Το παρελθόν εξακολουθεί να βαραίνει, δεν υπάρχει αντιστροφή ούτε κάν στασιμότητα της μετανάστευσης Ελλήνων επιστημόνων. Με την οικονομική κρίση του 2010 ξεκίνησε μαζική αποδημία Ελλήνων που έφτασε περίπου στις 450.000 άτομα ηλικίας κυρίως κάτω 35 ετών.
Σε αντίθεση με το παρελθόν (1960-1999) όπου οι μετανάστες ήσαν σε ποσοστό της τάξεως του 90% ανειδίκευτοι εργάτες, μετά το 2010 οι κάτοχοι πανεπιστημιακού πτυχίου ανέρχονται σε ποσοστό 75% με πολλούς από αυτούς να έχουν μεταπτυχιακά ή διδακτορικό. Δεν είναι μόνο οι καλύτερες δυνατότητες απασχόλησης στο εξωτερικό ,είναι και οι δυνατότητες για μετεκπαίδευση, καλύτερη επιστημονική εξέλιξη, προαγωγές και καλύτερες αμοιβές σε σύγκριση με την Ελλάδα. Και φυσικά καλύτερη ποιότητα ζωής για την οικογένεια από τις υπηρεσίες του Κράτους. Αιτίες, ιδιαίτερα οι τελευταίες , πολύ ισχυρές επειδή αυτές οδηγούν –και πάλι από πέρυσι- αρκετούς νέες και νέους σε νέα κύματα μετανάστευσης, δηλαδή καριέρας σε άλλες χώρες.
Το στοίχημα της χώρας είναι η επιστροφή τους. Είναι, όμως, σαφές ότι οι έχοντες ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα δύσκολα θα εγκαταλείψουν μια διεθνή καριέρα με τόσες προοπτικές και υλικές δυνατότητες για εξέλιξη και ανταμοιβή.
Με το νόμο 4957/2022 δόθηκε η δυνατότητα σε έλληνες καθηγητές του εξωτερικού να διδάσκουν σε ελληνικά πανεπιστήμια χωρίς απαραιτήτως να βρίσκονται μονίμως στην Ελλάδα. Έτσι δημιουργούν γέφυρες για να μπορέσουν κάποια ημέρα να επιστρέψουν. Ολίγες ασφαλώς αλλά αναγκαίες.
Σε μια περίοδο γεμάτη διαβεβαιώσεις ότι η ανεργία μειώνεται κάτω από το 10%, είτε από τη δημιουργία-ζήτηση νέων θέσεων είτε εξαιτίας της μεγάλης απουσίας επιστημόνων σε άλλες χώρες, οι μεταναστευτικές ροές προς το εξωτερικό καταγράφουν και πάλι άνοδο, επαναφέροντας στη δημόσια συζήτηση το brain drain. Παράδειγμα η ζήτηση θέσεων στον τουρισμό, μέσα σε κακές συνθήκες εργασίας και αμοιβών, όπως και σε άλλους κλάδους, όπως η βιομηχανία, η τοπική αυτοδιοίκηση, το εμπόριο και η δημόσια διοίκηση,
Είναι γνωστό και ενδεικτικό ότι πάνω από 500.000 Έλληνες, στην πλειονότητά τους υψηλού μορφωτικού επιπέδου, μετανάστευσαν το διάστημα 2008-2017, αναζητώντας εργασία με καλύτερη αμοιβή και καλύτερες προοπτικές κοινωνικής και οικονομικής προόδου, ενώ και την επόμενη πενταετία συνεχίστηκε αυτό το κύμα, αν και με χαμηλότερους ρυθμούς.
H ηλικιακή κατανομή στην αγορά εργασίας, καθώς και νεότερες μελέτες, δείχνουν ότι η φυγή στο εξωτερικό παραμένει σε σημαντικά επίπεδα.
«Σίγουρα ναι»
Την ίδια ώρα, ακόμη και σήμερα το 57,9% των Ελλήνων (και το 77,1% των νέων ηλικίας 17-24 και το 71,9% των 25-39) δηλώνει ότι «θα μετανάστευε στο εξωτερικό αν έβρισκε δουλειά με καλύτερες αποδοχές και καλύτερες συνθήκες», όπως καταγράφει πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις. Μάλιστα, το 38,1% του γενικού πληθυσμού επιλέγει την απάντηση «σίγουρα ναι».
Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά είναι και τα στοιχεία της Alpha Bank αναφορικά με το ηλικιακό προφίλ, σύμφωνα με τα οποία τονίζεται πως σε ποσοστό περίπου 40% το ανθρώπινο κεφάλαιο που έφυγε ήταν νέοι έως 29 ετών.
Ταυτόχρονα, και με τον ερχομό της νέας δεκαετίας, ο αριθμός των εξερχόμενων μεταναστών σημείωσε μικρή άνοδο και πιο συγκεκριμένα το 2021, όσο η πανδημική κρίση ήταν σε εξέλιξη, με το 50% αυτών να είναι επίσης νέοι έως 29 ετών.
Επίσης, από τα στοιχεία που παρουσιάζει γίνεται έκδηλο ότι έχει μειωθεί σημαντικά το κύμα φυγής που είχε κορυφωθεί το 2012 και το 2013.
Ωστόσο, η καμπύλη, με δεδομένα μέχρι το 2021, δείχνει ότι η φυγή συνεχίζεται, αν και με τα μισά περίπου μεγέθη. Νεότερες εκτιμήσεις δείχνουν περαιτέρω βελτίωση και επιβράδυνση του brain drain, αλλά όχι σε σημείο πλήρους αντιστροφής και επιστροφής των νέων που φεύγουν ή που έχουν ήδη φύγει. Το ισοζύγιο παραμένει σημαντικά αρνητικό.
Ανεργία
Ένα σημαντικό κομμάτι του εργασιακού παζλ, το οποίο απασχολεί το τελευταίο διάστημα την αγορά, είναι ο αριθμός των απασχολουμένων.
Με ανεργία στο 10,6% τον Μάιο του 2004, η χώρα μετρούσε 4,37 εκατ. απασχολουμένους. Σήμερα, με μικρότερο ποσοστό ανεργίας (9,6%), μετράει 4,25 εκατ. Άρα, από την αγορά εργασίας απουσιάζουν πάνω από 100.000 εργαζόμενοι. Το «φαινόμενο» αποδίδεται στη μείωση του πληθυσμού, αλλά και στο brain drain.
Υπολογίζεται ότι πάνω από 500.000 Έλληνες, στην πλειονότητά τους υψηλού μορφωτικού επιπέδου, μετανάστευσαν το διάστημα 2008-2017, αναζητώντας εργασία με καλύτερη αμοιβή και καλύτερες προοπτικές κοινωνικής και οικονομικής προόδου