Δεν επιδιώκεται, λοιπόν, η απλή επαναλειτουργία της ΕΡΤ, αλλά η ριζική –δομική της θα έλεγα- αναδιάρθρωση. Δεν τίθεται θέμα επιστροφής στο μοντέλο της κρατικής, πολιτικά και κομματικά, ελεγχόμενης τηλεόρασης, όπως τη γνωρίζαμε, από τη σύστασή της μέχρι σήμερα.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η νέα τηλεόραση θα πρέπει να είναι ή μπορεί να είναι «αριστερότερη». Το όλως αντίθετο. Η Αριστερά ούτε προγραμματίζει ούτε επιθυμεί μια τηλεόραση που να ελέγχει η ίδια. Μια πραγματικά δημοκρατική, πολυφωνική τηλεόραση πρέπει να λειτουργεί πέρα και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε συγκεκριμένη κομματική, πολιτική ή ιδεολογική σκοπιμότητα. Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, η πολιτική της σημασία συναρτάται παραδόξως μ' αυτό το οποίο θα μπορούσε να πει κανείς «αποπολιτικοποίηση», τυπική και ουσιαστική.
Η νέα δημόσια τηλεόραση, λοιπόν, δεν μπορεί να επιδιώκει και δεν δικαιούται να προβάλει συγκεκριμένες φορτισμένες θέσεις και επιλογές. Πρέπει να υπακούει σε αμετακίνητους και ιδεολογικά αδιάβλητους τυπικούς κανόνες, να λειτουργεί ως ουδέτερη και αμερόληπτη σε σχέση μ' όλα τα τρέχοντα πολιτικά διακυβεύματα.
Βέβαια, είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατό να είμαστε εκ των προτέρων βέβαιοι ότι αυτή η ουδετερότητα μπορεί να εξασφαλιστεί de facto. Όλες ανεξαιρέτως οι θεσμικές πραγματικότητες εντάσσονται σε κάποιου είδους εξουσιαστικά πλαίσια, σε κάποιου είδους εξουσιαστικά παίγνια. Μ' αυτήν την έννοια, λοιπόν, ο κίνδυνος της τυραννίας της εκάστοτε πλειοψηφίας ελλοχεύει παντού.
Μ' αυτήν την έννοια, λοιπόν, το νομοσχέδιο αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μόνον το πρώτο βήμα. Ο διορισμός της διοίκησης της ΕΡΤ τίθεται βέβαια υπό την κρίση της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής. Με δεδομένο, όμως, ότι η απόφαση της Επιτροπής μπορεί σήμερα να ληφθεί με απλή πλειοψηφία, είναι σαφές ότι η πολιτική κυριαρχία των δυνάμεων της Συμπολίτευσης, της συγκυρίας, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ουσιαστικά.
Αυτός είναι ο ουσιαστικός λόγος για τον οποίον η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ προτίθεται να προτείνει την τροποποίηση των διατάξεων του άρθρου 49Α του Κανονισμού της Βουλής και να θέσει ως προϋπόθεση το σχηματισμό μιας ενισχυμένης πλειοψηφίας. Μόνον έτσι μπορεί να υπάρξουν ευρύτερες συναινέσεις αναφορικά με τα πρόσωπα που θα κληθούν να διοικήσουν την ΕΡΤ και έτσι μόνο μπορεί να διασφαλιστεί μια μεγαλύτερη αυτονομία της ραδιοτηλεόρασης έναντι της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, δηλαδή της εξουσίας. Μια τέτοια αυτονομία αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση διαρκούς ελέγχου σε κάθε επιλογή, προϋπόθεση για το σχηματισμό ελεύθερης γνώμης από τους πολίτες και σ' αυτό ακριβώς κατατείνει η απόλυτη και μη διαπραγματεύσιμη κατοχυρωμένη προστασία της ελευθερίας του Τύπου. Η οποιαδήποτε επιχείρηση χειραγώγησης, πειθούς προσκρούει στην κατοχυρωμένη δυνατότητα αντιχειραγώγησης και αντιπειθούς. Αυτή είναι η πεμπτουσία του επικοινωνιακού πλουραλισμού.
Αυτό δεν μπορεί να διασφαλιστεί όταν π.χ. τόσο η ιδιωτική όσο και η κρατική τηλεόραση κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους. Αυτό συμβαίνει όταν π.χ. υπερπροβάλλονται οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας εργαζομένων που δεν στρέφονται κατά αλλά είναι υπέρ του εργοδότη τους, όταν αποσιωπάται η επιβολή προστίμου σ' έναν από τους μεγάλους οικονομικούς παράγοντες της χώρας, όταν ωραιοποιούνται οι ισχυροί. Τότε οι γνώμες δεν μπορούν να σχηματιστούν αβίαστα. Τέτοια φαινόμενα νοθεύουν –πιστεύω- την έννοια της ενημέρωσης και «τραυματίζουν» τη δημοκρατία.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την τηλεόραση, πολύ περισσότερο που πέρα από το σχολείο και την εκπαίδευση, στις μέρες μας η τηλεόραση είναι ο σημαντικότερος ιδεολογικός μηχανισμός. Από τη μια μεριά είναι ένα είδος «Μεγάλου Αδελφού» που διεισδύει παντού και ακούγεται απ' όλους. Από την άλλη μεριά, για λόγους τεχνικούς και οικονομικούς, οι τηλεοπτικοί σταθμοί λειτουργούν κατ' ανάγκη ως θεσπισμένα ολιγοπώλια. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τη λήψη αδείας, χρειάζονται πολλά χρήματα και σημαντική υποδομή για να μπορεί κανείς να εκπέμψει. Η τηλεόραση είναι επένδυση και δεν είναι δυνατόν σε καμία περίπτωση να αφεθεί στην αρμοδιότητα των οποιωνδήποτε επενδυτών.
Έτσι, η ανεξάρτητη δημόσια τηλεόραση είναι αναγκαίο συμπλήρωμα και ανάχωμα της ιδιωτικής.
Αυτό φάνηκε καθαρά όταν έκλεισε η ΕΡΤ. Το «μαύρο» δημιούργησε τραύμα ακόμα και σε εκείνους που δεν έβλεπαν δημόσια τηλεόραση.
Χαρακτηριστικά και παρόλο που οι παθογένειες της παλιάς ΕΡΤ ήταν γνωστές, το πείραμα της EΡΤ OPEN συγκίνησε και ενέπνευσε εκατομμύρια. Η περιφρονημένη αυτή ΕΡΤ αναδείχθηκε σε παλλάδιο επικοινωνιακού πλουραλισμού, ένα είδος επιστροφής του απωθημένου.
Η πολιτεία είναι υπεύθυνη για την εξασφάλιση αυτού του πλουραλισμού, ιδίως στη συγκυρία της κρίσης και του σημερινού πολιτικού ανταγωνισμού. Τα ιδιωτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι πάντα ετερόνομα και δέσμια των επιχειρηματικών τους δεσμεύσεων και υπηρετούν κατ' ανάγκη συμφέροντα και προωθούν συγκεκριμένες ιδέες, ακόμα κι αν υπάρχει έλεγχος και εποπτεία.
Ακόμα κι αν υπόκεινται στο νόμο και στο Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, ακόμα και σε οριακές περιπτώσεις όπως οι προεκλογικές περίοδοι, υποχρεώνονται να παρουσιάσουν όλες τις απόψεις επί ίσοις όροις. Κανείς ποτέ δεν μπορεί να εμποδίσει τα ιδιωτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να προάγουν τα δικά τους συμφέροντα.
Από την άλλη μεριά, η ιστορία έχει δείξει κατά τρόπο αδιάσειστο –πιστεύω- ότι τα κρατικά μονοπώλια είναι ακόμα πιο αυθαίρετα, ακόμα πιο επικίνδυνα. Θα πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει μία τουλάχιστον τηλεόραση που θα λειτουργεί απολύτως αυτόνομα, ένα μέσο που δεν θα είναι ούτε ιδιωτικό, ούτε κρατικό, δεν θα εξαρτάται από τις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, ούτε από τις πολιτικές εξουσίες, αλλά θα είναι αυτόνομο. Αυτό είναι το μόνο ιδεολογικό αντιστάθμισμα στα εξ υποθέσεως ετερόνομα ιδιωτικά και δημόσια Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Αυτό ακριβώς πιστεύω επιδιώκεται με το νέο νόμο, μία αλλαγή παραδείγματος που θα αντιστέλλεται τόσο με την κρατική τηλεόραση, όσο και από τις ιδιωτικές.
Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το μακροσκοπικό αποτέλεσμα της παρέμβασης. Αυτό θα το δείξει μόνο η ιστορία. Δεν υπάρχει, όμως, πιστεύω άλλος τρόπος για να εξασφαλιστεί ένα μόνιμο θεσμικό και ιδεολογικό αντίβαρο στις πολιτικές, ιδεολογικές και κυρίως πολιτιστικές καταχρήσεις και στρεβλώσεις που καθίστανται δυνατές από την ιδιωτική και από την κρατική τηλεόραση.
Η μεν ιδιωτική τηλεόραση είναι αναγκαία για να αποσοβούνται οι πάντα ελλοχεύοντες κίνδυνοι της κρατικοποίησης. Από την άλλη μεριά, η δημόσια μη κρατική τηλεόραση είναι η μόνη δικλείδα ασφαλείας που μπορεί να εξισορροπήσει την εγγενή ιδιοτέλεια της ιδιωτικής.
Τελικός κριτής βέβαια είναι ο πολίτης, ο χρήστης. Και οι χρήστες, όμως, αλλάζουν. Οι χρήστες αλλάζουν προτεραιότητες και πρότυπα. Στις μέρες μας, δε, το τηλεοπτικό κοινό είναι υποψιασμένο, αλλά και διψασμένο και αναζητά νέα ερεθίσματα, ξανασκέφτεται τη ζωή του, τον κόσμο που τον περιτριγυρίζει. Αυτό το είδαμε και στις εκλογές εξάλλου και τις ανατροπές που έγιναν με αυτές.
Αυτό πιστεύω –και τελειώνω- είναι το μείζον πολιτιστικό στοίχημα. Μαζί και εκ παραλλήλου με την εκπαίδευση, η δημόσια τηλεόραση καλείται να θέσει τα θεμέλια για μία αναγέννηση πολιτιστική της χώρας. Αυτή ακριβώς είναι η δημοκρατική, προοδευτική εκδοχή των νέων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που ευαγγελιζόμαστε. Για αυτό ακριβώς και μόνο, είναι, κατά τη γνώμη μου ουσιαστικά Αριστερή.
(Ο ομότιμος καθηγητής και συγγραφέας Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ)