχι μόνο. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα, που από χώρα αποστολής μεταναστών έγινε, γύρω στα 1990, χώρα υποδοχής μεταναστών, και πρόσφατα αιμορράγησε ξανά με το brain drain;
Ενας στους τρεις (34%) πιστεύει ότι η μετανάστευση έχει εμπλουτίσει και ενισχύσει την κοινωνία και την οικονομία μας, αλλά πάνω από τους μισούς (58%) θεωρούν τη μετανάστευση απειλή – ποσοστό σχετικά μειωμένο πάντως σε σύγκριση με προηγούμενη έρευνά μας για τον Κύκλο Ιδεών, τον Απρίλιο 2024, όπου ανερχόταν σε 63%. Και εδώ παρατηρούμε ένα παρόμοιο μοτίβο: εύλογα η άποψη πως η μετανάστευση έχει εμπλουτίσει την κοινωνία μας ενισχύεται όταν κινούμαστε πιο αριστερά (60% στους αριστερούς, 44% στους κεντροαριστερούς) και περιορίζεται προς τα δεξιά (24% στους κεντροδεξιούς, μόλις 15% στους δεξιούς).
Αλλά και γενεακά, οι baby boomers είναι πάλι εκείνοι στους οποίους η διαφορά μεταξύ των δύο αξιολογήσεων είναι η μικρότερη: 53% «απειλή» – 39% «πλούτος». Και αυτό όμως είναι ένα πεδίο που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Οι boomers πιθανόν έχουν συνείδηση των μετασχηματισμών της ελληνικής κοινωνίας, οι ενδιάμεσες γενιές είναι εκείνες που επλήγησαν από την κρίση και ενδεχομένως θεωρούν περισσότερο απειλητικούς τους Αλλους (όπως η Gen X, όπου η ψαλίδα των αξιολογήσεων ανοίγει στις 30 μονάδες: 61% «απειλή» – 31% «πλούτος»), ενώ γενικότερα οι νεότερες γενιές περιλαμβάνουν πλέον και πολίτες μεταναστευτικής καταγωγής.
Επιστρέφοντας όμως στην επίδραση της «εποχής Τραμπ», αυτή αποτυπώνεται και σε σκληρά γεωπολιτικά ζητήματα. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση στο ερώτημα τι είναι συμφέρον για τη χώρα μας από την άποψη της ασφάλειας: η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ απαντά ένα 28%, ενώ ένα ισχυρό 62% προτιμά τη διαμόρφωση ενός ενιαίου αμυντικού χώρου της ΕΕ. Μάλιστα, η προτίμηση στο ΝΑΤΟ είναι ενισχυμένη μεν αλλά μειοψηφική ακόμα και στα κεντροδεξιά-δεξιά κοινά, που είναι πιο «συμβατά» με τον ευρωατλαντισμό.
Ταυτόχρονα, η προτίμηση σε μια ευρωπαϊκή προοπτική άμυνας αφορά οριζόντια όλες τις γενιές, ανεξάρτητα από ιστορικές μνήμες. Η «επίθεση» του Τραμπ στις μέχρι χθες εμπεδωμένες ευρωατλαντικές συμμαχίες μοιάζει να προκαλεί αντανακλαστικά υπέρ της ευρωπαϊκής αυτονομίας.
Καθώς λοιπόν σταθερές του δυτικού κόσμου κλονίζονται, αποτυπώνεται και μια συλλογική αμφιθυμία ως προς το ανήκειν μας. Στο κλασικό δίλημμα «Δύση ή Ανατολή» ένα 41% πιστεύει ότι ανήκουμε «εις την Δύσιν», ταυτόχρονα όμως για το 49% η Ελλάδα βρίσκεται κάπου μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Μάλιστα, σε σύγκριση με προηγούμενη έρευνά μας τον Απρίλιο 2024, σήμερα η επίδραση της διεθνούς συγκυρίας φαίνεται να ενισχύει κατά τι την άποψη ότι βρισκόμαστε ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση (+3 μονάδες).
Η γενεακή διάσταση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Στους ανθρώπους άνω των 60 ετών είναι σαφώς πλειοψηφική η άποψη ότι ανήκουμε στη Δύση. Το αντίθετο ισχύει στις νεότερες γενιές, με αποκορύφωμα την Gen Z, για την οποία υπερισχύει ξεκάθαρα η αντίληψη ότι πολιτισμικά κινούμαστε «κάπου ανάμεσα» (60%). Βρισκόμαστε, άραγε, μπροστά σε μια μεγάλη απόκλιση; Η εδραιωμένη στους παλαιότερους πεποίθηση του ανήκειν σε ένα δυτικό πλαίσιο ασφάλειας και ευημερίας μετατρέπεται στους νεότερους σε αναζήτηση ευρύτερων πολιτισμικών πλαισίων αναφοράς.
Αν συνυπολογίσουμε την αποσταθεροποίηση της Δύσης, που προκαλεί ο παράγοντας Τραμπ, αυτό το ανήκειν μοιάζει πιο αβέβαιο από ποτέ. Θα χρειαστεί όμως να επανέλθουμε, γιατί το ερώτημα μόλις τέθηκε.
Ο κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός αναλυτής, επικεφαλής πολιτικής & κοινωνικής έρευνας Metron Analysis.