Η επιλογή του Κυρπίδη δημιούργησε μεγάλες ελπίδες πως το Ιδρυμα θα αναβαθμιζόταν. Ομως ο ίδιος τελικά παραιτήθηκε προτού ουσιαστικά αναλάβει. Στην επιστολή παραίτησής του αναφέρει πως διέγνωσε την ανάγκη για ριζικές επιστημονικές, οργανωτικές και διοικητικές αλλαγές που να επιτρέπουν τη μετεξέλιξή του σε ένα κορυφαίο ίδρυμα παγκοσμίως και ζήτησε την αναβάθμιση των αρμοδιοτήτων του ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στους στόχους που έθεσε. Ζήτησε επίσης τη διευκόλυνση της άμεσης μετοικεσίας του, κάτι αυτονόητο σε τέτοιες περιπτώσεις. Το Δ.Σ. του Ιδρύματος απέρριψε τις απαιτήσεις του αυτές, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην παραίτηση.
Δεν γνωρίζω τις λεπτομέρειες της υπόθεσης και επομένως δεν προτίθεμαι να αποδώσω ευθύνες. Είναι όμως μια αφορμή, γιατί γνωρίζω πολλές περιπτώσεις καταξιωμένων Ελλήνων επιστημόνων που επέστρεψαν στην πατρίδα για να προσφέρουν και αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Γιατί;
Το μόνο σίγουρο είναι πως το κίνητρο της επιστροφής δεν είναι οικονομικό. Η διαφορά των απολαβών μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας, ιδίως για επιστήμονες τέτοιου βεληνεκούς, είναι τεράστια. Ούτε είναι κίνητρο η προσωπική φιλοδοξία. Η μετακίνηση από το κέντρο των επιστημονικών εξελίξεων προς την περιφέρεια έχει μεγάλο επαγγελματικό κόστος, ενώ η μετοικεσία είναι τεράστια ταλαιπωρία. Το κίνητρο είναι συνήθως ένα μείγμα πατριωτικής διάθεσης προσφοράς, που προκύπτει όταν έχει κανείς «χορτάσει» επιτυχία και αναγνώριση, και της δημιουργικής διάθεσης για νέες, διαφορετικές προκλήσεις. Συν κάποια δόση νοσταλγίας.
Δεν έχουμε πια την πολυτέλεια να απορρίπτουμε τους κορυφαίους συμπατριώτες μας. Το αντίθετο: το κλειδί της μελλοντικής ανάπτυξης βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στην έρευνα αιχμής.
Πώς τους αντιμετωπίζουμε; Ο κανόνας είναι πως συναντούν την καχυποψία και τον αρνητισμό αντί για θερμή υποδοχή. Θεωρούμε πως τους κάνουμε χάρη, ενώ συμβαίνει το αντίθετο. Ο ενθουσιασμός τους, η οραματική τους τάση, οι νέες ιδέες, όλα ερμηνεύονται ως προκάλυμμα ματαιοδοξίας και προσωπικών συμφερόντων. Οι επιτυχίες τους υποβιβάζονται, η απαίτηση για ευελιξία και αποτελεσματικότητα θεωρείται κρυφή ατζέντα, η κορυφαία τους ποιότητα αντιμετωπίζεται ως απειλή. Για διευκολύνσεις ούτε λόγος. Και φυσικά, όλα αυτά κρυμμένα πίσω από τύπους και διαδικασίες που «πρέπει να τηρηθούν».
Πρόκειται για μια βαθύτατα ριζωμένη ανθρώπινη συμπεριφορά, τόσο που τη συναντάμε στην Καινή Διαθήκη. Οταν ο Ιησούς επέστρεψε στην πατρίδα του, τη Ναζαρέτ, έχοντας αποκτήσει σημαντική φήμη στη Γαλιλαία για τα κηρύγματα και τα θαύματά του, είδε τους συμπατριώτες του να τον απορρίπτουν χωρίς δεύτερη σκέψη: «Αυτός δεν είναι ο ξυλουργός, ο γιος της Μαρίας;» αναρωτήθηκαν. Πώς λοιπόν ισχυρίζεται πως είναι σπουδαίος; Τον έδιωξαν και μάλιστα αποπειράθηκαν να τον ρίξουν σε έναν γκρεμό. «Ουδείς προφήτης στον τόπο του», αποφάνθηκε ο Ιησούς. Δύσκολα αναγνωρίζουμε την επιτυχία σε αυτούς που θεωρούμε ομοίους μας, γιατί φοβόμαστε πως ισοδυναμεί με την αναγνώριση της αποτυχίας μας.
Ομως δεν έχουμε πια την πολυτέλεια να απορρίπτουμε τους κορυφαίους συμπατριώτες μας. Το αντίθετο: το κλειδί της μελλοντικής ανάπτυξης βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στην έρευνα αιχμής. Ανθρωποι με τις συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες είναι και πολύτιμοι και σπάνιοι. Θα καταβάλουμε πολύ υψηλό τίμημα αν συνεχίσουμε να καθιστούμε το έργο τους αδύνατο ή να τους διώχνουμε. Αν μας ενδιαφέρει πραγματικά η ανάπτυξη, πρέπει άμεσα να αλλάξουμε συμπεριφορά.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.