Η Γουέντι Σλόαν είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Κύρια Λέκτορας και Υπεύθυνη Σπουδών Δημοσιογραφίας στο London Metropolitan University. Είναι η συγγραφέας του Kremlin Media Wars: Censorship and Control Since the Invasion of Ukraine.
Η Σλόαν ξεκίνησε την καριέρα της το 1988 ως ρεπόρτερ-ερευνήτρια για το περιοδικό Time, εργαζόμενη στη Νέα Υόρκη και αργότερα στη Βιέννη. Στη συνέχεια, εξασφάλισε υποτροφία για να γράψει για τη Moscow News, μια σοβιετική εφημερίδα υπέρ της γκλάσνοστ, και έγινε το πρώτο Αμερικανικό μέλος της Ένωσης Σοβιετικών Δημοσιογράφων.
Πέρασε επτά χρόνια στην πρώην Σοβιετική Ένωση, καλύπτοντας το πραξικόπημα που οδήγησε στη διάλυση της ΕΣΣΔ για το Associated Press προτού αρχίσει να γράφει για δυτικές εφημερίδες.
25 χρόνια Πούτιν: Εσωσε πράγματι τη Ρωσία; – Ο απολογισμός
Ως ξένη ανταποκρίτρια για The Daily Telegraph και Christian Science Monitor, κάλυψε τον πόλεμο στην Τσετσενία, τις ταραχές στη Γεωργία και τις ευρύτερες αναταραχές στη μετασοβιετική περιοχή, ταξιδεύοντας εκτενώς στην περιοχή.
Το 1995, η Σλόαν μετακόμισε στο Λονδίνο, εργαζόμενη στο διεθνές τμήμα της Daily Telegraph και γράφοντας για πολλά περιοδικά πριν μεταβεί στον ακαδημαϊκό χώρο το 2010.
Ήσασταν στη Μόσχα καλύπτοντας την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Τι μπορείτε να μας πείτε για εκείνη την περίοδο;
«Εκείνη την εποχή εργαζόμουν για το Associated Press, το μεγαλύτερο ειδησεογραφικό πρακτορείο στον κόσμο. Θυμάμαι να πηγαίνω στη δουλειά μία μέρα και να μας λένε ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ήταν άρρωστος. Αυτή ήταν η επίσημη κομματική γραμμή, και στη συνέχεια άρχισαν να παίζουν κάθε είδους μουσική, όπως τη Λίμνη των Κύκνων, στα κρατικά κανάλια. Καταλάβαμε ότι κάτι συνέβαινε. Στη συνέχεια, συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν πραξικόπημα. Ήταν μια απίστευτη εμπειρία να καλύπτεις ένα τόσο σημαντικό ιστορικό γεγονός, να καλύπτεις την ίδια την Ιστορία».
Αν κοιτάξετε πίσω σε εκείνη την περίοδο, θα μπορούσατε να φανταστείτε ότι η Ρωσία θα κυβερνιόταν από έναν άνθρωπο για 25 χρόνια;
«Ναι, γιατί στο παρελθόν η Ρωσία κυβερνήθηκε από έναν ηγέτη. Ο Στάλιν κυβέρνησε τη Ρωσία ή τη Σοβιετική Ένωση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Νομίζω ότι οι Ρώσοι είναι συνηθισμένοι να έχουν αυτό που αποκαλούν «ισχυρό ηγέτη». Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι που νοσταλγούσαν τις ημέρες του Στάλιν. Ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε αυτή τη νοσταλγία. Ήμασταν πολύ ενθουσιασμένοι όταν ανέλαβε την εξουσία ο Γκορμπατσόφ και κάπως ενθουσιασμένοι όταν ανέλαβε ο Γέλτσιν. Αλλά δεν περίμενα ότι η κατάσταση θα κατέληγε όπως κατέληξε με τον Πούτιν. Ωστόσο, αν κοιτάξουμε την ιστορία της Ρωσίας σε αυτόν τον αιώνα, δεν είναι τόσο εκπληκτικό».
Ποιοι ήταν οι κρίσιμοι παράγοντες που επέτρεψαν στον Πούτιν να εδραιώσει τόσο αποτελεσματικά την εξουσία του;
«Στη Ρωσία υπάρχει λογοκρισία, αν και λένε ότι την έχουν επισήμως απαγορεύσει. Σήμερα, τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από το Κρεμλίνο. Αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Επί Γκορμπατσόφ και Γέλτσιν, τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζονταν τόσο από το Κρεμλίνο όσο και από εμπορικά συμφέροντα. Ωστόσο, ο Πούτιν τα κατέστρεψε όλα αυτά. Από την εισβολή στην Ουκρανία, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί, με νόμους όπως ο «νόμος για τις ψευδείς ειδήσεις», ο οποίος απαγορεύει να αποκαλεί κανείς τον πόλεμο «πόλεμο» ή να λέει ή να γράφει οτιδήποτε θα μπορούσε να δυσφημίσει τον ρωσικό στρατό. Αλλά ακόμα και πριν από αυτό, επέβαλε νόμους που απειλούσαν την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης. Έκανε παράνομο να προβάλλεται οτιδήποτε θετικό για τους LGBTQIA+ ανθρώπους. Άρχισε σταδιακά να περιορίζει τις ανθρώπινες ελευθερίες μέχρι που φτάσαμε στο σημείο που είμαστε σήμερα.
25 χρόνια Πούτιν: Πώς ο άγνωστος πράκτορας της KGB χρίστηκε διάδοχος του Γέλτσιν
Αλλά νομίζω ότι μόλις αποκτήσεις τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, έχεις τον έλεγχο σχεδόν των πάντων, έτσι δεν είναι; Τώρα πολλοί άνθρωποι λαμβάνουν την ενημέρωσή τους από το εξωτερικό μέσω της χρήσης VPN. Πολλά μέσα ενημέρωσης έχουν φύγει από τη Ρωσία και πλέον ανήκουν σε αυτό που αποκαλούμε «μέσα ενημέρωσης στην εξορία». Κάποια έφυγαν εδώ και πολύ καιρό, όπως το Meduza, που εγκαταστάθηκε στη Λετονία το 2014. Άλλα, όπως οι Moscow Times, οι οποίοι κηρύχθηκαν «ξένος πράκτορας» και αργότερα «ανεπιθύμητος οργανισμός», αναγκάστηκαν να μετεγκατασταθούν και πλέον έχουν έδρα στην Ολλανδία και την Αρμενία. Ωστόσο, συνεχίζουν να μεταδίδουν τόσο στα ρωσικά όσο και στα αγγλικά ή να εκδίδουν τις εφημερίδες τους και στις δύο γλώσσες για κοινό που μπορεί να τις διαβάσει μέσα από τη Ρωσία.
Όμως, μπορεί κανείς να έχει μπλεξίματα ακόμη και μόνο γι' αυτό. Και τώρα, η Roskomnadzor, η κυβερνητική υπηρεσία που καταστέλλει τα μέσα ενημέρωσης, μπλοκάρει συνεχώς διάφορες ιστοσελίδες, ώστε οι απλοί Ρώσοι να μην έχουν πρόσβαση ούτε μέσω των VPN τους. Δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε συγκεκριμένα πράγματα. Είναι δύσκολο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξακολουθούν να προσφέρουν μια εικόνα του τι συμβαίνει εκτός Ρωσίας. Και τα κρυπτογραφημένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Telegram, είναι αρκετά δημοφιλή.
Σε κάποια φάση, οι Ουκρανοί χρησιμοποιούσαν το Telegram για να πείσουν Ρώσους στρατιώτες να παραδοθούν – και κάποιοι το έκαναν. Αλλά πιστεύω ότι τα πλοκάμια όσων συμβαίνουν στη Ρωσία εκτείνονται πολύ μακριά. Ακόμα κι αν φύγεις από τη Ρωσία, μπορεί να ανησυχείς για το τι θα συμβεί αν δημοσιεύσεις κάτι κατά του Πούτιν. Ανησυχείς για το τι μπορεί να συμβεί στους φίλους και την οικογένειά σου που είναι ακόμα στη Ρωσία, καθώς μπορούν να δεχθούν απειλές.
Επομένως, δεν είναι τόσο εύκολο να αποκοπείς. Και πολλοί άνθρωποι επιλέγουν την αυτολογοκρισία για να επιβιώσουν. Δεν νομίζω ότι είμαστε σε θέση να τους καταδικάσουμε γι' αυτό, εκτός αν βρισκόμαστε οι ίδιοι στη θέση τους».
Μετά από 25 χρόνια, πώς νομίζετε ότι θα κρίνει η ιστορία τη διακυβέρνηση του Πούτιν;
«Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πώς θα κριθεί, μέχρι να τελειώσει το καθεστώς του. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς θα τελειώσει. Υπάρχει πραγματική προοπτική πολιτικής αλλαγής όσο ο Πούτιν είναι στην εξουσία; Θα έλεγα όχι. Αλλά δεν μπορώ να το πω με σιγουριά. Ένα πράγμα που έχω μάθει για τη Ρωσία είναι ότι δεν μπορείς ποτέ να προβλέψεις τι θα συμβεί».
Νομίζετε ότι ο Πούτιν έκανε λάθος υπολογισμό όταν εισέβαλε στην Ουκρανία, ή ήταν πάντα μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής;
«Θα ήλπιζα ότι έκανε λάθος υπολογισμό. Νομίζω ότι ήλπιζε πως θα μπορούσε να καταλάβει γρήγορα τα εδάφη που ήθελε και ότι η εισβολή θα τελείωνε σχεδόν τόσο γρήγορα όσο ξεκίνησε. Αμφιβάλλω αν πίστευε ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε τόσο πολύ. Και η μηχανή προπαγάνδας στο εσωτερικό της χώρας τον βοήθησε να διατηρήσει τη στάση του».
Αν μπορούσατε να κάνετε μία ερώτηση στον Βλαντιμίρ Πούτιν και να πάρετε μια ειλικρινή απάντηση, ποια θα ήταν;
«Το κάνετε αυτό πραγματικά για το καλό του ρωσικού λαού ή απλώς για να γίνετε πιο ισχυρός προσωπικά;»
Αν έπρεπε να επιλέξετε μόνο ένα επίθετο για να χαρακτηρίσετε το καθεστώς του Πούτιν και την 25χρονη προεδρία του, ποιο θα ήταν και γιατί;
«Θα ήταν καταπιεστικό. Είναι ένα καταπιεστικό καθεστώς που γίνεται όλο και πιο καταπιεστικό. Και η καρδιά μου πονάει για όλους τους Ουκρανούς που έχουν σκοτωθεί, καθώς και για τους νεαρούς Ρώσους άνδρες που αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν στον πόλεμο και σκοτώθηκαν, και για τις μητέρες, τις συζύγους, τις συντρόφους τους».
Ποιος θα μπορούσε να είναι ο διάδοχος του Πούτιν;
«Ο κατάλογος είναι μακρύς: Μισούστιν, Σομπιάνιν, Μεντβέντεφ... Αλλά θα μπορούσε να μας εκπλήξει όλους κάνοντας αυτό που λέγεται ότι θέλει να κάνει ο Τραμπ – δηλαδή να έχει ένα από τα παιδιά του ως διάδοχο, διατηρώντας την εξουσία μέσα στην οικογένεια. Αυτό φαίνεται πως είναι κάτι που οι δικτάτορες σε όλο τον κόσμο συνηθίζουν να κάνουν. Ο Πούτιν έχει δύο κόρες που θα μπορούσαν να είναι οι διάδοχοί του, αν τις προετοιμάσει κατάλληλα».
Πιστεύετε ότι η κόρη του θα μπορούσε να είναι η επόμενη πρόεδρος της Ρωσίας;
«Το αμφιβάλλω, αλλά είναι διασκεδαστικό να κάνουμε εικασίες. Η Κατερίνα Βλαντιμίροβνα Τιχονόβα, η δεύτερη κόρη του, είναι πρώην αθλήτρια της ακροβατικής χορογραφίας, κάτι που θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ή θα μπορούσε να εμφανιστεί κάποιος άλλος από το παρασκήνιο».