Θεωρώντας ως άκρως επαρκές και το ποτάμι της ανοησίας που εκπέμπεται καθημερινά, τοπικά και παγκόσμια, σκόπιμα και αυθόρμητα. (Παρόλο που το ποτάμι αυτό αποτελεί και τη μόνη σταθερά της ελευθερίας, της ανθρώπινης παρουσίας στον κόσμο).
Έτσι, αν ήταν να καθιερωθεί μια μέρα –σπουδαία μέρα για όλη την ανθρωπότητα- θα ήταν σίγουρα η Παγκόσμια Ημέρα Σιωπής. Όπου τα πάντα θα σιγήσουν. Και όλοι οι άνθρωποι θα σιγήσουν (κυρίως αυτοί που δεν αγάπησαν ποτέ κανέναν άνθρωπο).
Θα μπορούσε λοιπόν η απόφαση της διεξαγωγής του βρετανικού δημοψηφίσματος, μέσα στις πολλές, πιθανές και λιγότερο πιθανές εκδοχές, να θεωρηθεί και ως μία πράξη σύνεσης κάποιων Βρετανών, που είδαν ως πιθανή την κατάρρευση και αποσύνθεση της ΕΕ. Κι αυτό εξαιτίας των άκαμπτων κατευθυντήριων γραμμών που δίνουν εκείνοι που κρατούν τη μοίρα της Ευρώπης στα χέρια τους. Θέλησαν λοιπόν αυτοί οι Βρετανοί να προλάβουν να βρεθούν σ'έναν ενδεχομένως ασφαλέστερο χώρο, πραγματοποιώντας ορισμένες διασυνδέσεις με χώρες που η επιβίωσή τους φαίνεται πολύ πιθανότερη απ'αυτή της ΕΕ. Έτσι, για παράδειγμα, σκέφτηκαν ότι η Τράπεζα της Αγγλίας θα μπορούσε να διασυνδεθεί ενδεχομένως περισσότερο με την Κεντρική Τράπεζα της Κίνας.
Ότι η Βρετανία γενικώς μπορούσε να προωθήσει τις πάσης φύσεως διασυνδέσεις της με μια δύναμη πολύ σταθερότερη από την ΕΕ, όπως η Κίνα, της γιγαντιαίας, εμφανούς και αφανούς, αναπτυξιακής προοπτικής, ή ακόμα και με κάποιες άλλες αναδυόμενες δυνάμεις της Ανατολής, κρατώντας ως ένα βαθμό την ανεξαρτησία των κινήσεών της έναντι της ΕΕ και άλλων παραδοσιακών της εταίρων.
Προκαλεί όντως κατάπληξη ο αιφνιδιασμός της Ευρώπης από το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, (και παρά την αέναη, αξιοθαύμαστη προσπάθεια «διαπαιδαγώγησης των πολιτών»). Και αντί αυτό να αποτελέσει ένα γεγονός περισυλλογής για τους ανθρώπους της Ευρώπης-καίριας περισυλλογής- για το πώς το οικοδόμημά της θα επιβιώσει και δεν θα «προσφέρει» με την κατάρρευσή του στην ανθρωπότητα ό,τι «προσέφεραν» οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, προεξάρχουσας της Γερμανίας πάντοτε, εκτοξεύτηκαν ακόμα και ύβρεις και απειλές κατά της Βρετανίας, ήταν το πρώτο-ενδεχομένως και με την ενδόμυχη σκέψη να ληφθούν εσπευσμένα μέτρα για την αποδυνάμωσή της ή και για τη ματαίωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος.
Και έπρεπε να πάει κάποιος απ'έξω, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, για να τους συμβουλέψει να δείξουν σύνεση και να μην φανούν εκδικητικοί απέναντι στη Βρετανία!
Οι άνθρωποι λοιπόν που συσκέπτονται για την Ευρώπη σήμερα θυμίζουν πολύ τους ανθρώπους που συσκέπτονταν για την Ευρώπη μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Βέβαια, η εποχή μας και η χρονική στιγμή του 1919-1920, φαίνεται να μην έχουν καμία απολύτως σχέση και ομοιότητα. Σήμερα, ο ευρωπαϊκός βοράς φαίνεται στέρεα δομημένος και ο ευρωπαϊκός Νότος-παρά τις δυσχερείς του καταστάσεις-, (και τα εκατομμύρια ανέργους και τους κάθε τόσο «ιδανικούς αυτόχειρες», που γεμίζουν την καρδιά μας με θλίψη), φαίνεται να διαθέτει ακόμα δυνάμεις, εκτός από τον ήλιο και τις ακρογιαλιές των χαρούμενων λουομένων.
Ας δούμε πώς ο Άγγλος οικονομολόγος Κέυνς είδε την υπόθεση της ευρωπαϊκής διάσκεψης του Παρισιού (1920) και της Συνθήκης των Βερσαλλιών, με το έργο του «Οικονομικές συνέπειες της Συνθήκης των Βερσαλλιών». Κατέδειξε αμέσως ότι η συνθήκη οδηγούσε την Ευρώπη σε οικονομική αποδιοργάνωση και σ'ένα νέο πόλεμο. Σε επιστολή του μάλιστα προς τη μάνα του, όντας ο ίδιος σε βαθιά κατάθλιψη, εκφράζει τη βαθιά του οδύνη για τον τρόπο που οι τότε ηγέτες της Αντάντ αντιμετώπιζαν τους βαριά πάσχοντες από φτώχεια και δυστυχία κατοίκους της Ευρώπης.
Ας δούμε πώς για την ίδια χρονική περίοδο, εκεί γύρω στο 1920 και μετά, ένας μεγάλος ποιητής από τη Λευκάδα, ο Άγγελος Σικελιανός, με τη γυναίκα του Εύα Πάλμερ Σικελιανού, συγκροτεί τη Δελφική Ιδέα, μια πρωτοπορία της ανθρώπινης αλληλεγγύης και της ανθρώπινης κατανόησης, από την πλευρά της ποίησης πλέον, και σε συνάφεια, και πολύ πέραν των απόψεων του επίσης μεγάλου Άγγλου ποιητή Σέλλεϋ (1792-1822) (Poetry Defense). Σημειώνουμε ότι και ο Κέυνς στο συνολικό του οικονομικό έργο και την οικονομική του φιλοσοφία υπήρξε ένας ποιητής.
Εύα Πάλμερ: «Το αρχαίο ιερό των Δελφών, όπως μου θύμισε ο Άγγελος είχε κάμει τη μόνη σοβαρή προσπάθεια στην ιστορία να ενώσει την Ανατολή με τη Δύση.
–Οι Δελφοί επομένως, είναι το επιλεγμένο κέντρο , όπου πρέπει να χτιστεί ένας νέος ναός. Όχι κάποιος ναός με μαρμάρινους κίονες, αλλά ένας του οποίου αέτωμα θα είναι η εκπαίδευση, η οικονομία και η δικαιοσύνη για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
-Μα πώς μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα, ρώτησα. Πώς μπορούμε να βυθίσουμε αυτή την άγκυρα και να στηρίξουμε αρκετά βαθιά και με αρκετό βάρος, ώστε όλοι οι θαλασσοδαρμένοι λαοί του κόσμου να αράξουν τα τσακισμένα καράβια τους; Πώς μπορεί να γίνει αυτό, όχι στο απώτερο μέλλον, αλλά τώρα, πριν εσύ και εγώ γεράσομε και πριν η Ευρώπη και ίσως ολόκληρος ο κόσμος αφανιστεί από άλλους πολέμους;
-Δεν ξέρω ακόμα, είπε, αλλά δεν σκέφτομαι τίποτε άλλο παρά μόνον αυτό το ζήτημα, όπου και να βρεθώ. Δηλαδή, ο,τιδήποτε κι αν έχω κάνει
ή γράψει, απ'ό,τι θυμάμαι, ακόμα κι αν στους άλλους φαίνεται άσχετο, ή αντλεί την ακτινοβολία του από αυτό το μυστικό σημείο ή περιστρέφεται γύρω από αυτό. Δεν ξέρω πώς μπορεί να ριχτεί αυτή η άγκυρα. Όμως ξέρω ότι αν μια ομάδα ανθρώπων, ανθρώπων μεγάλης διορατικότητας και ικανής νοημοσύνης, που βέβαια υπάρχουν σε πολλές χώρες, έρχονταν σε επαφή και τους επιτρεπόταν να δουλέψουν, όπως εγώ προτείνω, θα ήταν πραγματικά η αρχή για την κατάργηση της αγριότητας, που τόσο πολλοί άνθρωποι επιθυμούν και προσεύχονται να γίνει...» (Εύας Πάλμερ-Σικελιανου, Ιερός Πανικός (Αυτοβιογραφία). Εισαγωγή-μτφρ.-σημειώσεις John P. Anton, Μίλητος, σ. 129 κ.ε.)
Θα επικαλεστώ, για την ίδια χρονική περίοδο 1920, και τις απόψεις ενός σπουδαίου Γερμανού φιλολόγου, του Bruno Snell: «Στα μέσα της τρίτης δεκαετίας του αιώνα μας, μετά την ήττα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άρχισαν πάλι να γίνονται σκέψεις σχετικά με τις αξίες που έπρεπε να διατηρηθούν στην Ευρώπη, δημιουργούνται στη Γερμανία αμφιβολίες για τις παραδοσιακές μορφές του ανθρωπισμού και την αξία της επιβίωσής τους. Θεωρήθηκε τότε ότι ο ανθρωπισμός του Έρασμου τόνιζε υπερβολικά την επιστήμη και τη μάθηση, ενώ ο ανθρωπισμός του Goethe, ήταν υπερβολικά εξαρτημένος από την αισθητική. Έτσι έγινε αισθητή η ανάγκη για έναν καινούριο ανθρωπισμό που να αγκαλιάζει ολόκληρο τον άνθρωπο, δηλαδή όχι μόνο τη σκέψη και τα αισθήματά του, αλλά και τη δράση του». (Bruno Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος, μτφρ. Δανιήλ Ι. Ιακώβ, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σ.344).
Είμαστε και πάλι στην αναζήτηση ενός κοινού δρόμου για να περισωθεί η Ευρώπη. Αν, για παράδειγμα, η εντεινόμενη ανισομέρεια στην κατανομή του πλούτου θα αποβεί η κύρια αιτία της πρόκλησης ανήκεστων δεινών για την ανθρωπότητα, σίγουρα η Ευρώπη, με την ανυπέρβλητη θεωρητικοφιλοσοφική της υποδομή, (ακόμα και η γελοιότητα της σκέψης από την Ευρώπη προήλθε), θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παράδειγμα για την ανθρωπότητα λελογισμένης παρουσίας ως προς την κατανομή του πλούτου. Ή, αν η δημοκρατία υποκαθίσταται διαρκώς από ποικίλα και άκρως επικίνδυνα υποκατάστατα, σίγουρα η Ευρώπη, μετά την όλη της ιστορική εμπειρία, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παγκόσμιο παράδειγμα για τους δημοκρατικούς πανευρωπαϊκούς θεσμούς. Ή, αν ο πολιτισμός εκφυλίζεται καθημερινά θέτοντας σε κίνδυνο άμεσο την όλη υπόσταση του ανθρώπου, η Ευρώπη ενδεχομένως και πάλι θα μπορούσε να επιτελέσει την αναγέννηση του πολιτισμού, αφήνοντας μια ιστορική παρακαταθήκη και για τις επόμενες γενιές αν- θρώπων. Δεν πρέπει βέβαια να μας διαφεύγει ότι ο κόσμος μας έχει εξαιρετικά γεράσει και ότι μόνο οι μηχανές αποτελούν το νεανικό πρόσωπο του κόσμου που έρχεται.
Σε κάθε περίπτωση, η καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας Σιωπής μπορεί να ανανεώσει τη γονιμότητα της ανθρώπινης σκέψης.
Σπύρος Βρεττός
Συγγραφέας, Διδάκτορας Φιλολογίας