Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024  11:24:46

Στέλιος Ράμφος*: Ένας πρόεδρος σε δύο Αμερικές

Το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ δεν ήταν τόσο ένας πρόεδρος, αλλά δύο Αμερικές. Η μεγάλη συμμετοχή των ψηφοφόρων υποδηλώνει πολωτικά συναισθήματα και όχι ενωτικό ενδιαφέρον.

Προς τα εκεί πήγαινε η προηγούμενη τετραετία ενός προέδρου που κυβέρνησε με επιχειρηματικά κριτήρια και όχι κατά τις επιταγές του θεσμικού του ρόλου, ο οποίος τον θέλει παράγοντα συνθέσεως πολιτικών ρευμάτων της χώρας. Στο αυτονόητο του διχασμού οφείλεται η δυσκολία του Μπάιντεν να κερδίσει. Πού οφείλεται η μεγάλη δημοφιλία του Τραμπ; Οι πολίτες συνήθως ψηφίζουν τον υποψήφιο που τους εκφράζει καλύτερα κοινωνικά, οικονομικά, ψυχολογικά, ιδεολογικά, δηλαδή εκείνον στην εικόνα του οποίου επιβεβαιώνονται περισσότερο.

Ο Τραμπ, δυνατός, άμεσος, προκλητικός, απρόβλεπτος, εριστικός, μονομερής, θωρακισμένος στο εγώ του και στην επιθυμία του, μπορούσε να ελκύει και να παρασύρει ορισμένου τύπου ανθρώπους, οι οποίοι βρίσκονται σε ανοιχτό μέτωπο με τον εαυτό τους. Αυτός ανήκει στην ευρεία κατηγορία των οικονομικά κάπως τακτοποιημένων, όσο και των διαγκωνιζόμενων αγοραία για την επιβίωση, με χαμηλό και ίδιο μορφωτικό επίπεδο, οι οποίοι αναζητούν έναν ιδεατό εαυτό, έχουν ανάγκη από συναισθηματικά αξιακή επιβεβαίωση της μετριότητάς τους.

Γι' αυτούς αλήθεια είναι η εικόνα που προσφέρουν δαψιλώς τα τηλεοπτικά και διαδικτυακά μέσα και πρότυπα. Ετσι, τα «τιτιβίσματα» του τουίτερ τούς δίνουν την αίσθηση και την ικανοποίηση μιας «ελευθερίας του λόγου» χωρίς σκέψη και χωρίς άλλον απέναντι, ελευθερία που καταλαβαίνει μόνο την αποδοχή ή την απόρριψη. Εννοείται ότι η μεταμφίεση της εικόνας σε αλήθεια διαβρώνει συνειδήσεις και θεσμούς, ενώ η «πειστική» της αμεσότητα τροφοδοτεί φαντάσματα. Ως αμεσότητα της σκέψεως, ο παραλογισμός είναι σε θέση να υπηρετεί ενστικτώδεις διαθέσεις και να προεδρεύει διχαστικά σε μια χώρα όπως η ΗΠΑ.

Η πόλωση την οποία εκεί βιώνουν, δείχνει ότι η επικοινωνιακή «αμεσότητα» προσβάλλει ακριβώς την κοινωνική συνοχή, η οποία ραγίζει υπό την πίεση των τιτιβισμάτων του τουίτερ, των sms και των αναρτήσεων του Facebook. Από τον δρόμο του «λέω ελεύθερα τη γνώμη μου» και «αποφασίζω αναλόγως», ο επιχειρηματίας Τραμπ μπορεί να ενθρονίζεται κατάκαρδα στον πρόεδρο Τραμπ και θεσμικά πλέον η λογική του ανορθολογισμού να μπαίνει επισήμως στον Λευκό Οίκο.

Προφανώς, η «αύρα» μιας τέτοιας προσωπικότητας αγγίζει μεγάλο μέρος των πολιτών, οι οποίοι βρίσκονται στο περιθώριο και λαχταρούν να νιώσουν μέσα στην κοινωνία. Μιλάει στο ιδανικό τους Εγώ, το οποίο ο ίδιος ο πρόεδρος εξατομίκευε και εξέφραζε, ως ταυτόχρονα αντισυστημικός ταύρος εν υαλοπωλείω, άντρας πανίσχυρος και πάμπλουτος, με ωραία γυναίκα, απροσκύνητος και συγκρουόμενος με τους πάντες προκειμένου να επιβάλει την αλήθεια και τη θέλησή του, και αντιστεκόμενος σε ένα «παρακμιακό» ελιτιστικό σύστημα που ανακυκλώνεται «δημοκρατικά», περιθωριοποιώντας ό,τι βρίσκεται εκτός του. Το σύνθημά του «Πάλι μια μεγάλη Αμερική», πέρα από το μεγαλείο των ΗΠΑ, υπονοεί και τη συμμετοχή των παριών στην κοινωνία τους, από την οποία και από τα αγαθά της αισθάνονται αποκλεισμένοι. Είναι ο δυναμικός και άτρωτος ηγέτης που «σπάει αυγά» ερχόμενος σε σύγκρουση ακόμη και με τους επιστήμονες. Με αυτόν τον τρόπο δίνει αυτοπεποίθηση σε εσωτερικά ρημαγμένους ανθρώπους, τους βοηθά να ξεπερνούν λυτρωτικά τα «εμπόδια της σκέψεως».

Συνεπείς με την προσωπικότητά του είναι και οι πολιτικές του πρακτικές. Το πρώτο που κάνει είναι να υποδείξει στους κοινωνικούς παρίες τον μεγάλο εξωτερικό εχθρό της πατρίδας, την Κίνα, και την αιτία της ατομικής τους δυστυχίας – το κατεστημένο των ελίτ. Ομως, μαζί με τον εχθρό τούς προσφέρει και αναγνωρίσιμη ταυτότητα, η οποία τους απαλλάσσει από την ευθύνη του θυμού τους. Με αυτόν τον τρόπο προσφέρει σε μεγάλους αριθμούς τη θεμιτή δυνατότητα να εκφράσουν πολωτικά την επιθετικότητά τους. Αυτή η πόλωση είναι μηδενιστική, διότι δεν διχάζει απλώς τους ανθρώπους· κυρίως διαιρεί στα πνεύματα την ίδια την πραγματικότητα, αντικαθιστώντας την απεχθή αρνητική εικόνα της με μια θετική δική τους. Εξ ου και θεωρούν άμεση προτεραιότητα την οικονομία, δεύτερη εκείνη των φυλετικών ανισοτήτων και μόνο τρίτη αυτή της πανδημίας του κορωνοϊού, αντιτιθέμενοι έντονα μαζί με τον πρόεδρο εν ονόματι της ελευθερίας, στα προστατευτικά μέτρα που συνιστούν οι ειδικοί.

Βεβαίως ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να υποφέρει την ήττα. Θέλει να κερδίζει ακόμη και όταν χάνει. Και νικημένος να αποχωρεί σαν νικητής, θύμα, επί παραδείγματι, της κατ' αυτόν νοθευτικής των εκλογών επιστολιμαίας ψήφου. Σέβεται τους θεσμούς εφόσον τον βολεύουν. Μεταβάλλει, δηλαδή, ανθρώπους και πράγματα σε εργαλεία της επιθυμίας του.

Τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών έδειξαν επίσης ότι οι ελίτ της μεγάλης αυτής δημοκρατίας έχουν απέναντί τους τον μισό της πληθυσμό. Ανάγοντας σε αξία την αποτελεσματικότητα και τον λειτουργισμό, υποβιβάζουν τις παλαιές συλλογικότητες και προβιβάζουν εξατομικευτικές λογικές αποδόσεως οι οποίες περιθωριοποιούν ευρείες κοινωνικές ομάδες. Εξίσου προβληματικές γίνονται και οι πολιτικές ελίτ, ανήμπορες να τιθασεύσουν τις δυνάμεις και τα συναισθήματα που απελευθερώνει η παγκοσμιοποιημένη εποχή της νέας τεχνολογικής επαναστάσεως. Εξ ου και η απήχηση που έχουν παντού τα λαϊκιστικά κηρύγματα, ως αναζητήσεις συναισθηματικού περιεχομένου σε έναν τρόπο ζωής χωρίς αξίες, ισότιμες με αυτές των αποδόσεων.

Μιλάμε για κοινωνίες με μεγάλες δυνατότητες και μεγάλες αδυναμίες. Για νέα κοινωνικά χάσματα, που απομονώνουν και ιεραρχούν τους ανθρώπους οδυνηρά. Κλεισμένες στον ψηφιακό τους πύργο και μεθυσμένες από την εξουσία τους, οι ελίτ χάνουν επαφή με την κοινωνία και αρκούμενες στην τυπολογία των πλειοψηφιών και μειοψηφιών απεργάζονται συνθήκες προβληματικής ισότητος, κενές από συναισθηματικούς δεσμούς και με φαινόμενα διαλυτικής αναρχίας που κάποτε γενικεύονται και εκβάλλουν σε αδιέξοδα. Χαρακτηριστικά, η κοινωνική διαίρεση αρχίζει με την απελευθέρωση των δυνάμεων της τεχνικής και αναπτύσσεται με εκρήξεις αρνητισμού των αποκλεισμένων και την ανάγκη μιας θετικότητας συναισθηματικής που βρίσκει, υποτίθεται, τον εαυτό της στα αισθήματα και στα κηρύγματα υπέρ του νόμου και της τάξεως.

Ο πρόεδρος Τραμπ απέρχεται, όμως η ανάγκη της ουσιαστικής επανεντάξεως των περιθωριακών στην κοινωνία παραμένει. Το θέμα δεν κλείνει με το τέλος της προεδρίας του, αλλά ακριβώς τότε ανοίγει και περνάει από ουσιαστική συνειδητοποίηση της τραυματισμένης κοινωνικής συνοχής. Τα δύο μεγάλα κόμματα των ΗΠΑ πρέπει να καταλάβουν διαφορετικά τον ρόλο τους, αλλά είναι σαν να φοβούνται να αλλάξουν. Δεν είναι τυχαίο ότι ανακυκλώνονται στο σύστημά τους και οι υποψήφιοί τους δεν έχουν κάτι ζεστό να πουν, υπνωτισμένοι από τη δημόσια εικόνα τους. Ο ίδιος ο νικητής Μπάιντεν ήταν ο υποψήφιος της μάσκας και απευθυνόταν με τον φόβο του στον φόβο των ανθρώπων, όντας ο ίδιος σε δύσκολη κατάσταση. Ο φόβος, όμως, πολεμά την πράξη και το όραμα αντί να ενισχύει τη δυναμική του. Μπορεί να κέρδισε τις εκλογές, αλλά η κατάσταση δεν ελέγχεται.

Μη μας διαφεύγει πως μόνο η μισή Αμερική ψήφισε με σεβασμό για τον εαυτό της. Η μάχη που ο Μπάιντεν έδωσε «για την ψυχή του έθνους» δεν τελείωσε. Η Αμερική πρέπει να ξαναβρεί τον τρόπο εκείνο της ζωής, όπου το ανέφικτο γίνεται εφικτό, όπου ξαναγεννιέται το αμερικανικό όνειρο, με άλλα λόγια, η ηθική εκείνη δύναμη η οποία δεν αφήνει έρημους τους ανθρώπους. Ψυχή και αξία αυτού του έθνους είναι όντως το όνειρο του ανέφικτου, της ενέργειας που το κάνει εφικτό και βρίσκεται υπεράνω δυνάμεως και χρημάτων, ασχέτως εάν τα δημιουργεί.

Η Αμερική θα ξαναγίνει μεγάλη όταν και πάλι ακτινοβολήσει το φως του ονείρου της, που έσβησε το έτος 2001. Με αυτό το φως νίκησε στον θερμό παγκόσμιο πόλεμο, όπως και στον ψυχρό. Χωρίς αυτό το φως διασπάθισε μέσα σε δέκα χρόνια ολόκληρο το κεφάλαιο του θριάμβου της και θριάμβου της ελευθερίας. Εχασε την ακτινοβολία της, διότι το εφικτό του ανέφικτου κατήντησε τεχνητό και ιδιοτελώς τιμωρητικό. Στο όνειρο του ανέφικτού που πλάθεται με κόπο και ευθύνη κανείς δεν μένει μόνος. Το καλύτερο θα κοιτάζει πάντα προς το ανώτερο.

* Ο κ. Στέλιος Ράμφος είναι συγγραφέας.

Προσθήκη σχολίου

Βεβαιωθείτε ότι εισάγετε τις (*) απαιτούμενες πληροφορίες, όπου ενδείκνυται. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.

Πολυμέσα

Cookies make it easier for us to provide you with our services. With the usage of our services you permit us to use cookies.
Ok Decline