1. Άγνωστο ποιά νέα κύματα προσφύγων θα δημιουργήσει ο δεύτερος χρόνος του πολέμου της Ουκρανίας, ο οποίος φαίνεται να σκληραίνει σε όλα τα μέτωπα. Όμως οι ελπίδες για σύντομη λήξη του πολέμου και μάλιστα νικηφόρα για το Κίεβο θερμαίνει τις καρδιές των ηρωικών Ουκρανών.
Ηδη. η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων του 2022 έχει περάσει απευθείας σε γειτονικές χώρες στα δυτικά της Ουκρανίας. Δεν μεταναστεύουν μακρυά, δεν ζητούν να λάβουν υπηκοότητα άλλου κράτους, δεν σχεδιάζουν μακροχρόνια διαμονή τους στα ξένα.. Η Πολωνία έχει δεχθεί περισσότερους πρόσφυγες από την Ουκρανία από όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες μαζί.Άλλες χώρες δυτικά της Ουκρανίας που έχουν δεχθεί πρόσφυγες είναι η Ρουμανία, η Μολδαβία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία. Κάποιοι πρόσφυγες έχουν μετακινηθεί πιο δυτικά, αλλά οι παρατηρητές σημειώνουν ότι οι περισσότεροι από αυτούς είναι πιθανό να μείνουν σε γειτονικές χώρες επειδή «οι αγορές εργασίας, οι προσιτές πόλεις και η προϋπάρχουσα διασπορά Ουκρανών έχουν κάνει αυτές τις χώρες πιο ελκυστικές ως εναλλακτική λύση παραμονής για τους Ουκρανούς, απ' ότι στη δυτική Ευρώπη».
Οι σιδηροδρομικές εταιρείες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες επέτρεψαν στους Ουκρανούς πρόσφυγες να ταξιδεύουν με δωρεάν εισιτήρια. Οι Ουκρανοί πολίτες μπορούν να ταξιδεύουν χωρίς βίζα σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες λόγω προηγούμενων συμφωνιών με άλλες χώρες και της συμφωνίας Σένγκεν. Παράλληλα, αρκετοί Ρώσοι που εναντιώνονται στην επιστράτευση ή γενικότερα στον πόλεμο έχουν επίσης εγκαταλείψει τη Ρωσία.
2.Την 1η Μαρτίου, η ελληνική κυβέρνηση εξέταζε το ενδεχόμενο εκκένωσης των 100.000 Ελλήνων ομογενών από τη Μαριούπολη και τη γύρω περιοχή.[ Μέχρι τις 11 Μαρτίου, περίπου 16.000 Ουκρανοί πρόσφυγες είχαν φτάσει στην Ελλάδα σύμφωνα με κυβερνητικούς αξιωματούχους. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από τη μεγάλη ελληνική ομογένεια της Ουκρανίας. Όμως από τον Ιούνιο- Ιούλιο ο αριθμός τους αυξήθηκε στη Ορθόδ9ξη και πάντα φιλική τους Ελλάδα..
Η τελευταία επίσημη μέτρηση, που έγινε στις 8 Αυγούστου, ανέφερε ότι μετά την έναρξη του πολέμου έχουν προσφύγει στην Ελλάδα συνολικά 75.945 Ουκρανοί, εκ των οποίων οι 19.760 είναι παιδιά (έως 17 χρόνων). Η κορύφωση του ουκρανικού προσφυγικού κύματος στην Ελλάδα δεν έγινε τους πρώτους μήνες του πολέμου αλλά από τον Ιούλιο, καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν σκληρός σε πολλά μέτωπα. Και με θύματα αθώους πολίτες και γυναικόπαιδα. Ομαδική φυγή, αναγκαστικά, πολλών άλλων έκτοτε,
Ωστόσο, σε συγγενείς και φίλους προτιμούν να μένουν, οι περισσότεροι από τους 100.00 Ουκρανούς πρόσφυγες ( με 25.000 παιδιά) στην Ελλάδα.. Ελπίζουν σε σύντομη επιστροφή στην πατρίδα τους.
«Η Ελλάδα άνοιξε απλόχερα τις πόρτες της στους Ουκρανούς. Οποιος ήθελε να έρθει ερχόταν χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα. Δεν νομίζω πως θα έχουμε νέο κύμα προσφύγων από εδώ και πέρα» εκτιμά η μεταφράστρια Ολγα Σαπολάγιεβα, η οποία δούλευε παλαιότερα στο ελληνικό προξενείο της Μαριούπολης. Ελάχιστοι είναι ωστόσο εκείνοι που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα. Μέσα στο 2022 στην Ελλάδα καταγράφηκε μόλις μία περίπτωση Ουκρανού που πήρε τη διεθνή προστασία, ενώ 20.420 άτομα έχουν αποκτήσει το καθεστώς της προσωρινής προστασίας ενός χρόνου, το οποίο θα έληγε τον Μάρτιο του 2023, αλλά ανανεώνεται πλέον για ακόμα ένα χρόνο μέχρι τον Μάρτιο του 2024. Από τους 20.420 με προσωρινή προστασία, μόλις 212 έμεναν σε δομές φιλοξενίας στο τέλος Οκτωβρίου (125 στην Ελευσίνα και 87 στις Σέρρες).
Παράλληλα, από τα στοιχεία που συνέλεξε το MIIR από το ελληνικό υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, εντοπίζονται μόλις 49 περιπτώσεις Ουκρανών που αιτήθηκαν και απέκτησαν καθεστώς επικουρικής προστασίας το 2022 (24 τον Αύγουστο, 10 τον Σεπτέμβριο και 15 τον Οκτώβριο). Το καθεστώς της επικουρικής προστασίας έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτό της προσωρινής προστασίας και ίδια διάρκεια, ενός έτους, ωστόσο οι πρόσφυγες δεν το προτιμούν καθώς συνήθως πρέπει να παραδώσουν το διαβατήριό τους. Η επικουρική προστασία είναι μια διεθνής προστασία για άτομα που ζητούν άσυλο αλλά δεν χαρακτηρίζονται ως πρόσφυγες.
Στην Ευρωπαϊκή Ενωση ένα πρόσωπο που είναι επιλέξιμο για το καθεστώς της επικουρικής προστασίας σημαίνει ότι είναι υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής ο οποίος θα αντιμετωπίσει πραγματικό κίνδυνο να υποστεί σοβαρή βλάβη εάν επιστρέψει στη χώρα καταγωγής του (βασανιστήρια, θανατική ποινή, εξευτελιστική μεταχείριση, σοβαρή προσωπική απειλή κατά της ζωής κ.ά.).
«Πολλές φορές μένουν οι άνθρωποι που έχουν πάρει επικουρική προστασία χωρίς κανένα διαβατήριο. Παραδίδεις το διαβατήριο και μετά σου λένε "πήγαινε να φέρεις βεβαίωση από τη χώρα σου ότι όντως είσαι, π.χ., πολίτης του Αφγανιστάν και ότι πρέπει κανονικά να σου εκδώσουν διαβατήριο οι αρχές της χώρας σου". Το Αφγανιστάν, για παράδειγμα, όμως, δεν εκδίδει διαβατήρια, οπότε πολλοί μένουν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα. Ο λόγος που οι Ουκρανοί επιλέγουν την προσωρινή προστασία είναι το διαβατήριο και ότι θέλουν να γυρίσουν πίσω», υπογραμμίζει η δικηγόρος Χαρά Κατσίγιαννη από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.
Οπως μας εξηγεί η μεταφράστρια Ολγα Σαπολάγιεβα, οι περισσότεροι Ουκρανοί μπορεί να αιτούνται στέγαση -καθώς το δικαιούνται με το καθεστώς προσωρινής προστασίας- ωστόσο τελικά δεν επιλέγουν κάποια κρατική δομή για να μείνουν. Η πλειονότητα μένει σε συγγενείς και φίλους στην Ελλάδα για ένα διάστημα με την προοπτική της επιστροφής στην Ουκρανία ή της μετάβασης σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Oι περισσότερες γυναίκες αναζητούν εργασία στον τομέα των υπηρεσιών, πολλές δουλεύουν online συνεχίζοντας τις δουλειές που είχαν, αρκετές έγιναν διερμηνείς και διαμεσολαβήτριες βοηθώντας άλλες γυναίκες από την Ουκρανία, ενώ αυτές που δεν γνωρίζουν ελληνικά ή αγγλικά φροντίζουν παιδιά και ηλικιωμένους.
«Ξεκάθαρα το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε διαφορετικά τους Ουκρανούς από όλους τους άλλους πρόσφυγες. Πρόκειται για διακριτική μεταχείριση, έλλειψη ισοκρατίας μεταξύ των αιτούντων άσυλο και των αιτούντων προσωρινής προστασίας. Αλλά στην Ελλάδα το αποδίδουν στην ευρωπαϊκή οδηγία» αναφέρει η X. Κατσίγιαννη. «Στην ουσία είναι σαν λένε η προσωρινή προστασία είναι κάτι εφήμερο, θα τελειώσει όλο αυτό. Οι μεν (Ουκρανοί) παίρνουν κατευθείαν ΑΜΚΑ και ΑΦΜ και πρόσβαση σε εργασία, και οι άλλοι παίρνουν απορριπτικές αποφάσεις-φασόν της Υπηρεσίας Ασύλου και της Αρχής Προσφυγών, ειδικά όσον αφορά την ασφαλή τρίτη χώρα και τις ασφαλείς χώρες καταγωγής», επισημαίνει η ίδια.
Με τις μεταναστευτικές ροές να είναι σημαντικά μικρότερες τα τελευταία χρόνια λόγω και των εγκληματικών επαναπροωθήσεων, τα αιτήματα ασύλου εξετάζονται κατά τεκμήριο πιο γρήγορα απ' ό,τι στο παρελθόν. Σύμφωνα με το υπουργείο Μετανάστευσης, ο μέσος χρόνος εξέτασης αιτημάτων που υποβλήθηκαν το 2022 ήταν 40 μέρες.
Στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2021, με κοινή υπουργική απόφαση, η Τουρκία συμπεριλήφθηκε στον εθνικό κατάλογο ασφαλών τρίτων χωρών για αιτούντες άσυλο με χώρα καταγωγής μεταξύ άλλων τη Συρία και το Αφγανιστάν, απόφαση που βρίσκεται στο στόχαστρο δεκάδων μη κυβερνητικών οργανισμών που ασχολούνται με το προσφυγικό. Πρόσφατη έκθεση της ΜΚΟ Human Rights Watch ζητά την κατάργηση της ΚΥΑ και καταγγέλλει πως οι τουρκικές αρχές αυθαίρετα συνέλαβαν, κράτησαν και απέλασαν εκατοντάδες Σύρους πρόσφυγες, άνδρες και αγόρια, στη Συρία, μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουλίου 2022.
Eν τω μεταξύ η Ελλάδα συνεχίζει να είναι ο πρώτος σταθμός για χιλιάδες Αφγανούς, που μετά τους Ουκρανούς αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα αιτούντων άσυλο στην Ε.Ε. και μακράν τη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, όπου περισσότεροι από 37.000 –πάνω από το 1/3 των εγγεγραμμένων– είχαν υποβάλει αιτήσεις ασύλου μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου.
«Ενώ η ελληνική κυβέρνηση καλωσόρισε πρόσφυγες από την Ουκρανία, καταγράφοντάς τους αποτελεσματικά, εκδίδοντας νομικά έγγραφα και επιτρέποντας την άμεση πρόσβαση στην εργασία, οι Αφγανοί στην Ελλάδα, μαζί με άλλους αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες, συνεχίζουν να είναι απομονωμένοι από την ελληνική κοινωνία στην οποία επιδιώκουν να ξαναχτίσουν τις ζωές τους», ανέφερε πρόσφατα στην εφημερίδα The Guardian η Δήμητρα Καλογεροπούλου, διευθύντρια της Διεθνούς Επιτροπής Διάσωσης (IRC) στην Ελλάδα.
-Με δεδομένο ότι εκατοντάδες ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες απασχολούν σε καράβια τους χιλιάδες Ουκρανούς ναυτικούς, αξιωματικούς γέφυρας αλλά και πληρώματα, η μετανάστευση τώρα υπό την πίεση του πολέμου και επιχειρηματιών και επιχειρήσεων δείχνει να αποτελεί προφανή εξέλιξη. Πόσο μάλλον που η Ελλάδα διαθέτει ήδη ένα από τα μεγαλύτερα και ανεπτυγμένα ναυτιλιακά κέντρα παγκοσμίως, το οποίο εξυπηρετεί το μεγαλύτερο σε χωρητικότητα στόλο του κόσμου, τον ελληνόκτητο.
Εκτιμάται σήμερα πως περισσότερα από 500 στελέχη ουκρανικών ναυτιλιακών επιχειρήσεων συμπεριλαμβανομένων μελών της οικογένειας τους έχουν εγκατασταθεί στην Ελλάδα, σύμφωνα με πηγές που επικαλείται η έγκυρη ναυτιλιακή επιθεώρηση TradeWinds. Την εξέλιξη αυτή ενίσχυσαν οι κινήσεις ελληνικών ναυτιλιακών επιχειρήσεων όπως η Neptune Lines και η Technomar Shipping που αποφάσισαν ήδη από την άνοιξη να υποστηρίξουν οικονομικά και γραφειοκρατικά την μετεγκατάσταση στην Ελλάδα των οικογενειών των ναυτικών που δουλεύουν στα καράβια τους.