Η άποψη αρκετών σκεπτόμενων Ελλήνων ήταν πως μια τέτοια σειρά εκδηλώσεων θα βοηθούσε στην ωρίμαση του έθνους. Ας μην ξεχνάμε πόσο νέοι είμαστε, και πόσο απόμακροι. Φαντάζομαι πως αν γινόταν μια δημοσκόπηση με το ερώτημα «Τι είδους κράτος θα θέλατε να γίνει η Ελλάδα;» η πλειοψηφία θα απαντούσε:
«Ενα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος». Εννοώντας κάτι σαν τη Δανία, την Ολλανδία ή τη Φινλανδία.
Αλλά απέχουμε ακόμη αρκετά από αυτόν τον στόχο. Οχι μόνο λόγω χρόνου. Κυρίως λόγω ιστορίας και γεωγραφικής θέσης. Εχουμε ακόμη μέσα μας πολλή Ανατολή και Βαλκάνια. Και – το πιο σημαντικό: Δεν έχουμε βιώσει κανένα από τα κινήματα που έκαναν την Ευρώπη αυτό που είναι σήμερα. Από τον Βυζαντινό Μεσαίωνα και την Τουρκοκρατία, εκτοξευθήκαμε στη νεωτερικότητα. Ούτε Αναγέννηση ζήσαμε, ούτε Μεταρρύθμιση, ούτε Διαφωτισμό, ούτε την επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση. Τεράστια κινήματα που άλλαξαν τη μορφή όλου του κόσμου και συνεχίζουν να εξελίσσονται.
Εμείς, ακόμα και την επανάστασή μας, που γιορτάζουμε εφέτος, τη βιώσαμε σαν εμφύλιο, μεταξύ προνεωτερικών και νεωτερικών. Οι προνεωτερικοί στα τσιφλίκια τους και οι νεωτερικοί στα κιτάπια τους. Οι εσωτερικές εμφύλιες συρράξεις που ουσιαστικά έφτασαν στο σημείο να σβήσουν την επαναστατική φλόγα και να κινδυνεύσουμε να μείνουμε επαρχία του οθωμανικού κράτους (ας είναι καλά οι Μεγάλες Δυνάμεις) ήταν το αποτέλεσμα αυτού του διχασμού – του πρώτου από τους πολλούς που ζήσαμε.
Πολύ σωστά γράφει ο σοφότερος των σημερινών Ελλήνων, ο Στέλιος Ράμφος: «Αντί να προσπερνούμε τους εμφύλιους του '21 στο σχολείο και στα διαβάσματά μας βιαστικά, σαν λυπηρά συμβάντα, καλό θα ήταν να τους μελετούμε προσεκτικά σαν δικά μας προβλήματα».
Σε τρία ολοσέλιδα(!) άρθρα στην κυριακάτικη «Καθημερινή» με τίτλο «Οι εμφύλιοι πόλεμοι» ο Ράμφος ανατέμνει χειρουργικά όλες τις εσωτερικές συρράξεις που οδήγησαν σε ανήκουστα πράγματα, όπως στη δολοφονία του γενναιότερου μαχητή μας Οδυσσέα Ανδρούτσου (από Ελληνες!), στη φυλάκιση του μοναδικού στρατιωτικού ηγέτη Κολοκοτρώνη και στον εμπρησμό των δύο καλύτερων και νεότερων σκαφών του στόλου μας από τον ίδιο τον Μιαούλη!
Ελπίζω τα άρθρα αυτά να εκδοθούν σε βιβλίο και θα πρότεινα να μοιραστούν δωρεάν σε όλους τους καθηγητές γυμνασίων και λυκείων, σαν αντιστάθμισμα στην πατριωτική φλυαρία των σχολικών βοηθημάτων.
Γιατί στις ρίζες των εσωτερικών αυτών συρράξεων κρύβονται οι απαρχές πολλών από τα σημερινά μας προβλήματα. Ο Ράμφος αναδεικνύει τις διασυνδέσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι όλη η Νεοελληνική Ιστορία είναι διαδοχή διχασμών!
Γράφτηκαν και άλλα σοβαρά κείμενα και μερικοί έλληνες και ξένοι ιστορικοί έκαναν σωστή δουλειά. Αλλά το πρόβλημα είναι πώς θα κατορθώσουμε τα πορίσματα του ιστορικού σπουδαστηρίου να φτάσουν ως τον λαό, και ιδίως στους νέους που τρέφονται με τα αναμασήματα του πατριωτισμού (για να μη γράψω εθνικισμού...).
Αυτή θα ήταν η σημαντική προσφορά του επετειακού έτους: συμβολή στην αυτογνωσία και στην ωριμότητα. Με σημαίες και λάβαρα δεν θα πάμε μπροστά!