Δεν είναι εύλογο το ερώτημα γιατί εβδομήντα χρόνια μετά, όταν συμφωνούμε για τα συμπτώματα, να μην μπορούμε να θεραπεύσουμε την ασθένεια;
Και όμως η απάντηση είναι απλή: Το πολιτικό σύστημα που κατέρρευσε τις χρονιές της κρίσης και αποδοκιμάστηκε από τις εκλογές αυτή τη διοίκηση έχει ανάγκη.
Γιατί ένα πολιτικό σύστημα που χαρακτηρίζεται στην κορυφή του από τη διαπλοκή ανάμεσα στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, με ενδιάμεσο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τις τράπεζες, δεν θέλει μια αντικειμενική βεμπεριανή δημόσια διοίκηση. Θέλει μια πελατειακή διοίκηση που ο νόμος του Υπουργού θα έχει μεγαλύτερο βάρος από το λόγο του νόμου. Γιατί πώς αλλιώς θα γίνουν νομότυπα, αλλά με τον τρόπο που ξέρουμε, οι μεγάλες δημόσιες συμβάσεις που αποτελούν τη συγκολλητική ουσία ανάμεσα στις πολιτικές και τις οικονομικές ελίτ;
Το δεύτερο πράγμα που πρέπει να παρατηρήσουμε, όταν βρισκόμαστε μπροστά σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, είναι ποιο προσανατολισμό δίνει στο κράτος. Γιατί, όπως γνωρίζετε, αυτή η επιθετική ιδεολογία των αγορών, ο φονταμενταλισμός που ονομάζουμε νεοφιλελευθερισμό, τυπικά θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε ότι θέλει λιγότερο κράτος. Ο Ρήγκαν έλεγε ότι η πιο τρομακτική φράση στην αγγλική γλώσσα είναι ότι «είμαι από την Κυβέρνηση και είμαι εδώ για να βοηθήσω».
Στην πράξη, όμως, όπου εφαρμόστηκαν τα νεοφιλελεύθερα δόγματα δεν μίκρυνε το κράτος. Αυτό που έγινε είναι να αλλάξει ο προσανατολισμός του. Μειώθηκαν οι κοινωνικές δαπάνες για την παιδεία, την εκπαίδευση, την πρόνοια και μέσω της ιδιωτικοποίησης δόθηκαν ολόκληροι τομείς κρατικών λειτουργιών στους ιδιώτες, ακόμα και σε τομείς του πυρήνα της κρατικής εξουσίας. Τον πόλεμο στο Ιράκ σε μεγάλο βαθμό τον έκανε η Blackwater. Στο κολαστήριο του Άμπου Γκράιμπ αυτοί που έκαναν τις ανακρίσεις ήταν συμβασιούχοι, που είχαν τις ειδικές ψυχολογικές γνώσεις που χρειάζεται αυτού του είδους η ανάκριση.
Και αν νομίζετε ότι αυτά δεν αφορούν εμάς, ένα από τα πρώτα πράγματα που είδα -και με έκαναν να φρίξω- στο Υπουργείο που ανέλαβα είναι η παρουσία ιδιωτικής σεκιούριτι επιπλέον της κλούβας με τους δεκάδες αστυνομικούς που ήταν έξω από την είσοδο του Υπουργείου.
Υπό το πρίσμα αυτό, λοιπόν, πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε τα πεπραγμένα της πενταετίας στον χώρο της διοίκησης; Δεν επρόκειτο για καρικατούρα μεταρρύθμισης, επρόκειτο για πλήρη αντιμεταρρύθμιση, νεοφιλελεύθερης σύλληψης και πελατειακής εκτέλεσης. Και αυτό δεν αφορά μόνο το κράτος και τη διοίκηση, αλλά όπου εφαρμόζεται νεοφιλελεύθερη πολιτικό το αποτέλεσμα είναι να αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες, να υπονομεύεται το κοινωνικό κράτος, να δημιουργείται κοινωνική αθλιότητα.
Και αυτό δεν αφορά μόνο τη διοίκηση και το κράτος, αλλά την ίδια τη δημοκρατία. Έλεγε ο Bertrand Russell σωστά ότι όταν έχεις να διαλέξεις ανάμεσα στο δικαίωμα ψήφου και σε μια φρατζόλα ψωμί ένα μόνο κριτήριο προσδιορίζει την απόφασή σου, το πόσο πεινασμένος είσαι.
Γιατί χαρακτήρισα έτσι, όμως, την αντιμεταρρύθμιση της πενταετίας; Πρώτα-πρώτα γιατί χαρακτηριζόταν από ιδεοληψίες. Κεντρικό σημείο έγινε η απόλυση δεκαπέντε χιλιάδων υπαλλήλων. Αυτό είναι ιδεοληψία, γιατί ποτέ το μέγεθος της διοίκησης καθ' εαυτό δεν ήταν το βασικό πρόβλημα του ελληνικού κράτους.
Πριν από την κρίση ήμασταν περίπου στον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΟΣΑ και μετά την κρίση είχαμε μια μείωση του ανθρώπινου δυναμικού της τάξης σχεδόν του 40%. Από 942.625 δημοσίους υπαλλήλους το 2010 είμαστε τώρα στις 576.865 δημοσίους υπαλλήλους, με βασικό μοχλό αυτής της μείωσης την πλήρη κατάργηση πρακτικά των συμβασιούχων ορισμένου χρόνου και την πρόωρη αποχώρηση αυτών που αποτελούσαν τη θεσμική μνήμη του δημοσίου, των στελεχών της διοίκησης, που υπό το κλίμα ουσιαστικά κυνηγιού μαγισσών σε βάρος του δημόσιου τομέα προχώρησαν σε πρόωρες συνταξιοδοτήσεις.
Ακόμα πιο ανορθολογική ήταν η εφαρμογή του κυνηγιού αυτού των κεφαλών των δεκαπέντε χιλιάδων απολύσεων. Χωρίς αξιολόγηση, είτε προσώπων είτε δομών, στην πραγματικότητα καταργήθηκαν χρήσιμες υπηρεσίες. Ποιος πιστεύει ότι δεν χρειαζόταν η δημοτική αστυνομία, η οποία έφερνε έσοδα στους δήμους; Ποια ιδιωτική επιχείρηση που θα έκανε downsizing θα έκλεινε το τμήμα είσπραξης οφειλών; Αυτό δεν είναι καν νεοφιλελευθερισμός, αυτό είναι παραλογισμός. Είναι σαν να θες να αδυνατίσεις και για να χάσεις βάρος να κόβεις το χέρι σου.
Πέρα από τη λογική, όμως, το δεύτερο θύμα της εφαρμογής αυτών των πολιτικών ήταν η νομιμότητα, ειδικά η συνταγματική νομιμότητα. Σωστά είπε ο Υπουργός Δικαιοσύνης χθες ότι το «παρασύνταγμα» των μνημονιακών ρυθμίσεων ουσιαστικά λειτούργησε ως «υπερσύνταγμα», που εκτόπισε τις ρυθμίσεις των νόμων για να εφαρμοστούν τα μνημονιακά συμφωνηθέντα.
Ένα μόνο παράδειγμα θα σας πω. Βρήκα στο Υπουργείο τετρακόσιες ανεκτέλεστες αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις και με πληροφόρησαν οι υπηρεσιακοί του Υπουργείου ότι υπήρχε εντολή του προκατόχου μου να μην εκτελούνται αυτές οι αποφάσεις, μέχρις ότου έφταναν στην επιτροπή συμμόρφωσης του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία επέβαλλε πρόστιμο στη διοίκηση. Αντιλαμβάνεστε ποιο είναι το μήνυμα μιας τέτοιας απόφασης.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Παντελώς ψέματα!
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ (Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης): Έχω το υπηρεσιακό έγγραφο και θα το καταθέσω στα Πρακτικά, αν αμφισβητηθεί, κύριε Υπουργέ.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Βεβαίως το αμφισβητώ και να το καταθέσετε τώρα!
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ (Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης): Βεβαίως θα το καταθέσω, το έχω και στα χαρτιά μου.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Τώρα να το καταθέσετε, τώρα!
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΣ (Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης): Το μήνυμα, λοιπόν, αυτής της κίνησης ήταν ότι ο λόγος του Υπουργού είναι βαρύτερος από τον λόγο του νόμου και του δικαστή και το μήνυμα αυτό ανομίας είναι ακριβώς αυτό που χαρακτήριζε το πελατειακό σύστημα που υπηρετούσαν αυτά τα κόμματα του παλαιοκομματισμού.
Το τρίτο θύμα της αντιμεταρρύθμισης ήταν η δημοκρατία. Γιατί δημοκρατία σημαίνει συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η αντιμεταρρύθμιση κατάργησε μία παράδοση δεκαετιών του δημοσιοϋπαλληλικού μας δικαίου, να συμμετέχουν δηλαδή στα πειθαρχικά συμβούλια οι εκπρόσωποι των δημοσίων υπαλλήλων για να κρίνονται από τους ομοίους τους, «from your peers», όπως λένε και οι Αγγλοσάξωνες. Επίσης, καταργήθηκε το τεκμήριο της αθωότητας και οποιοσδήποτε διωκόταν πειθαρχικά για οποιαδήποτε αιτία, μεταξύ των οποίων και η συνδικαλιστική δράση, έβλεπε να τίθεται αυτομάτως εκτός υπηρεσίας με την αυτοδίκαιη αργία, που κατάργησε έναν προηγούμενο δόκιμο θεσμό του υπαλληλικού δικαίου, την δυνητική αργία.
Τέλος, το τελευταίο θύμα της αντιμεταρρύθμισης ήταν η πολιτική ουδετερότητα. Ο προκάτοχός μου ήταν ο μοναδικός Υπουργός, ο οποίος διόρισε με προσωπική του απόφαση γενικούς διευθυντές και διευθυντές, παραμερίζοντας γενικούς διευθυντές που είχαν επιλεγεί από υπηρεσιακά συμβούλια, με την πρόφαση της προσαρμογής στα νέα οργανογράμματα.
Η εκτεταμένη αναφορά μου στην προηγούμενη κατάσταση γίνεται, για να δείξω ότι εμείς θα είμαστε το ακριβώς αντίθετο, το απολύτως αρνητικό αυτών που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια. Θα υπηρετήσουμε τη λογική στις μεταρρυθμίσεις, το Σύνταγμα, τη νομιμότητα, τη δημοκρατία και την πολιτική ουδετερότητα.
Τα πρώτα μέτρα, όπως εξαγγέλθηκαν και από την αρχική τοποθέτηση του Πρωθυπουργού, είναι η αποκατάσταση των αδικιών. Αυτό δεν συνιστά μεταρρύθμιση, είναι όμως απαραίτητο να γίνει.
(Ο συνταγματολόγος και για λίγο Ευρωβουλευτής Γιώργος Κατρούγκαλος είναι αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης)