Θα ήθελα να μιλήσω για τη φιλοσοφία της αντίστασης. Η ανθρωπότητα γεννιέται στην αντίσταση. Στη θρησκευτική παράδοση ο Αδάμ και η Εύα παρακούν το Θεό κι έτσι καταλήγουν στην «κοιλάδα των δακρύων» που ζούμε. Στη δικιά μας μυθολογία ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά κι έτσι ξεκινάει ο πολιτισμός. Κι όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί κι όλες οι μεγάλες παραδόσεις έχουν ανάλογες ιστορίες γένεσης στην αρχή τους.
Αν γυρίσουμε και στην πολιτική μας ιστορία, όμως, όλα αυτά τα δικαιώματα τα οποία σήμερα τα θεωρούμε δεδομένα και δεν μας ενδιαφέρει και πολύ όταν υποχωρούν και τα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα και τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα και αυτά που ονομάζουμε ανθρώπινα δικαιώματα, γεννηθήκανε και βγήκανε στην πράξη με αγώνες, με θυσίες. Η ελευθερία γεννήθηκε μέσα από τους μεγάλους αγώνες για την απελευθέρωση των δούλων, τους μεγάλους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, για να γίνουν οι λαοί ελεύθεροι.
Τα εργατικά δικαιώματα μέσα από τους μεγάλους αγώνες του 19ου αιώνα που ήταν οι αγώνες ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και στη δημοκρατία. Και βέβαια για τα δικαιώματα που θεωρούμε δεδομένα εδώ μέσα, όπως το δικαίωμα της ψήφου, εκατόν πενήντα χρόνια αγωνίστηκαν οι εργαζόμενοι στην Αγγλία αρχικά και μετά οι γυναίκες και οι σουφραζέτες για να αποκτήσουν το δικαίωμα της ψήφου.
Και αν γυρίσουμε στην Ελλάδα, κοιτάζουμε τη δική μας ιστορία, τη σύγχρονη σχετικά ιστορία των τελευταίων ογδόντα χρόνων, από την αντίσταση του ΕΑΜ μέχρι την αντίσταση του Πολυτεχνείου την οποία γιορτάζουμε σήμερα, μέχρι την αντίσταση των τελευταίων πέντε χρόνων που εκφράστηκε τόσο δυνατά απέναντι, στην πλατεία των αγανακτισμένων, μέχρι το «όχι» του δημοψηφίσματος, όλες αυτές οι πράξεις, τα συμβάντα. Όταν με ρωτάγανε στην Αγγλία «γιατί ο ελληνικός ο λαός αντιστέκεται τόσο πιο πολύ από τους άλλους που ήταν σε ανάλογες συνθήκες;», τους απαντούσα, πιθανόν λίγο ρομαντικά, ότι είμαστε τα παιδιά της Αντιγόνης. Και επειδή είμαστε τα παιδιά της Αντιγόνης, επειδή γεννηθήκαμε και η μυθολογία μας έχει γεννηθεί μέσα σε αυτήν την αντίσταση δεν μπορούμε να κάνουμε και διαφορετικά.
Τελειώνοντας, λοιπόν, μια τέτοια σημαντική συζήτηση που έχουμε σήμερα θα ήθελα να προσφέρω τέσσερις θέσεις γύρω από τη φιλοσοφία της αντίστασης, που θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πότε μια αντίσταση εγείρεται, και πιθανόν και πετυχαίνει, και να μπορούμε πιθανό να καταλάβουμε τι γίνεται και στο μέλλον.
Πρώτον, η αντίσταση είναι νόμος της ύπαρξης, είναι μια εμμενής αντιδύναμη σε κάθε δύναμη της εξουσίας. Οποτεδήποτε σχηματοποιούνται και σταθεροποιούνται σχέσεις εξουσίας, αμέσως υπάρχουν και αντιστάσεις και αυτές οι αντιστάσεις είναι επομένως καταρχάς ένα γεγονός όχι μία υποχρέωση, ένα ον, όχι ένα δέον.
Δεύτερον, οι αντιστάσεις είναι πάντα τοπικές και πολύμορφες, αναδύονται σε συγκεκριμένες συνθήκες. Όπως είπε ο Μάκης Μπαλαούρας, το Πολυτεχνείο δεν έγινε ξαφνικά, αλλά υπήρχαν εκείνες οι συνθήκες και της αντίστασης και της καταπίεσης οι οποίες μέσα σε μία μεγάλη διάρκεια οδήγησαν σε αυτό που έγινε. Αυτές οι αντιστάσεις οι πολύμορφες, οι πολυποίκιλες, αυτές που μπαίνουν πάντα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, αυτές είναι θετικές και αρνητικές. Οι αρνητικές είναι οι αντιστάσεις που προσπαθούν να διατηρήσουν κάτι που πάνε να μας πάρουν. Οι θετικές αποδομούν τον αντίπαλο και ξαναφτιάχνουμε νέους θεσμούς, νέες δυνατότητες. Όταν υπάρχει ανεργία, όταν η εξουσία οδηγεί στην ανεργία, η αντίσταση φτιάχνει νέες μορφές εργασίας, αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς και κοπερατίβες. Όταν η εξουσιαστική γνώση προωθεί τη μορφωμένη αγραμματοσύνη, η αντίσταση δημιουργεί εναλλακτικές εστίες και μορφές γνώσης.
Τρίτον, οι αντιστάσεις δεν εφαρμόζουν απλώς αξίες και αρχές, ούτε έχουν προβλέψιμο σημείο συμπύκνωσης. Στην αντίσταση δεν οδηγεί απλώς η ιδέα της δικαιοσύνης ή της ελευθερίας, αλλά κυρίως η αίσθηση, η σωματική εμπειρία της αδικίας, το «πεινάω», το «δεν έχω δουλειά», το «δεν έχω ελευθερία». Είναι, δηλαδή, όπως λέω, και ον και δέον. Αλλά, παρ' ότι είναι ον, δηλαδή, είναι κάτι που συμβαίνει τη στιγμή της έκρηξης όταν σωματικά καταλαβαίνω ότι δεν αντέχω άλλο, ταυτόχρονα, την ίδια στιγμή, ασκώ το παλιότερο, πιθανόν το μόνο φυσικό δικαίωμα που έχουμε στη δική μας ιστορία, αλλά νομίζω και στην ιστορία όλων των λαών, το δικαίωμα στην αντίσταση. Αυτό το δικαίωμα εξουσίες και κυβερνήσεις και καθεστώτα έχουν προσπαθήσει να το διαγράψουν και αυτό πάντα επιστρέφει.
Αυτό είναι, λοιπόν, που γιορτάζουμε σήμερα, δηλαδή, το δικαίωμα στην αντίσταση όπως το εξέφρασε ο ελληνικός λαός, η δική μου γενιά, το 1973 και το οποίο πάντα επιστρέφει και θα επιστρέφει. Είναι αυτή η επιστροφή του καταπιεσμένου, με την ψυχαναλυτική έννοια του όρου, η οποία επιτρέπει σε συστήματα, σε εξουσίες, σε καθεστώτα να μην πεθαίνουν, αλλά να ανανεώνονται και να κρατάνε τις κοινότητές μας ζωντανές.
(Καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου σε πολλά ξένα πανεπιστήμια ο Κώστας Δουζίνας είναι βουλευτής Α' Πειραιώς του ΣΥΡΙΖΑ).