Σήμερα Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου ο πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτζογκ θα επισκεφθεί την Αθήνα, όπου θα συναντηθεί με την ελληνική πολιτειακή και πολιτική ηγεσία. Μερικές ημέρες αργότερα, στις 9-10 Μαρτίου, ο κ. Χέρτζογκ αναμένεται να μεταβεί στην Αγκυρα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συνάντησή του με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ κατέχει κεντρική θέση στην προσπάθεια της Αγκυρας να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και του Κόλπου. Ουσιαστικά, το Ισραήλ έχει μετατραπεί σε ένα ιδιότυπο γεωπολιτικό μήλον της έριδος για την Αθήνα και την Αγκυρα.
-Τουρκία και το Ισραήλ μπορούν να συνεργαστούν για τη μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Oι δύο χώρες θα συζητήσουν την ενεργειακή συνεργασία κατά τη διάρκεια συνομιλιών τον επόμενο μήνα, δήλωσε την Παρασκευή (4 Φεβρουαρίου) ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Οι δύο χώρες απέλασαν τους πρεσβευτές τους το 2018 μετά από μια σκληρή διαμάχη. Οι σχέσεις παραμένουν έκτοτε τεταμένες, με την Άγκυρα να καταδικάζει την κατοχή της Δυτικής Όχθης από το Ισραήλ και την πολιτική του έναντι των Παλαιστινίων.
Tο Ισραήλ από την πλευρά του, έχει καλέσει την Τουρκία να σταματήσει να υποστηρίζει την παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς που κυβερνά τη Γάζα.
Ωστόσο, η Τουρκία προσπαθεί να αποκαταστήσει τις τεταμένες σχέσεις της με τις περιφερειακές δυνάμεις στο πλαίσιο μιας «επίθεσης γοητείας» που ξεκίνησε το 2020.
Σε μια προφανή αποκλιμάκωση μετά από χρόνια εχθρότητας, ο Ερντογάν δήλωσε την Πέμπτη ότι ο ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτσογκ θα επισκεφθεί την Τουρκία στα μέσα Μαρτίου.
«Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ισραηλινό φυσικό αέριο στη χώρα μας. Πέρα από τη χρήση του, μπορούμε επίσης να συμμετάσχουμε σε μια κοινή προσπάθεια για τη διέλευσή του στην Ευρώπη», δήλωσε ο Ερντογάν στους δημοσιογράφους κατά την επιστροφή του από την Ουκρανία.
Ενώ ο Ερντογάν έχει συνομιλήσει με τον Χέρτσογκ εν μέσω εντάσεων στο παρελθόν, η ισραηλινή προεδρία έχει σε μεγάλο βαθμό τελετουργικό ρόλο. Το Νοέμβριο, μίλησε με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Ναφτάλι Μπένετ -το πρώτο τέτοιο τηλεφώνημα εδώ και χρόνια.
Η ανακάλυψη τα τελευταία χρόνια τεράστιων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των γειτονικών χωρών, αλλά έχει επιδεινώσει τις γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και των γειτόνων της.
Για να μεταφέρουν αυτό το άφθονο φυσικό αέριο στην υπόλοιπη Ευρώπη και να βοηθήσουν στην επίτευξη του στόχου της μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία, η Κύπρος, η Ελλάδα και το Ισραήλ συνήψαν τον Δεκέμβριο του 2018 συμφωνία για την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου, με την ονομασία EastMed.
Αυτός ο αγωγός μήκους 1.367 μιλίων πρόκειται να περάσει 106 μίλια νότια της Κύπρου και να καταλήξει στο Οτράντο, στη νότια Ιταλία, αφού διασχίσει την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ωστόσο, πρόσφατα οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν χάσει το ενδιαφέρον τους για τον EastMed, γεγονός που έχει ανοίξει το δρόμο σε νέες γεωπολιτικές κατασκευές.
Η στροφή της Ουάσινγκτον στο σχέδιο του αγωγού EastMed προκάλεσε σοκ στην Αθήνα, με τον ΣΥΡΙΖΑ να κατηγορεί την κυβέρνηση ότι δεν διαπραγματεύεται τις συμφωνίες της με τους Αμερικανούς.
Φυσικό αέριο από το Ιρακινό Κουρδιστάν
Ο Ερντογάν συναντήθηκε την Τετάρτη με τον Νετσερβάν Μπαρζανί, τον πρόεδρο της ημιαυτόνομης κουρδικής περιοχής του Ιράκ. Ερωτηθείς τι συζητήθηκε, ο Ερντογάν είπε ότι η Άγκυρα θέλει να υπογράψει συμφωνία προμήθειας φυσικού αερίου με το Ιράκ και διεξάγει συνομιλίες για το θέμα αυτό.
«Έχουμε πλέον εντάξει το θέμα του Ιράκ στην ατζέντα μας. Τώρα το σκεφτόμαστε. Μπορεί να υπάρξει κίνηση φυσικού αερίου από το Ιράκ προς την Τουρκία», δήλωσε ο Ερντογάν, προσθέτοντας ότι ο Μπαρζανί υποσχέθηκε να διευκολύνει τις συνομιλίες.
Η Τουρκία εισάγει ήδη πετρέλαιο από το Κιρκούκ στο βόρειο Ιράκ στο τουρκικό μεσογειακό λιμάνι Ceyhan, όπου φορτώνεται σε πλοία και εξάγεται κυρίως σε Ευρωπαίους αγοραστές.
Ο αγωγός Κιρκούκ-Τζεϊχάν μήκους 960 χιλιομέτρων (600 μιλίων) έχει γίνει συχνά στόχος επιθέσεων από το παράνομο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο είναι ευθυγραμμισμένο εναντίον της KRG και έχει διεξάγει επί δεκαετίες εξέγερση κατά της τουρκικής κυβέρνησης.
Πέρυσι, ο αγωγός μετέφερε περίπου 450.000 βαρέλια την ημέρα. Εκτός από το ιρακινό κυβερνητικό πετρέλαιο, είναι επίσης ο μοναδικός αγωγός για την εξαγωγή αργού πετρελαίου από την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG).
Η Τουρκία διατηρεί στρατιωτική παρουσία στο βόρειο Ιράκ και διεξάγει τακτικά αεροπορικές επιδρομές και χερσαίες επιχειρήσεις κατά των δυνάμεων του PKK εκεί, οι οποίες δρουν από τα βουνά Καντίλ.
Οι δε συμβολισμοί έχουν πάντα τη σημασία τους και ίσως για αυτόν τον λόγο η Αθήνα έδω σε μάχη για να πειστεί ο κ. Χέρτζογκ να έλθει πρώτα στη χώρα μας. Ισραηλινοί αξιωματούχοι με τους οποίους συνομίλησε «Το Βήμα» τις τελευταίες ημέρες, πάντως, διαβεβαίωναν ότι «η στρατηγική σχέση με την Αθήνα και τη Λευκωσία δεν κινδυνεύει, αλλά από την άλλη δεν μπορεί να αγνοηθεί ένα τουρκικό άνοιγμα». Ιδιαίτερα στον αμυντικό τομέα οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις είναι στενότατες. Δεν αποκλείεται δε να βρεθεί στην Αθήνα το προσεχές διάστημα και ο υπουργός Αμυνας Μπένι Γκαντζ.
Αναπροσαρμογές
Αυτή η επαναπροσέγγιση, ακόμη και αν βασιστεί αποκλειστικά στην ταύτιση συμφερόντων σε κομβικούς τομείς και όχι στην ύπαρξη μιας στρατηγικής συναντίληψης, θα δοκιμάσει τη σταθερότητα του άξονα εταιρικών συνεργασιών και συμμαχιών που η Αθήνα διαμόρφωσε με χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Είναι σαφές, αν και δεν ομολογείται δημοσίως, ότι στην Αθήνα υπάρχει μια δυσφορία για τον, μάλλον υπερβολικά, πανηγυρικό τόνο που δόθηκε από την εμιρατινή πλευρά κατά την πρόσφατη επίσκεψη του κ. Ερντογάν στο Αμπου Ντάμπι.
Πόσο άραγε εφικτή θα είναι, εφόσον καταστεί αναγκαία, η ενεργοποίηση της ρήτρας αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής που έχει υπογραφεί μεταξύ Αθήνας και ΗΑΕ; Ωστόσο, κάθε πλευρά επιδιώκει τη διασφάλιση ισορροπιών. Στην περίπτωση των ΗΑΕ, αυτή αναμένεται να εκφραστεί με τη σχεδιαζόμενη επίσκεψη του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Ζάγεντ στην Ελλάδα το προσεχές διάστημα.
Το γεγονός που επιτάχυνε τις ενέργειες της Αγκυρας για την επίσκεψη Χέρτζογκ ήταν το περίφημο, πλέον, αμερικανικό non-paper με το οποίο η Ουάσιγκτον απέσυρε ουσιαστικά τη στήριξή της στην κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου EastMed. Μπορεί ο αγωγός αυτός να είχε λίγες πιθανότητες υλοποίησης, αλλά το πολιτικό μήνυμα υπήρξε σαφέστατα αρνητικό. Επέτρεψε δε στον κ. Ερντογάν να επαναφέρει δημοσίως την ιδέα για την κατασκευή ενός άλλου αγωγού, αυτού από το ισραηλινό κοίτασμα «Λεβιάθαν» προς την Τουρκία.
Αλυσίδα κινήσεων
Αυτό που έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς είναι πώς «κτίστηκε» η επιχείρηση «επίσκεψη Χέρτζογκ». Το τελευταίο επεισόδιο ήταν η συνάντηση του ίδιου του ισραηλινού προέδρου με τον εξ απορρήτων σύμβουλο του κ. Ερντογάν, τον Ιμπραχίμ Καλίν, αλλά και τον υφυπουργό Εξωτερικών Σεντάτ Ονάλ. Οι κ.κ. Καλίν και Ονάλ συναντήθηκαν με τον γενικό διευθυντή του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών Αλον Ούσπιζ – που προσφάτως είχε επισκεφθεί μυστικά την Τουρκία για να συναντηθεί με τον κ. Καλίν σε μια κίνηση που, σύμφωνα με τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, ήταν η πρώτη υψηλόβαθμου αξιωματούχου στην Τουρκία την τελευταία εξαετία – αλλά και τον Εγιάλ Σβίκι, γενικό διευθυντή του γραφείου του κ. Χέρτζογκ.
Σημειώνεται ότι ο ισραηλινός πρόεδρος τηλεφώνησε στις 6 Φεβρουαρίου για να ευχηθεί στον κ. Ερντογάν ταχεία ανάρρωση από την COVID-19. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 Φεβρουαρίου, αποκαλύφθηκε ότι η ΜΙΤ εξάρθρωσε μια ιρανική απόπειρα δολοφονίας του ισραηλινού επιχειρηματία Γιαΐρ Γκέλερ, ως αντίποινα στη δολοφονία του ιρανού πυρηνικού επιστήμονα Μοχσέν Φακριζαντέχ.
Σημείο-κλειδί σε όλη τη διαδικασία υπήρξε η κίνηση του κ. Ερντογάν τον περασμένο Νοέμβριο να απελευθερώσει το ζεύγος Νάταλι και Μόρντι Οκνίν που είχαν συλληφθεί στην Κωνσταντινούπολη για κατασκοπεία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τηλεφωνικές επικοινωνίες του τούρκου προέδρου τόσο με τον κ. Χέρτζογκ όσο επίσης με τον πρωθυπουργό Νάφταλι Μπένετ και τον υπουργό Εξωτερικών Γιαΐρ Λαπίντ.
Πέραν της επαναπροσέγγισης Αγκυρας – Ιερουσαλήμ, αυτό που απασχολεί την Αθήνα είναι η επίπτωση που θα μπορούσε να έχει αυτή η εξέλιξη στην ομαλοποίηση των σχέσεων Αγκυρας – Καΐρου.
Οπως έχει γράψει εγκαίρως «Το Βήμα», η Αίγυπτος είναι η χώρα-κλειδί για μια σειρά ελληνικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρόσφατη συνάντηση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι στο περιθώριο της Συνόδου ΕΕ – Αφρικής, την περασμένη Πέμπτη, στις Βρυξέλλες καταδεικνύει με σαφήνεια τις ελληνικές προτεραιότητες. Σε αυτή τη φάση, η ενεργειακή συνεργασία τόσο με την πόντιση καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας όσο και την πιθανή κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου που θα διέρχεται από την οριοθετημένη ΑΟΖ των δύο χωρών έχει κεντρική σημασία.