Θλιβερό ρεκόρ, απογοητευτικό. Πρώτοι στον επιπολασμό των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στην Ευρώπη, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μικροβιακής αντοχής στην Ε.Ε. για συγκεκριμένα στελέχη και αρνητική πρωτιά στην κατηγορία με τα περισσότερα έτη ζωής που χάνονται εξαιτίας μικροβιακής αντοχής.
Από τα παραπάνω στοιχεία αναφορικά με την Ελλάδα γίνεται κατανοητό πως για την προσβολή από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη ασθενούς κατά τη διάρκεια νοσηλείας στο ΕΣΥ δεν ευθύνεται η κακή η τύχη, αλλά μία σειρά παραγόντων και παραλείψεων που παραμένουν άνευ λύσης επί σειρά ετών.
Αυτό αποδεικνύεται και από την πρόσφατη έκθεση του ΕΟΔΥ στην οποία κατά το έτος 2022 συμμετείχαν 50 νοσοκομεία απ' όλη τη χώρα και συμπεριλήφθηκαν συνολικά 9.707 νοσηλευόμενοι.
Με λοίμωξη ένας στους δύο ασθενείς ΜΕΘ
Σύμφωνα με την έρευνα, σχεδόν οι μισοί νοσηλευόμενοι σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) –το 45,7% – παρουσίασαν τουλάχιστον μία ενδονοσοκομειακή λοίμωξη κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους.
Επίσης, από το σύνολο των 1.408 καταγεγραμμένων λοιμώξεων, το 69,6% εμφανίστηκε 48 ώρες μετά την εισαγωγή στο νοσοκομείο, ενώ στο 28,6% των λοιμώξεων ο ασθενής παρουσίαζε τη λοίμωξη κατά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο.
Η πρώτη συχνότερη ενδονοσοκομειακή λοίμωξη στην Ελλάδα είναι η πνευμονία, που αφορά το 28,9% των περιπτώσεων, η δεύτερη η μικροβιαιμία (20,00%), η τρίτη η λοίμωξη του ουροποιητικού (13,1%) και η τέταρτη η SARS-CoV-2 (8,4%).
Την ίδια ώρα, το 69,3% των μικροβίων είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, ενώ περισσότεροι από τους μισούς νοσηλευόμενους (55,4%, 5.376 νοσηλευόμενοι σε σύνολο 9.707) λάμβαναν τουλάχιστον ένα αντιμικροβιακό την ημέρα της καταγραφής. Το 13,0% λάμβανε τουλάχιστον 3 έως 9 αντιμικροβιακά την ημέρα της καταγραφής.
Κατά μέσο όρο, λοιπόν, σε κάθε ασθενή αντιστοιχεί παραπάνω από μία λοίμωξη –συγκεκριμένα 1,2 λοιμώξεις– και παραπάνω από μία αντιμικροβιακή αγωγή – δηλαδή 1,7 αντιμικροβιακά.
Η αύξηση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων από 10% το 2016-2017 σε 12,1% το 2022 οφείλεται αφενός στη μη αντιμετώπιση χρόνιων προβλημάτων, που με τη σειρά τους προκάλεσαν περισσότερα και αφετέρου στην πίεση του Συστήματος Υγείας κατά τα χρόνια έξαρσης της Covid-19.
Κατά μέσο όρο σε κάθε ασθενή με ενδονοσοκομειακό νόσημα αντιστοιχεί παραπάνω από μία λοίμωξη και παραπάνω από μία αντιμικροβιακή αγωγή.
Ωστόσο, δεδομένου πως το ΕΣΥ έχει επανέλθει σε μία προ πανδημίας κανονικότητα με την απελευθέρωση κλινών τουλάχιστον εδώ και έναν χρόνο, η αντιμετώπιση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων δεν κυλάει με ταχείς ρυθμούς, παρότι είναι ένα φαινόμενο που κοστίζει σε ανθρώπινες ζωές.
Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, σε συνολικό επίπεδο στα νοσοκομεία του ΕΣΥ νοσηλεύθηκαν το 2021 περίπου 2.232.000 ασθενείς, από τους οποίους οι 223.200 βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν τουλάχιστον μία ενδονοσοκομειακή λοίμωξη. Τα θύματα των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων εκτιμήθηκαν για εκείνο το έτος – κατά το οποίο οι επιδημιολογικοί δείκτες για την Covid-19 ήταν ακόμη υψηλοί- σε πάνω από 3.000 ετησίως μόνο στα δημόσια νοσοκομεία.
Μιλώντας στην «Κ» ειδικοί στην πρόληψη λοιμώξεων και τη μικροβιακή αντοχή εξηγούν γιατί η Ελλάδα βρίσκεται πολύ υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στον επιπολασμό λοιμώξεων και κατά συνέπεια στην κατανάλωση αντιμικροβιακών.
Υποστελεχωμένες επιτροπές λοιμώξεων στα νοσοκομεία
Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Παθολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, Σταυρούλα Τσιάρα, η ομάδα που έχει επιφορτιστεί με το έργο της επιτήρησης και καταγραφής των ενδονοσοκομεικών λοιμώξεων στα νοσοκομεία της χώρας είναι οι λεγόμενες νοσοκομειακές επιτροπές λοιμώξεων, οι οποίες θεσμοθετήθηκαν το 2014.
Ο ρόλος των επιτροπών σε κάθε δημόσιο νοσοκομείο χωρίζεται σε δύο σκέλη. Το πρώτο είναι ο έλεγχος τήρησης μέτρων προστασίας των ασθενών, η καταγραφή των ανθεκτικών και ειδικών λοιμώξεων, η αποστολή δεδομένων στον ΕΟΔΥ και η ενίσχυση του προσωπικού για την εφαρμογή της υγιεινής των χεριών. Το δεύτερο είναι η επιτήρηση για την ορθή κατανάλωση των αντιβιοτικών προκειμένου να μη γίνεται αλόγιστη χρήση.
Τις περισσότερες φορές οι νοσηλευτές επιτήρησης λοιμώξεων είναι λιγότεροι απ' ό,τι ορίζει η νομοθεσία.
Ωστόσο, παρά το γεγονός πως η προσφορά των συγκεκριμένων επιτροπών είναι μεγίστης σημασίας, σύμφωνα με την καθηγήτρια σε πολλά νοσοκομεία οι επιτροπές αυτές είναι υποστελεχωμένες.
«Τις περισσότερες φορές οι νοσηλευτές επιτήρησης λοιμώξεων είναι λιγότεροι απ' ό,τι ορίζει η νομοθεσία», εξηγεί προσθέτοντας πως η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού στην Ελλάδα παίζει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση των νοσοκομειακών λοιμώξεων.
Ένας επιτηρητής ανά 250 κλίνες
Ο Αντώνης Μαραγκός, προϊστάμενος στο Τμήμα Μικροβιακής Αντοχής και Λοιμώξεων που συνδέονται με Φροντίδα Υγείας του ΕΟΔΥ, τονίζει πως η ενίσχυση των ρόλων των συγκεκριμένων επιτροπών είναι μεγίστης σημασίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.
Ο «Ευαγγελισμός», το μεγαλύτερο νοσοκομείο της χώρας, έχει μόλις τέσσερις νοσηλευτές επιτήρησης λοιμώξεων.
«Είναι εμφανές πως οι επιτροπές αυτές χρειάζονται ενίσχυση. Βάσει νομοθεσίας στα νοσοκομεία της χώρας υπάρχει ένας/μία νοσηλευτής/τρια επιτήρησης λοιμώξεων ανά 250 κλίνες. Δηλαδή, ο «Ευαγγελισμός», το μεγαλύτερο νοσοκομείο της χώρας, έχει μόλις τέσσερις νοσηλευτές επιτήρησης λοιμώξεων. Ο στόχος είναι να γίνει ένας νοσηλευτής ανά 100 κλίνες, αλλά δεν είναι εύκολη η επίτευξή του δεδομένου πως υπάρχει γενικότερη έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού στη χώρα μας», επισημαίνει.
Τήρηση πρωτοκόλλων
Ο ίδιος επισημαίνει πως η αντιμετώπιση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της δημόσιας υγείας, καθώς εξαιτίας αυτών αυξάνεται η νοσηλεία των ασθενών και η νοσηρότητά τους. Για τον λόγο αυτόν απαιτείται μία αυστηρή και συντονισμένη εφαρμογή πρωτοκόλλων από όλα τα νοσοκομεία.
«Πρέπει να εφαρμοστούν πρωτόκολλα καθαριότητας, πρωτόκολλα ορθολογικής χρήσης αντιβιοτικών, πρωτόκολλα έγκαιρης διάγνωσης νοσοκομειακής λοίμωξης, καθώς και να υπάρξει ενίσχυση του προσωπικού αλλά και ειδική εκπαίδευσή τους», εξηγεί ο κ. Μαραγκός, προσθέτοντας πως απαραίτητη είναι και η δημιουργία μίας κοινής βάσης δεδομένων, ώστε να είναι διαθέσιμα τα στοιχεία των νοσοκομείων ανά πάσα στιγμή.
Υγιεινή χεριών: Το A και το Ω
Για τον Ιωάννη Κοψιδά, επικεφαλής ειδικό Πρόληψης Λοιμώξεων στο κέντρο κλινικής επιδημιολογίας CLEO, το «Α και το Ω» στη μείωση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων είναι η υγιεινή των χεριών. «Οσο απλό κι αν φαίνεται σε κάποιους, αν εφαρμοστεί η υγιεινή των χεριών στα Γενικά Νοσοκομεία, όπως γίνεται στις ογκολογικές μονάδες και στα παιδιατρικά νοοσοκομεία, τότε θα έχει γίνει σημαντική πρόοδος», επισημαίνει.
Βρετανικό μοντέλο
Εκτός όμως από την εφαρμογή των βασικών κανόνων, δεν πρέπει να λείπει και η αξιολόγηση, σύμφωνα με τον καθηγητή στο Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Γκίκα Μαγιορκίνη, ο οποίος προτείνει το βρετανικό μοντέλο αντιμετώπισης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.
«Το NHS χρησιμοποιεί τη μέθοδο "audit" στα νοσοκομεία του, δηλαδή παρακολουθεί την ποιότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας από το προσωπικό, καθώς και την έλευση της μικροβιακής αντοχής και των νοσοκομειακών λοιμώξεων κι έτσι είναι σε θέση να προτείνει τρόπους αντιμετώπισης "τοπικά"», εξηγεί ο καθηγητής.
Σύμφωνα με τον ίδιο, στην Ελλάδα γίνεται επιτήρηση λοιμώξεων, αλλά αυτό που λείπει είναι η πρόταση εξειδικευμένων μέτρων, εφαρμογή τους και στη συνέχεια επαναξιολόγησή τους μετά από κάποιο διάστημα.
Είναι ο μύκητας Candida Auris η νέα απειλή;
Στην ερώτηση για το αν πρέπει να υπάρξει κάποιο ειδικό μοντέλο για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων από τον μύκητα Candida Auris στα νοσοκομεία της χώρας, καθώς από 36 περιστατικά που καταγράφηκαν το 2021 πέρσι ανήλθαν στα 55, ο κ. Μαγιορκίνης επισημαίνει πως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως και οι υπόλοιπες ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις.
«Ο μύκητας Candida Auris δεν είναι καινούργιος μήκυτας, ενώ υπάρχει και ως φυσιολογική χλωρίδα στο στομάχι μας. Ο λόγος που έχει αυξηθεί η συχνότητά του στο ΕΣΥ είναι πως ο συγκεκριμένος μύκητας είναι πολύ ανθεκτικός και προσβάλλει κυρίως ανοσοκατεσταλμένους που νοσηλεύονται στις ΜΕΘ. Να σημειωθεί βέβαια πως παλιότερα δεν ερευνούσαμε την παρουσία του, οπότε τώρα που κάνουμε περισσότερους ελέγχους, τον εντοπίζουμε περισσότερο», καταλήγει.