Σαν τα κακοταϊσμένα του όνειρα να έμειναν στα μισά του δρόμου. Ενα 31% των εφήβων σε 23 χώρες (από 26% το 2018) δεν είναι ικανοποιημένο από τη ζωή, σύμφωνα με έκθεση της UNICEF. Στις ΗΠΑ, το 43% (Σύστημα Εποπτείας Κινδύνου Νέων, YRBS). Στην Ευρώπη, το 16,6% δηλώνει σαφώς δυστυχισμένο, αναφέρει η Children's Society, φιλανθρωπική οργάνωση με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, έκθεση της οποίας δημοσίευσε το Euronews. Περισσότερο δυστυχισμένοι εμφανίζονται οι Βρετανοί (25,2%), οι Πολωνοί (24,4%) και οι Μαλτέζοι (23,6%). Ακολουθούν οι Ελληνες (19%)· ένας στους πέντε εφήβους μας, κωπηλάτης που λάμνει σε σκοτεινά, αγχωτικά νερά.
Προφανής πηγή στενοχώριας, κατά την έκθεση, τα στενά οικονομικά. Κακά γεύματα, λιγοστές έξοδοι και πάρτι, ανύπαρκτες διακοπές, αδυναμία συμμετοχής σε δραστηριότητες και εκδρομές. Ομως όχι μόνο. Το 57% των κοριτσιών όλων των στρωμάτων στις ΗΠΑ (και το 29% των αγοριών, συνολικά 43%) αναφέρει βαθιά θλίψη (έρευνα YRBS σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία). Τα αγόρια, που έμαθαν να μην είναι η αδυναμία αποδεκτή, σπάνια το ομολογούν, δεν ζητούν στήριξη από οικείους, μόνο εκτονώνουν –ενίοτε– την καταπιεσμένη απόγνωση σε καβγάδες, βανδαλισμούς, επικίνδυνη οδήγηση, χρήση ουσιών, κλοπές. Τι άλλο φταίει που μοιάζει η μέρα τους μαύρη νύχτα; Η πίεση για καλύτερες επιδόσεις, ο εκφοβισμός και η βία στα σχολεία, οι κοινωνικοί ρατσισμοί και η διαπόμπευση στα σόσιαλ μίντια, οι παγίδες του Διαδικτύου –εθισμός, παραπληροφόρηση, σεξουαλική παρενόχληση και εκμετάλλευση–, η απομόνωση. Αλλά και ευρύτερα δεινά, υφέσεις, πανδημίες, πόλεμοι, κλιματική κρίση, η γενική υπαρξιακή κατήφεια, ζοφερές αφηγήσεις για το αύριο, αρνητικές αναπαραστάσεις της ζωής, το απείκασμα ενός πεπρωμένου που μακελεύει.
Ιδιαιτέρως φωτίζονται τέσσερα σημεία.
Πρώτον. Τα κακά νέα έλκουν. Είναι ισχυρή η συναισθηματική αντίδραση των εφήβων στο αρνητικά φορτισμένο περιεχόμενο και απανωτά τα κλικ στα μαύρα συμβάντα (έρευνα στο περιοδικό του Χάρβαρντ για τη δημόσια υγεία). Και οι τεχνολογικοί κολοσσοί έχτισαν αλγορίθμους που κατά προτεραιότητα τα εμφανίζουν.
Δεύτερον. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι για όλους τοξικά, τουναντίον, εντούτοις φαρμακώνουν την ψυχή εκείνων που κυνηγούν εμμονικά τα likes με αλλεπάλληλες αναρτήσεις, συγκρίνουν εαυτόν με κατασκευασμένα τρισευτυχισμένα είδωλα (νοθεύοντας το νόημα της ευτυχίας) και καταβαραθρώνονται αν η ανταπόκριση είναι χαμηλή, αν το σώμα δεν είναι κατ' εικόνα εκείνων (από την ηλικία των έξι ετών, κορίτσια μιλούν για λεπτό κορμί). Το 30% των κοριτσιών και το 17% των αγοριών στις ΗΠΑ εμφανίζουν διατροφικές διαταραχές (JAMA Pediatrics).
Τρίτον. Η υπερπροστατευτικότητα γονέων, το άγχος να κρατηθούν τα παιδιά μακριά από κινδύνους, να μην οδηγήσουν νωρίς, να μην εργαστούν το καλοκαίρι, να μην εκτεθούν σε ό,τι τους δυσκολεύει, αφαιρούν από αυτά όπλα στις μάχες επιβίωσης σε έναν περίπλοκο κόσμο. Αντιστρόφως, η αδυναμία των υπεραπασχολημένων γονέων να είναι στα εφηβικά θέματα καθημερινά παρόντες εγγράφεται ως αδιαφορία. Πιθανή καταφυγή σε ομάδες, στο νέο κουκούλι, από όπου μπορούν να ρίχνουν «κεραυνούς» και «το σύμπαν να τους υπακούει».
Τέταρτον. Τα παιδιά ευημερούν σε χώρες (π.χ. Ολλανδία, Φινλανδία, Δανία· 6,7%, 10,8%, 11,3% τα ποσοστά δυστυχισμένων εφήβων) όπου έχει οικοδομηθεί μια «υποδομή ευτυχίας». Μικρότερες κοινωνικές ανισότητες, αξιόπιστοι θεσμοί, ευκαιρίες για έκφραση, ασφαλές περιβάλλον. Πολιτική προτεραιότητα λέγεται πως είναι η παιδική ευημερία στη Δύση. Ομως αποδεικνύονται βουνά δύσβατα τα εκτεταμένα δίκτυα ομάδων ψυχικής στήριξης εφήβων, η μεταρρύθμιση σχολικού περιβάλλοντος, η ψηφιακή παιδεία, τα μέτρα μείωσης της βίας, η διδασκαλία δεξιοτήτων ζωής και ανθεκτικότητας σε διαταραχές της διάθεσης, αντιξοότητες, άγχη, σκοπέλους. Η ορθή γονική εποπτεία. Πρωτοβουλίες της Ε.Ε. σκοντάφτουν σε εθνικές ιδιαιτερότητες, σχέδια δεν εφαρμόζονται, κράτος και πολίτες δεν «μιλούν», απουσιάζουν οι μηχανισμοί παρακολούθησης των προγραμμάτων και αξιολόγησης των καρπών τους...
Δεν είναι όλοι οι έφηβοι με κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές και αυτοτραυματικές συμπεριφορές. Ομως ο αριθμός τους αυξάνεται. Ο τυφώνας από δεδομένα, εφηβικές καταστάσεις νου, σώματος και ψυχής αφήνει πίσω του μια καθαρή εικόνα – απάντηση στα μεγάλα «γιατί». Τώρα γνωρίζουμε. Η εφηβική δυστυχία δεν είναι υπόθεση «αχαρτογράφητη», φαινόμενο θολό και μυστηριώδες. Είναι συναγερμός, κραυγή.