Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Ηλίας Ηλιόπουλος: Οι Βάσεις της Ρωσσικής υψηλής στρατηγικής

 Χώρα μοχλός της Ιστορίας η αχανής Ρωσία αλλά με ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες,-ιστορικές και γεωγραφικές- καθοριστικής σημασίας.

Για να κατανοήσουμε την Ρωσσική Υψηλή Στρατηγική οφείλομε προηγουμένως να προβούμε στην δέουσα ανάγνωση και ανάλυση της γεωπολιτικής ταυτότητος της Ρωσσίας και, συνεπώς, στον εντοπισμό και την ερμηνεία των μακροδεδομένων της Στρατηγικής.

Η Ρωσσία αποτελεί, διαχρονικώς, τυπική περίπτωση Χερσαίας / Ηπειρωτικής Δυνάμεως στην «καρδιά» (Heartland) της Ευρασιατικής «Παγκοσμίου Νήσου» (World Island), κατά την ορολογία του πατρός της Κλασσικής Αγγλοσαξονικής Γεωπολιτικής Σχολής, Sir Halford Mackinder.

OSir Halford J. Mackinder, Βρεττανός ιστορικός, γεωγράφος και πολιτικός ανήρ (1861-1947), διετύπωσε το 1904, ενώπιον των μελών της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, το θεμελιώδες θεώρημά του, ότι:

εάν μία Χερσαία / Ηπειρωτική Δύναμις, εκκινώντας από την ηπειρωτική «Καρδιά» του πλανήτη (Heartland), κατορθώσει να καταστεί και Ναυτική Δύναμις – εάν δηλαδή μία καλώς δομημένη πολιτική οντότης λειτουργήσει ως «Οργανωτής» της ηπειρωτικής / ευρασιατικής μάζας και, συνάμα, συγκεντρώσει ανά χείρας τόσον Χερσαίαν όσον και Ναυτικήν Ισχύν –

τότε η εν λόγω Δύναμις θα δράσει ως «Γεωγραφικός Άξων/Μοχλός της Ιστορίας» (Ρivot) – και, άρα, η εποχή της παγκοσμίου Ηγεμονίας των Αγγλοσαξονικών Ναυτικών Δυνάμεων θα έχει παρέλθει οριστικώς.

Προδήλως, η Ρωσσία είναι ο ιδεώδης υποψήφιος για την θέση του «Οργανωτή» της συμπαγούς χερσαίας ευρασιατικής μάζας και, συνεπώς, για τον ρόλο του «γεωγραφικού μοχλού της Ιστορίας» και Ηγεμόνος του διεθνούς συστήματος, κατά το ως άνω δόγμα του Mackinder. Είναι, όμως, συγχρόνως και ευάλωτη, εξ αιτίας της γεωγραφικής θέσεώς της. Ως κατ’ εξοχήν Χερσαία Δύναμις, η Ρωσσία υπέστη αλλεπάλληλες εχθρικές εισβολές, διαρκούσης της μακραίωνης Ιστορίας της.

Ας θυμηθούμε π.χ.:

- το «Drang nach Osten» των Τευτόνων Ιπποτών-Μοναχών του «Γερμανικού Τάγματος» (Deutscher Orden / Ordo Teutonicus) και την συνακόλουθη εκστρατεία κατά της μεσαιωνικής Ρωσσίας,

- την εισβολή των Μογγόλων, τον ζυγό της «Χρυσής Ορδής» και την επί δύο αιώνες υποδούλωση του Ρωσσικού Έθνους,

- ή, αργότερα, την πρόκληση της Σουηδίας, τον καιρό που αυτή ήτο η Ηγεμονική Δύναμις της Βαλτικής Θαλάσσης.

Κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, η Ρωσσία υπέστη (από το 1812 μέχρι το 1941) πέντε (5) εχθρικές εισβολές:

-          εισβολή της Γαλλίας, διαρκούσης της οποίας η Ναπολεόντειος Μεγάλη Στρατιά απείλησε την ίδια την Μόσχα (1812) και ηττήθηκε χάρις στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» του Ρωσσικού Λαού και τον «Στρατηγό Χειμώνα»,

-          εισβολή, από κοινού, της Βρεττανίας και της Γαλλίας στην Κριμαία, το 1854, διαρκούντος του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-56), σοβαρή ήττα της Ρωσσίας και κατάληψη του Ναυστάθμου της Σεβαστουπόλεως,

-          εισβολή του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Στρατού κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεινή ήττα του Τσαρικού Στρατού στο Tannenberg και κατάρρευση της Αγίας Ρωσσίας, συνεπεία και της συστηματικής υπονομεύσεως του Ηθικού του Στρατού καθώς και του Εσωτερικού Μετώπου (=Home Front) από τους Μπολσεβίκους, ήτοι μία οργάνωση ατόμων μη ρωσσικής καταγωγής, που έδρασαν ως πράκτορες των Γερμανικών (και άλλων ξένων) Μυστικών Υπηρεσιών και με πλήρη κάλυψή τους καθώς και με την μαζική οικονομική υποστήριξη διεθνών χρηματοπιστωτικών οίκων (της Γερμανίας, των ΗΠΑ κ.λ.π.),

-          εισβολή της Πολωνίας του Στρατάρχου Πιλσούδσκυ (η οποία, σημειωτέον, δεν ήταν καν Μεγάλη Δύναμις!) το 1921, τρία έτη μετά την λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην νεοσυσταθείσα ΕΣΣΔ,

-          εισβολή της Χιτλερικής Γερμανίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο («Επιχείρηση Βαρβαρόσσας»), διαρκούσης της οποίας επίσης απειλήθηκε η Μόσχα, ενώ εξεπολύθη συστηματική εκστρατεία εξανδραποδισμού του Ρωσσικού Έθνους. Οι εισβολείς ηττήθησαν, τελικώς, χάρις (και πάλι) στον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο» του Ρωσσικού Λαού και τον «Στρατηγό Χειμώνα», αλλά και χάρις στην πολιτική ευφυΐα του τότε ηγέτου της χώρας, Στάλιν, ο οποίος άφησε κατά μέρος τα ανιστόρητα διεθνιστικά ιδεολογήματα και κάλεσε, με πύρινους λόγους, τον Λαό να υπερασπισθεί, με το αίμα του, την Πατρίδα κατά της νέας εισβολής, όπως το έκανε πάντοτε, από εποχής Αλεξάνδρου Νιέφσκυ και Κουτούζωφ. Διότι, όπως υπενθύμισε και προσφάτως ο Πρόεδρος Βλαδίμηρος Πούτιν: «Η Κυριαρχία, Ανεξαρτησία και Εδαφική Ακεραιότητα της Ρωσσίας είναι απαράβατες. Αυτές είναι οι ερυθρές γραμμές μας, τις οποίες ουδείς επιτρέπεται να διαβεί

Από γεωπολιτικής απόψεως, εξ άλλου, για την Ρωσσία ισχύει, καθ’ ολοκληρίαν, η παρατήρηση του διαπρεπούς ναυτικού ιστορικού Geoffrey Τill, ότι «η Γεωγραφία υπήρξε πάντοτε ιδιαιτέρως αγενής απέναντί της».

Πράγματι, η Ρωσσία αντιμετωπίζει διαχρονικώς, ως εκ της γεωγραφικής θέσεώς της, το πρόβλημα της ταυτόχρονης άμυνας τεσσάρων (4) μειζόνων θαλασσών και ακτογραμμών: της Βορείου Θαλάσσης, της Βαλτικής Θαλάσσης, του Ευξείνου Πόντου (Μαύρη Θάλασσα) και της Άπω Ανατολής.

Συναφώς αξίζει να σημειωθούν τα ακόλουθα:

§  Τα άτεγκτα δεδομένα της Γεωγραφίας καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο για το Πολεμικό Ναυτικό της Ρωσσίας την δράση του ως συνεκτικού όλου, υπό την στρατηγική έννοια. Ο περίφημος Ναύαρχος Gorshkov το έθεσε ως εξής:

«Η αξιοσημείωτη δυσκολία για την ρωσσική θαλάσσια ισχύ πήγαζε από την γεωγραφική θέση της χώρας, η οποία απαιτούσε την ύπαρξη ενός ανεξαρτήτου στόλου, ικανού να διασφαλίζει την εκτέλεση των αποστολών με τις οποίες ερχόταν αντιμέτωπος σε ένα έκαστο των τεσσάρων απομακρυσμένων θεάτρων».

§     Προσέτι, η ρωσσική πρόσβαση στους ανοικτούς ωκεανούς είναι εφικτή μέσω τεσσάρων περιοχών, οι οποίες όμως:

·         είτε υπόκεινται σε κλιματολογικούς περιορισμούς (ή τουλάχιστον υπέκειντο μέχρι πρότινος, καθώς η τήξη των πάγων του Αρκτικού μεταβάλλει θεαματικά τα επί αιώνες ισχύσαντα δεδομένα),

·         είτε ευρίσκοντο πάντοτε εγγύς ισχυρών εχθρικών δυνάμεων.

§  Χαρακτηριστική είναι εν προκειμένω η παρατήρηση του Mackinder, σύμφωνα με την οποία η Ρωσσία δεν έχει κανένα λιμένα που να διαθέτει απρόσκοπτη διέξοδο προς την θάλασσα και να μην κλείνει καθόλου κατά την διάρκεια του έτους από τους πάγους:

·         Οι λιμένες της Βαλτικής και του Ευξείνου Πόντου ελέγχονται από άλλα κράτη,

·         οι λιμένες του Βορρά και της Οχοτσκικής Θαλάσσης, στην ανατολική ακτή της Σιβηρίας, κλείνουν από τους πάγους,

·         ο λιμένας του Βλαδιβοστόκ δεν έχει πρόβλημα τον χειμώνα αλλά φράσσεται από την Ιαπωνία και την Κορεατική Χερσόνησο.

§  Περαιτέρω, οι θαλάσσιες επικοινωνίες ήσαν και είναι πολύ σημαντικές για την μεγάλη αυτή Ευρασιατική Δύναμη, τόσο από οικονομικής όσο και από στρατηγικής απόψεως, όπως κατέδειξε και η περίπτωση των αρκτικών νηοπομπών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πατέρας της νεώτερης Θεωρίας της Ναυτικής Ισχύος, Αμερικανός Ναύαρχος Alfred ThayerMahan παρατηρούσε, εν έτει 1900:

«Η Ρωσσία δεν μπορεί ποτέ να είναι ικανοποιημένη με την ατελή και πολιτικώς εξαρτώμενη πρόσβασή της στην θάλασσα, μέσω της Βαλτικής και της Μαύρης Θαλάσσης

Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, σπουδαίοι ιστορικοί ηγέτες αυτής της Ευρασιατικής Ηπειρωτικής Δυνάμεως (από τον Μ. Πέτρο και την Μ. Αικατερίνη μέχρι τον Νικόλαο Α΄, τον Αλέξανδρο Β΄ και τον Ιωσήφ Βησσαριώνοβιτς Στάλιν) είχαν αντιληφθεί τα κρίσιμα ζητήματα της Γεωπολιτικής και ενήργησαν προς επίλυσίν τους. Ένας ασφαλής τρόπος να επιτευχθεί αυτό ήταν η επιτυχία των ρωσσικών όπλων και η συνεπακόλουθη διπλωματική ενέργεια προς κεφαλαιοποίησιν της επιτυχίας αυτής.

Έτσι, περί τα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν επιχείρησε να επέμβει στην Γεωγραφία και να μεταβάλει τα αντικειμενικά δεδομένα της Γεωγραφίας υπέρ της χώρας του, προσπαθώντας να εδραιώσει τα γεωστρατηγικά αποτελέσματα της ρωσσικής νίκης εναντίον της Βέρμαχτ.

Το 1944, ο Υπουργός των Εξωτερικών Μολότωφ έλεγε στον Νορβηγό ομόλογό του, Trygve Lie:

«Τα Δαρδανέλλια… Εδώ μας έχουν κλείσει … Το Όρεσουντ…. Εδώ μας έχουν κλείσει. Μόνον στον Βορρά υπάρχει ένα άνοιγμα, αλλ’ αυτός ο πόλεμος έδειξε ότι η οδός εφοδιασμού προς την Βόρειο Ρωσσία μπορεί να αποκοπεί ή να παρεμποδισθεί. Αυτό δεν θα επαναληφθεί στο μέλλον

Πράγματι, κατ’ εκείνο το διάστημα, η Μόσχα άσκησε πιέσεις τόσο προς την Άγκυρα, ένεκα των Δαρδανελλίων και μιας διαρρυθμίσεως των Τουρκο-Σοβιετικών συνόρων στην περιοχή του Καυκάσου, όσο και προς το Όσλο, ένεκα της νήσου Άρκτου και του νησιωτικού συμπλέγματος Σπιτσμπέργκεν. Εξ άλλου, στην Άπω Ανατολή, η Ρωσσία κατέλαβε την Σαχαλίνη και το νησιωτικό σύμπλεγμα των Νοτίων Κουριλών από την Ιαπωνία.

Ακόμη σημαντικώτερη ήταν, βεβαίως, η προοπτική να καταστεί η Ρωσσία (Σοβιετική Ένωση) και Αδριατική Δύναμις, αποκτώντας, έτσι, ναυτική παρουσία σε έναν χώρο όπου είχε βρεθεί για τελευταία φορά κατά το βραχύτατο διάστημα της ιδιότυπης Ρωσσο-Οθωμανικής συγκυριαρχίας των Επτά Νήσων του Ιονίου πελάγους, μετά την εκδίωξη των Γάλλων. Η προοπτική αυτή εφάνη να διανοίγεται, για λίγο διάστημα, αμέσως μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω των δεσμών με την τότε ιδρυθείσα Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαυΐας του Τίτο. Αλλά η ρήξη των σχέσεων του Στάλιν με τον Τίτο (το αγαπημένο παιδί - «enfant terrible» - των Αγγλοσαξονικών Μυστικών Υπηρεσιών ήδη από πολύ παλαιότερα!) έδωσε τέλος στην προοπτική αυτή. Ανάλογα ισχύουν και για την Λαϊκή Δημοκρατία της Αλβανίας του Εμβέρ Χότζα.

Η μελέτη της Ιστορίας δηλοί ότι η Γεωγραφία καθόρισε το πλαίσιο καθηκόντων της Ρωσσίας, διά μέσου των αιώνων, εις επίρρωσιν της φράσεως που αποδίδεται στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη: «Κάθε κράτος κάνει την πολιτικήν της Γεωγραφίας του!».

Και η Γεωγραφία εξηγεί για ποιον λόγο η «Μάχη για την Πρόσβαση» («The Battle For Access», όπως την αποκαλούν οι Αγγλοσάξονες θεωρητικοί της Ναυτικής Ισχύος) είναι τόσον κυριαρχικά παρούσα στην Ρωσσική Στρατηγική Σκέψη. Διότι η πρόσβαση στις θάλασσες και στους ωκεανούς ήταν περίπου δεδομένη για τους ευτυχείς Βρεττανούς, Ολλανδούς και Αμερικανούς. Αντιθέτως, οι Ρώσσοι είχαν και έχουν διαρκώς να αντιμετωπίσουν τις σοβαρές δυσχέρειες της Γεωγραφίας.

(* Ο κ. Ηλίας Ηλιόπουλος είναι Ιστορικός – Διδάκτωρ (Dr. phil) του Λουδοβικείου-Μαξιμιλιανείου Πανεπιστημίου Μονάχου, Καθηγητής της Ναυτικής Σχολής Πολέμου και Στρατηγικός Αναλυτής.)

 

Πολυμέσα