Το άρθρο του Αλ.Παπαδόπουλου την περασμένο Σαββατοκύριακο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ λειτούργησε ως εγερτήριο κάθε πατριωτικής-δημοκρατικής συνείδησης, προκαλώντας ευρύτατο προβληματισμό, εντυπώσεις και συζητήσεις. Με σπουδαία την ανταπόκριση των χιλιάδων αναγνωστών στις θέσεις που διατυπώνονται και στη καθαρτήρια δύναμη τους.
Το σπουδαίο αυτό άρθρο-οδηγό, αναδημοσιεύουμε ως ένα αναγκαίο βήμα δημοκρατικής μας αφύπνισης, διαπαιδαγώγησης και συλλογικής μας αναβάθμισης.
2.TO NAYΑΓΙΟ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
«Είναι εµφανής πλέον η ροπή της κοινωνίας μας σε φαινόμενα καλπάζουσας παρακμής και θεσμικής εξαχρείωσης.
Η χώρα σήμερα είναι γεμάτη από λειτουργικά ελλείμματα και αβεβαιότητες. Κυρίως όμως αυτό που αποσυνθέτει συστηματικά τη χώρα μας είναι η συνεχιζόμενη γενικευμένη καταρράκωση των θεσμών στον βωμό της κομματικής ιδιοτέλειας και η υποκατάστασή τους από παραθεσμούς και εξωθεσμικούς μηχανισμούς. Μακάρι να περιορίζονταν μόνο στις πρόσφατες υποκλοπές, που αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου.
Η, εδώ και χρόνια, πνευματική καθήλωση της χώρας τροφοδοτείται καθημερινά από έναν απολίτικο επικοινωνισμό, από έναν άνευ ορίων εξουσιασμό και από τη ραγδαία διαστροφή του πολιτισμικού χαρακτήρα της κοινωνίας μας από τα μέσα ενημέρωσης – και όχι μόνο.
Οι θεσμοί μας όλο και περισσότερο αποδυναμώνονται ή, το χειρότερο, ενοποιούνται λειτουργικά γύρω από νοσηρούς άξονες. Η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα πολίτευμα που διασφαλίζει κάθε τέσσερα χρόνια την εκλογή πρωθυπουργών, βουλευτών, δημάρχων, συνδικαλιστών κ.λπ. Πραγματική θεσμική δημοκρατία σημαίνει κι άλλα πράγματα εκτός από τις εκλογές.
Δημοκρατία σημαίνει πολιτικός και πολιτιστικός αναβαθμός. Προϋποθέτει όχι απλώς έναν ιδεολογικό προσανατολισμό ή μια κατεύθυνση του γούστου, αλλά να διανύει ο πολίτης κάποια στάδια ουσιαστικής πολιτικοποίησης και εσωτερικού εκπολιτισμού.
Δημοκρατία πάνω από όλα σημαίνει ότι οι πολίτες δεν περιορίζονται μόνο στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους αλλά και μαθαίνουν να αυτοπειθαρχούν σε κάποιους κοινά αποδεκτούς κανόνες ζωής και συμπεριφοράς.
Αυτοί είναι οι άγραφοι θεσμοί της κοινωνίας. Οι τυπικοί και άτυποι κανόνες είναι τα φρούρια κάθε προηγμένης δημοκρατίας απέναντι σε φαινόμενα εκφυλιστικά και κυρίως απέναντι σε φαινόμενα εξαχρείωσης και πελατειακού εκμαυλισμού των πολιτών. Αυτοί οι άγραφοι κανόνες μαζί με τους τυπικούς θεσμούς της δημοκρατίας διασφαλίζουν συντεταγμένα το πλαίσιο ευημερίας όλου του λαού και όχι το προσβλητικό πολιτικό εμπόριο ψήφων.
Μας λέγει ο Θουκυδίδης, με τον Επιτάφιο λόγο του Περικλή, ότι ο Αθηναίος σέβεται όχι μόνο τον πλαϊνό του, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό του. Γι' αυτό και δεν παραβαίνει τον νόμο. Τον πολίτη τον κυβερνά μία υπερυψωμένη συνείδηση, το δέος να μην παρανομήσει, μια αυτόβουλη υποταγή στον τυπικό νόμο αλλά και στους άγραφους κανόνες, τους οποίους σήμερα αποκαλούμε θεσμούς και οι οποίοι κατά βάση συγκροτούν το πολιτισμικό υπόβαθρο κάθε κοινωνίας και έθνους.
Το πρόβλημα όμως λαμβάνει διαστάσεις θεσμικής και κοινωνικής κατάρρευσης, όταν τους παραβιάζουν κυνικά οι εκλεγμένοι προστάτες και εγγυητές των θεσμών. Μια θεσμική δημοκρατία δεν αναγνωρίζει στον δημόσιο βίο πεδία εξουσίας αλλά μόνον πεδία ευθύνης. Οσοι εκλέγονται δεν θεωρούν ότι οι ίδιοι ασκούν εξουσία αλλά μόνο ότι με τις αποφάσεις και τις πράξεις τους εγγυώνται την αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών και του κράτους. Κυριαρχεί μόνο το καθήκον.
Στη χώρα μας θεωρείται ως αυτονόητο γεγονός ότι με την εκλογή εκχωρείται στους πρωθυπουργούς λευκή επιταγή άσκησης προσωπικής εξουσίας, χωρίς θεσμικούς περιορισμούς και αντίβαρα. Αυτό όμως συνοδεύεται με καταχρήσεις εξουσίας, με οίηση, με ανωφελείς και διαβρωτικούς επικοινωνισμούς, με κλειστά συστήματα εξουσίας, με αρχηγισμούς, με προσπάθειες ποδηγέτησης και έλλειψη σεβασμού στους τυπικούς θεσμούς της πολιτείας και τους άγραφους θεσμούς της κοινωνίας, καθώς και τις επιταγές της δημοκρατικής αρετής.
Η καθολική αναθέσμιση της Ελλάδας στο πολιτικό, διοικητικό και κοινωνικό επίπεδο είναι επείγουσα προτεραιότητα.
Ο πολιτισμός των θεσμών δεν είναι το γνώρισμά μας, όπως σε άλλες προηγμένες χώρες. Στη Γαλλία, π.χ., δύο πρώην πρόεδροι Δημοκρατίας παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη και δικάστηκαν, καθώς και ένας πρωθυπουργός, χωρίς να εγερθεί κανένα πολιτικό ζήτημα περί δήθεν πολιτικής δίωξης. Απλώς λειτουργούν εκεί οι θεσμοί της δημοκρατίας.
Οι δημοκρατίες στις οποίες λειτουργούν οι θεσμοί δεν αναγνωρίζουν φυλάρχους με προνόμια. Οι κατέχοντες εξουσία αρκεί να παραβιάσουν το πνεύμα των θεσμών και να προκαλέσουν το δημόσιο αίσθημα με τις πράξεις ή τη συμπεριφορά τους για να απολέσουν την εμπιστοσύνη του κοινωνικού συνόλου. Οταν οι ηγεσίες εξαχρειώνονται οι πολίτες δεν τους ακολουθούν, αλλά απαιτούν τιμωρία. Λειτουργεί έτσι ένα είδος «συλλογικής ευφυΐας».
Αντίθετα, η Ελλάδα είναι μία χώρα θεσμικά ανάπηρη. Ως εκ τούτου, η καθολική αναθέσμισή της στο πολιτικό, διοικητικό, και κοινωνικό επίπεδο είναι επείγουσα προτεραιότητα. Δεν είναι εύκολος στόχος. Θα υπάρξουν αντιδράσεις. Η Ελλάδα δεν ολοκληρώθηκε θεσμικά ως χώρα γιατί δεν ολοκληρώθηκε ποτέ κοινωνικά. Οι ατροφικοί θεσμοί της είναι ακόμη ασταθείς και χειραγωγήσιμοι, συχνά αντιφατικοί, δίχως τις γερές ρίζες που προσέφερε η δοκιμασία τους σε βάθος χρόνου. Πάνω σε αυτό το ήδη σαθρό έδαφος η σημερινή πολιτική συγκυρία σαρώνει κυριολεκτικά το αδύναμο να αντισταθεί υφιστάμενο θεσμικό μας σύστημα.
Το σημερινό πολιτικό τόξο πορεύεται σε θεσμικό κενό και θεσμική ακαταστασία. Δεν διδάχθηκε από τις πρόσφατες περιπέτειες της χρεοκοπίας. Αποδείχθηκε δυστυχώς στείρο και αμετανόητο. Γι' αυτόν τον λόγο είναι ανήμπορο να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη ανατροπής της σημερινής αποθεσμοποίησης που το ίδιο αναπαρήγαγε.
Ο,τι απέμεινε από κοινωνικές και πνευματικές δυνάμεις που έχουν συνείδηση των κινδύνων, όσοι νοιάζονται ακόμη γι' αυτόν τον τόπο, οφείλουν να ξεκινήσουν μια μακρά και δύσκολη πορεία διαφωτισμού του λαού και προεχόντως των νέων γενεών, με έναν συστηματικό και γνήσιο δημόσιο διάλογο.
Είναι αναγκαία όμως, ταυτόχρονα, η αφύπνιση και η συνδρομή των πολιτικών δυνάμεων, καθώς και των άλλων ελίτ, που έχουν όλες μαζί βαριά την ευθύνη για το θεσμικό ναυάγιο της χώρας. Πολύ δύσκολο εγχείρημα για κοινωνίες άπραγες και σχεδόν παραιτημένες.
Θα γίνουν εκλογές σε λίγους μήνες. Αναρωτιούνται αρκετοί πολίτες πώς άραγε μπορεί να αποφευχθεί μία νέα συμφορά την επομένη των εκλογών, αν δεν συντρέξει ιδεολογικά με την πρωτοβουλία αναθέσμισης της χώρας και μία γνήσια αναγεννησιακή οργή και ορμή. Εύλογη απορία, αλλά η απάντηση είναι απλή: είναι μονόδρομος.
«Κακά κακών καιρών σημεία», όπως έγραφε ο Παύλος Παλαιολόγος.
* Ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος είναι πρώην υπουργός.