Ο Homo S. Sapiens, το μόνο υποείδος του γένους Homo που έχει επιβιώσει μέχρι τότε (12η χιλιετία π.Χ.), αντιλαμβάνεται αμέσως την ευκαιρία της μόνιμης εγκατάστασης. (Μέχρι τότε περιπλανιόταν κι αυτός, όπως και τα προηγούμενα είδη Homo, ως κυνηγός και τροφοσυλλέκτης). Η μόνιμη εγκατάσταση ενεργοποιεί, κατά τρόπο αξιοθαύμαστο, τη σκέψη του επιβιώσαντος μόνου υποείδους του γένους Homo. Πριν περάσουν 5.000 χρόνια ο άνθρωπος έχει ανακαλύψει τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αποξήρανση ελωδών περιοχών..., και έχει δημιουργήσει τους πρώτους αστικούς οικισμούς (7η χιλιετία π.Χ.). Μετά παρέλευση 3000 ακόμη χρόνων, οι εγκατεστημένοι στη Μεσοποταμία Homo S. Sapiens, που ονομάζονται Σουμέριοι, έχουν δημιουργήσει τις πρώτες πόλεις-κράτη στην επιφάνεια της Γης. Απ'ό,τι μας πληροφορεί το Έπος του Γκιλγκαμές (Εισαγωγή-Απόδοση: Αύρα Ward, Β'έκδ., Ιστός), το έπος των Σουμερίων της Ουρούκ-το πρώτο γραπτό έπος της ανθρωπότητας- οι Σουμέριοι έχουν αναπτύξει πολιτισμό παρεμφερή με ό,τι κι εμείς σήμερα εννοούμε με τον όρο «πολιτισμός».
Έχουν δημιουργήσει οχυρωματικά έργα, φημισμένα τείχη υπέρλαμπρους ναούς, κατοικίες, αγορές σφύζουσες από ζωή, σημεία ψυχαγωγίας, πόρνες και εταίρες, εμπόριο συνεχές ακόμα και με πολύ μακρινές περιοχές για τα τότε δεδομένα. Έχουν ανακαλύψει τον τροχό και τη γραφή (σφηνοειδής γραφή)-αλλά και τον διπλωματικό λόγο και τον πόλεμο. Η πρώτη πολιορκία στον πλανήτη που αναφέρεται με γραπτό λόγο, η πολιορκία της Ουρούκ από την Κις, για τον έλεγχο του νερού της περιοχής, λύεται δια της πειθούς και χωρίς την παρουσία ή την ανάμιξη καθόλου θεών. (Η περιγραφή γίνεται από το σουμερικό ποίημα Γκιλγκαμές και Άγγα και είναι η πιο σύντομη από όσες αναφέρονται στα πέντε σουμερικά ποιήματα για τον Γκιλγκαμές. Κατά την άποψη του Αndrew George, τα πέντε σουμερικά ποιήματα είναι ο πρώτος πυρήνας του Έπους του Γκιλγκαμές και χρονολογούνται πάνω από τα 3700 χρόνια π.Χ.) (Αndrew George, The Epic of Gilgamesh, Penguin Books, U.K., 2020).
Ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του πολιτισμού των πόλεων-κρατών των Σουμερίων, (των πρώτων πόλεων-κρατών της παγκόσμιας ιστορίας), είναι το ότι, αν και πόλεις ομοεθνών, η καθεμία έχει οργανωθεί και υπάρχει «δια το ίδιον αυτής συμφέρον». Όταν αυτό το συμφέρον δεν μπορεί να το υπηρετήσει ο διπλωματικός λόγος και η εν γένει δια του λόγου πειθώ, τότε το υπηρετεί ο αιματηρός πόλεμος.
Το γενικώς κρατούν είδος σκέψης και που ρυθμίζει ουσιαστικά τα πράγματα, είναι ένα πανίσχυρο είδος σκέψης, το οποίο, επειδή υπερασπίζεται το συμφέρον μιας εκάστης πόλεως –κράτους, θα μπορούσε να ονομαστεί «επαρχιακή σκέψη». (Ο όρος δεν περιέχει καμία έννοια υποτίμησης, όπως για παράδειγμα συνηθίζουν να λένε οι άνθρωποι: επαρχιώτης κατ'αντιδιαστολή προς το πρωτευουσιάνος, Παριζιάνος, Λονδρέζος, Αθηναίος κ.λ.π.). Η έννοια «επαρχιακή σκέψη» από την 4η χιλιετία π.Χ. και ως τις μέρες μας, υπερασπίζεται το συμφέρον μιας πόλεως-κράτους ή για παράδειγμα μιας αυτοκρατορίας ή μιας ισχυρής χώρας ή ενός συνασπισμού χωρών, ή ακόμα και ενός συνασπισμού πολύμορφου, ιδιωτικών συμφερόντων. Η «επαρχιακή σκέψη» αποτελεί ενδεχομένως το πλέον ουσιώδες χαρακτηριστικό είδος σκέψης και για τις 6000 περίπου χρόνια που έχομε πολιτισμό.
Εκτός της «επαρχιακής σκέψης», που διαμορφώνει ολόκληρη σχεδόν την πολιτική πρακτική, («πολιτική τέχνη», κατά τον Πλάτωνα), υπάρχει και η φιλοσοφία, η επιστήμη και η τέχνη.
Η «επαρχιακή σκέψη» ωστόσο θέλει να έχει υπό τον έλεγχό της και τη φιλοσοφία και την επιστήμη και την τέχνη. Ιδιαίτερα την επιστήμη και κυρίως τη θετική επιστήμη, επειδή οι επιστημονικές τους ανακαλύψεις δημιουργούν από την τεχνολογία πλήθος χρηστικών προϊόντων, ενισχύουν εξαιρετικά το εμπόριο, τοπικό και διεθνές, και συντελούν στη δημιουργία χρήματος και γενικώς πλούτου.
Ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό της «επαρχιακής σκέψης», κυρίαρχης ως τις μέρες μας, είναι ότι δεν εξαιρεί από τα στοιχεία που συνθέτουν την έννοια πολιτισμός ούτε τη φονική αγριότητα του πολέμου, ούτε και τα δεινά τα κάθε είδους που πλήττουν μέρος ή και ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Όταν ο Γερμανός διανοούμενος Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler) τo 1922 εκδίδει, μετά από μακροχρόνια έρευνα και εξαιρετικής έντασης διανοητική εργασία, το βιβλίο του «Η Παρακμή της Δύσης -Περιγράμματα μιας μορφολογίας της Παγκόσμιας Ιστορίας» (τ. Α και Β, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα 2003), το θέμα του είναι, όπως το προσδιορίζει ο ίδιος, ο «προκαθορισμός της Ιστορίας». Στόχος του είναι να παρακολουθήσομε το πεπρωμένο ενός πολιτισμού (του «Δυτικοευρωπαϊκού-Αμερικανικού»), που βρίσκεται σήμερα στην ολοκλήρωσή του, στα στάδια που δεν έχουν ακόμα διανυθεί.
Ο Σπένγκλερ ευθύς εξ αρχής εκλαμβάνει τον πολιτισμό (κοινωνία) ως ζωντανό οργανισμό με τη μοίρα όλων των ζωντανών οργανισμών. Δηλαδή τη γέννηση, την ακμή, τον θάνατο. Και την εξέλιξη της Ιστορίας όχι ως συνεχή πρόοδο, αλλά ως μία κυκλική πορεία. Στα κείμενά του εισχωρούν, όχι σπάνια, οι νιτσεϊκές εκφάνσεις τού απόλυτα καταστροφικού, καθώς και ο φαουστικός άνθρωπος του Γκαίτε, που ανυποχώρητα θέλει παντού να επιβάλει τη θέλησή του. Οι απόψεις του στρέφουν εναντίον του όλους τους γνωστούς τότε διανοούμενους της Δύσης, εκτός από τον ιστορικό Άρνολντ Τόυνμπη (Arnold Toynbee). Αλλ'ο Τόυνμπη διαφωνεί ως προς την άποψη του Σπένγκλερ ότι ο πολιτισμός (κοινωνία) είναι ένας ζωντανός οργανισμός. «Ο Σπένγκλερ ... διακηρύττει ότι έκαστος πολιτισμός διέρχεται δια των αυτών διαδοχικών ηλικιών, όπως εν ανθρώπινον ον. Αλλά η ευγλωττία του επί του θέματος τούτου ουδαμού φθάνει εις απόδειξιν, και έχομεν ήδη παρατηρήσει ότι αι κοινωνίαι δεν είναι υπό ουδεμίαν έννοιαν ζώντες οργανισμοί... Η ερμηνεία της ανθρώπινης ιστορίας με τα κυκλικά αυτά κριτήρια έθελξε προφανώς τον Πλάτωνα (Τίμαιος, 21E-23C και Πολιτικός, 269C-273E) και η ίδια θεωρία επανεμφανίζεται εις ένα από τα περιφημότερα χορία του Βιργιλίου, από την Τετάρτην Εκλογήν... Πιθανόν ο ισοπεδωτής θάνατος θα θέσει την παγωμένην χείρα του και επί του δικού μας πολιτισμού. Αλλά δεν αντιμετωπίζομεν καμίαν αμείλικτον ανάγκην... Δεν είμεθα υποχρεωμένοι να υποβάλωμεν το αίνιγμα του πεπρωμένου μας εις την τυφλήν αυθαιρεσίαν της στατιστικής. Ο θείος σπινθήρ της δημιουργικής δυνάμεως είναι ζωντανός εντός μας. Και αν θα έχωμεν την χάριν να τον αναπτύξωμεν εις φλόγαν, τότε τα άστρα εις την πορείαν των δεν δύνανται να εξουδετερώσουν τους μόχθους μας δια να φθάσωμεν εις το τέρμα της ανθρωπίνης προσπαθείας...» (Arnold Toynbee, Σπουδή της Ιστορίας, μτφρ. Ν. Παπαρρόδου, εκδ. Αφοί Συρόπουλοι & Κ. Κουμονδουρέας, Αθήναι, 1962).
Το σπουδαίο ζήτημα της κατάρρευσης ενός πολιτισμού ξανάρχεται στο ιστορικό προσκήνιο στις μέρες μας με μια σειρά μελετών, που αποτελούν μαθηματικά μοντέλα, (μαθηματικές περιγραφές ενός φαινομένου). Ένα πρώτο σπουδαίο βήμα για τη μαθηματικοποίηση των όρων της κατάρρευσης, αποτελεί το Πρόγραμμα HANDY της NASA, (Human and Nature Dynamic: Modeling inequality and use of resources in the collapse or sustainability of societies). «...Καταρρεύσεις έχουν συμβεί συχνά στην ιστορία, ακολουθούμενες από αιώνες οικονομικής, πνευματικής και πληθυσμιακής κάμψης. Πολλά διαφορετικά φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα έχουν χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσουν συγκεκριμένες καταρρεύσεις, αλλά μία γενική εξήγηση παραμένει ασαφής...» (Το Πρόγραμμα HANDY-Η δυναμική του ανθρώπου και της φύσης, μια διεπιστημονική μελέτη, με μοντελοποίηση της ανισότητας και της χρήσης πόρων σε ό,τι αφορά την κατάρρευση ή τη βιωσιμότητα των κοινωνιών, είχε επικεφαλής τον Σαφά Μοτασαρέι, μαθηματικό του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικο-Περιβαλλοντικής Σύνθεσης των ΗΠΑ). Το Πρόγραμμα HANDY αποτελεί ένα μεγάλο βήμα της ανθρώπινης σκέψης στην κατανόηση του φαινομένου των καταρρεύσεων των πολιτισμών. Εισάγει, εκτός από την έννοια της κατάρρευσης, και τη δυνατότητα αποτροπής της κατάρρευσης ενός πολιτισμού, κάτι που ενθαρρυντικά υπαινισσόταν και ο Τόυνμπη και που έχει εξαιρετική σημασία και για τον δικό μας πολιτισμό.
Ενώ ο Σπέγκλερ απέδιδε το βέβαιο της κατάρρευσης σε μία νομοτέλεια και ένα πεπρωμένο των πολιτισμών, η παρατήρηση του Προγράμματος HANDY είναι ότι μία γενική εξήγηση του φαινομένου των καταρρεύσεων παραμένει ασαφής, κάτι που και ο Τόυνμπη έβλεπε ως γενικό συμπέρασμα των μέχρι σήμερα προσπαθειών.
Οι αιτίες της κατάρρευσης ενός πολιτισμού ωστόσο είναι δυνατόν να καταστούν ευκρινέστερες από την κατανόηση της έννοιας «επαρχιακή σκέψη». Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να γίνει κατανοητό τι σημαίνει «επαρχιακή σκέψη». Εξαπλουστεύοντας, θα μπορούσε να παρατηρήσομε τα εξής: Ένας πολιτισμός, μια ισχυρή πόλη-κράτος ή μια αυτοκρατορία, ένα ισχυρό κράτος ή ένας ισχυρός συνασπισμός κρατών ή και ένας συνασπισμός πολύμορφων ιδιωτικών συμφερόντων δημιουργούνται από την «επαρχιακή σκέψη». Η «επαρχιακή σκέψη» δρα ακριβώς με τη μορφή μιας καμπύλης, που περιλαμβάνει τη γέννηση, την ανάπτυξη, την παρακμή και τον θάνατο. Όταν ένας πολιτισμός-μια κοινωνία, μια ισχυρή αυτοκρατορία... καταρρέει, επειδή η «επαρχιακή της σκέψη» έχει πλέον εξασθενήσει, είναι οι στιγμές που ένας άλλος κρατικός σχηματισμός και η επαρχιακή του σκέψη ενδυναμώνονται εξαιρετικά εξαιτίας και της θετικής γι'αυτόν ιστορικής συγκυρίας, τότε αργά και σταθερά ο πρώτος πολιτισμός καταρρέει και αποσυντίθεται.
Είναι προφανές ότι «πεπρωμένο» και νομοτέλεια δεν υπάρχει. Είναι οι δυνατότητες της ανθρώπινης σκέψης που γεννάει, σε μία δεδομένη στιγμή, η ανθρώπινη ευφυΐα. Ούτε καμία νομοτέλεια υπάρχει σε σχέση με τον τρόπο που ως τις μέρες μας κατανοούμε την έννοια νομοτέλεια. Όλες οι καταρρεύσεις πολιτισμών που έχουν καταγραφεί από τις προηγούμενες χιλιετίες, είτε ξεκίνησαν από μια κλιματική αλλαγή ή από έναν πόλεμο ή από εσωτερικές εξεγέρσεις..., τελική και γενική αιτία έχουν την ανεπάρκεια της ανθρώπινης «επαρχιακής» σκέψης να τις αποτρέψουν.
Το τι σημαίνει κατάρρευση και το πόσο οδυνηρό και τραγικό γεγονός υπήρξε για τους λαούς που την υπέστησαν ελάχιστα πράγματα έχουν γραφεί.
Η κατεξοχήν διαφορά των καταρρεύσεων πολιτισμών των περασμένων χιλιετηρίδων από την επικείμενη κατάρρευση του δικού μας πολιτισμού είναι ότι όλες οι προηγούμενες καταρρεύσεις ήταν τοπικές. Αφορούσαν ένα τμήμα του πλανήτη, μια αυτοκρατορία, μια μεγάλη δύναμη... Η επικείμενη κατάρρευση του δικού μας πολιτισμού αφορά ολόκληρο τον πλανήτη και τα 8 και παραπάνω δισεκατομμύρια κατοίκους του. Η «Εταιρεία Γη» (η πιο μεγάλη εταιρεία στον κόσμο, που μας στεγάζει όλους), και με τους σφόδρα αντιμαχόμενους μετόχους, βρίσκεται στον έσχατο αρνητικό της ισολογισμό. Και το μόνο που της απομένει είναι να καταρρεύσει. Εκτός εάν οι «Μέτοχοι» μεταβάλουν την ακινητοποιημένη «κοσμοεικόνα» της σκέψης τους και συμβάλουν, με τα «ίδια αυτών κεφάλαια», στη σωτηρία της.
Ο σύγχρονός μας μελετητής της κατάρρευσης των πολιτισμών Jared Diamond, θεωρεί ότι ο σημερινός μεγαλύτερος πληθυσμός-σε σχέση με τον πληθυσμό του αρχαίου κόσμου-, η ισχυρότερη καταστροφική τεχνολογία και η σημερινή αλληλεξάρτηση θέτουν τον κίνδυνο μάλλον καθολικής παρά τοπικής κατάρρευσης. Ο Diamond θεωρεί ότι οφείλουν οι άνθρωποι να επιλύσουν τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα διαφορετικά ο κόσμος συνολικά θα αντιμετωπίσει τις ερχόμενες λίγες δεκαετίες μία πτώση του βιοτικού επιπέδου ή κάτι χειρότερο ίσως. (Jared Diamond, Κατάρρευση-Πώς οι κοινωνίες επιλέγουν να αποτύχουν ή να επιτύχουν, μτφρ.-επιμέλεια Σοφία Νικολαΐδου, Βασίλης Σακελλαρίου, Κάτοπτρο, Αθήνα 2006, σ. 636).
Οι προηγούμενες καταρρεύσεις, που, όπως είπαμε, αφορούσαν πάντοτε μία συγκεκριμένη περιοχή του πλανήτη, δεν εξαφάνιζαν όλα τα στοιχεία του καταρρέοντος πολιτισμού: δηλαδή επιστημονικές ενώσεις, τεχνική, ζητήματα πολιτικής οργάνωσης..., ώστε να μπορούν να αποτελέσουν αυτές όλες οι επιβιώσεις στοιχεία ανασυγκρότησης ενός νέου πολιτισμού. Η κατάρρευση του σύγχρονού μας πολιτισμού θεωρείται ότι δεν θα αφήσει στους τυχόν επιβιώσαντες Homo S.Sapiens καμία δυνατότητα νέας ανασυγκρότησης. Ή μάλλον δεν θα αφήσει κανέναν να επιβιώσει.
Πράγματι, η «επαρχιακή σκέψη» έχει εισχωρήσει στην «πραγματικότητα» της εποχής μας πολύ περισσότερο από κάθε άλλη εποχή και έχει εξαντλήσει όλες τις δημιουργικές της δυνατότητες. Ο ανθρωπολόγος θεωρεί ότι «αντίθετα με ό,τι λένε οι αρχαίες μας φιλοσοφίες και οι σύγχρονες επιστήμες μας δεν είμαστε καταδικασμένοι από μια ακαταμάχητη ανθρώπινη φύση να κοιτάμε μόνο το δικό μας όφελος σε βάρος οποιουδήποτε βρεθεί στο δρόμο μας, απειλώντας έτσι την κοινωνική μας ύπαρξη. Όλα αυτά ήταν ένα τεράστιο λάθος. Το ταπεινό μου συμπέρασμα είναι ότι ο δυτικός πολιτισμός, έχει οικοδομηθεί πάνω σε μια διεστραμμένη και λανθασμένη ιδέα για την ανθρώπινη φύση. Λυπάμαι, κάναμε λάθος. Είναι όμως πιθανότατα σωστό ότι αυτή η διεστραμμένη ανθρώπινη φύση βάζει σε κίνδυνο την ύπαρξή μας». (Marshall Sahlins, H δυτική ψευδαίσθηση της ανθρώπινης φύσης, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2010, σ. 138).
Αν και ο όρος «δυτικός και ανατολικός πολιτισμός» διαφέρουν, ουσιαστικά μόνο σε εξωτερικά, μορφολογικά στοιχεία, που είναι μάλλον επήρεια του διαφοροποιημένου φυσικού περιβάλλοντος, ενώ ο εσώτατος πυρήνας τους είναι ίδιος και με την ίδια κατακτητική και καταστροφική ιστορία, οι απόψεις του Sahlins για την ανθρώπινη φύση και τον πολιτισμό αληθεύουν.
Η «νέα πραγματικότητα» είναι πιθανόν να αφανίσει τα πάντα. Η «επαρχιακή σκέψη» και η με κάθε μέσον και τρόπο επιδίωξη του συμφέροντος ενός εκάστου κράτους εις βάρος των άλλων, έχει οριστικά τελειώσει. Κανένας πόλεμος στις μέρες μας, και με τις κρατούσες στον πλανήτη συνθήκες, δεν μπορεί να έχει νικητές. Το μόνο βέβαιο είναι ότι μπορεί να επιταχύνει την κατάρρευση ολόκληρου του πλανήτη.
Όταν πριν από 30 χρόνια περίπου, αποπεράτωνα το βιβλίο μου «Αγωνία επιβίωσης», -που τα επακολουθήσαντα ως τις μέρες μας γεγονότα το επιβεβαίωσαν και το επιβεβαιώνουν πλήρως-εύρισκα ότι ο μόνος δρόμος διαφυγής ήταν το ξεπέρασμα της «επαρχιακής σκέψης», αναζητώντας ένα είδος σκέψης που να εξισορροπεί τα συμφέροντα ενός εκάστου κράτους με ένα είδος «Παγκόσμιου Κοινού Συμφέροντος» για ολόκληρο τον πλανήτη. Η «Ένωση των Πολιτειών του Κόσμου», όπως προσδιορίζεται στο βιβλίο, με όρους σαφείς, ιδεατούς μεν, αλλά ικανούς να αποτρέψουν μια μεγάλη, ανήκεστη συμφορά, διατηρεί αμείωτη τη σημασία της.
Η «Διαλεκτική της Παγκόσμιας Διάσωσης» θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την επίτευξη ενός δρόμου διαφυγής για όλους.
Ο ΟΗΕ ήδη από το 1968, όταν Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ ήταν ο Ου Θαντ, και ως τις μέρες μας, που Γενικός Γραμματέας είναι ο Αντόνιο Γκουτέρες, έχει καταβάλει-και καταβάλλει- τεράστιες προσπάθειες για να πετύχει αυτήν την παγκόσμια συνεργασία αποτροπής της κατάρρευσης. Η παγκόσμια συνεργασία δεν επετεύχθη στον βαθμό που η πραγματικότητα του πλανήτη επέβαλε να επιτευχθεί, αλλά και δεν μπορεί να πούμε ότι απέτυχε πλήρως, αποδεχόμενοι ότι αυτές είναι οι δυνατότητες της ανθρώπινης ευφυΐας. Εν τω μεταξύ προέκυψε και το μεγάλο ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης. Θα μπορούσε να εκλάβομε την παρουσία της τεχνητής νοημοσύνης ως ένα εξαιρετικό βήμα προόδου, που θα αναπληρώσει, αν και δημιούργημά της, τις ελλείψεις της ανθρώπινης ευφυΐας. Μένομε σ'αυτό το θετικό.
Τελειώνοντας το δεύτερο βιβλίο μου Απίστευτο Μηχάνημα, πάνω στην έννοια και στις δυνατότητες της επιβίωσης, με τη μεγάλη συμβολή και της τεχνητής νοημοσύνης, γίνεται φανερό ότι αναφύονται πολλαπλές θετικές δυνατότητες. Ο δημιουργός του Μηχανήματος, έχοντας αγαθοποιούς και μόνο προθέσεις, επιχειρεί τη δημιουργία του για την επίτευξη μιας παγκόσμιας συνεργασίας ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης για τη διάσωση του ανθρωπίνου είδους και της ζωής εν γένει. Αλλά αμέσως μετά τη δημιουργία του Απίστευτου Μηχανήματος, τον δημιουργό του δολοφονεί μια ομάδα ανθρώπων που θέλει να ενισχύσει το δικό της συμφέρον και την εξουσιαστική της δύναμη, εξοντώνοντας με τη βοήθεια του Μηχανήματος όλους τούς κατά τη γνώμη της «αντιπάλους» και διεκδικητές της εξουσίας. Το Μηχάνημα όμως, αυτόβουλο και με δικές του άγνωστες δυνατότητες, μετατρέπει τον έναν από τους τρεις στυγερούς δολοφόνους -εκείνον που το μεταφέρει-, σε άνθρωπο ήρωα, που θυσιάζει τον εαυτό του για το κοινό καλό.
Στο τρίτο βιβλίο με τίτλο Η ζωή και ο θάνατος του Ειρηνοποιού, ο πρωταγωνιστής χρησιμοποιεί την Τεχνητή Νοημοσύνη για να πείσει, με τον ερχομό του νέου έτους, και με τη σειρά που φθάνει το νέο έτος από την Ανατολή προς τη Δύση, τους ανθρώπους να υπερασπιστούν αποφασιστικά τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Και στο τέταρτο βιβλίο, με τίτλο Πικρός εξωγήινος, η Συμπαντική Νοημοσύνη συνιστά στους ανθρώπους, ξεπερνώντας την νηπιώδη τους κατάσταση, να ενηλικιωθούν σε σοφία, αν θέλουν να επιβιώσουν.
Η Γενική Κατάρρευση είναι μια απερίγραπτα δραματική κατάσταση: «Τα φώτα σβήνουν». Πολυσύχναστοι, ωραία διαμορφωμένοι δρόμοι και βιτρίνες με του κόσμου τα αγαθά και την υψηλή ποιότητα της τέχνης τους, εξαφανίζονται αργά και σταθερά. Εκατόν σαράντα χιλιάδες αεροπλάνα που μεταφέρουν επιβάτες και αγαθά- από το ένα μέρος του πλανήτη στο άλλο, μέρα και νύχτα-, παύουν να χαράζουν τον ρυθμό και τον παλμό της παγκόσμιας ζωής. Τα τρόφιμα εκλείπουν, τα φάρμακα εξαφανίζονται, το χρήμα χάνει την οποιαδήποτε αγοραστική του αξία, ο παγκόσμιος πλούτος μηδενίζεται, η παγκόσμια πείνα είναι ένα από τα ραγδαίως εντεινόμενα φαινόμενα, ενώ εκτεταμένη έρημος αγκαλιάζει τον πλανήτη. Ολόκληρα οικοσυστήματα έχουν καταρρεύσει, δισεκατομμύρια άνθρωποι μετανάστες και πρόσφυγες κινούνται απεγνωσμένα προς τις πιο «πλούσιες» χώρες, που όμως έχουν πάψει να υπάρχουν πλέον στον πλανήτη. «Κήρες», τα τέρατα του βίαιου θανάτου, καραδοκούν ανάμεσα σε οχτώ δισεκατομμύρια ανθρώπους για να χορτάσουν με το αίμα τους κατά την ώρα του βίαιού τους θανάτου.
Η μελέτη του Εθνικού Κέντρου Breakthrough για την αποκατάσταση του κλίματος στη Μελβούρνη, και η εικόνα που δίνει το Crouter Lab (Ερευνητικό Κέντρο με έδρα το ΕΤΗ της Ζυρίχης), ενδεικτικά και μόνο, μας πείθουν γι'αυτό που έρχεται. Αλλά, και πολλές άλλες αξιόπιστες μελέτες «αποκαλυπτικά» δείχνουν αυτό που θα συμβεί. Για παράδειγμα η μελέτη του καθηγητή Κλιματικής Φυσικής Peter Ditlevsen και της καθηγήτριας Susanne Ditlevsen (AMOC, όπου αποδείχνει ότι το σύστημα ρυθμίσεων των ρευμάτων των ωκεανών οδηγείται σε πολύ γρηγορότερη της αναμενόμενης κατάρρευση, με αποτέλεσμα τις πολύ οδυνηρές επιπτώσεις στο κλίμα της Ευρώπης και παγκοσμίως).
Η κρατούσα «επαρχιακή σκέψη» και για τα 6.000 χρόνια του πολιτισμού έχει πλέον εξαντλήσει τα όρια των θετικών της δυνατοτήτων. Αλλά κρατάει όλες τις πανίσχυρες αρνητικές της ιδιότητες. Δύο φορές στη διάρκεια των 6.000 χρόνων έγινε ειλικρινής προσπάθεια να ξεπεραστεί. Η πρώτη το 1918 (Κοινωνία των Εθνών 1920) μετά την τραγωδία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και με σκοπό να αποτρέπει κάθε πόλεμο και να επιλύει ειρηνικά τις αναφυόμενες διαφορές με διαπραγματεύσεις και τη διπλωματία, αποσκοπώντας τελικά σ'έναν ειρηνικό, χωρίς αιματοχυσίες κόσμο και στην ευημερία για όλους. Ενώ έγινε γενικώς ενθαρρυντικά αποδεκτή η Κ.τ.Ε., ηττήθηκε κατά κράτος από την «επαρχιακή σκέψη» με την έναρξη του φονικότερου Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1945, με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ιδρύεται ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, με πληρέστερη κατά πολύ συγκρότηση από την Κ.τ.Ε. και με τις ίδιες αγαθοποιούς προθέσεις. Δηλαδή προς έναν κόσμο ειρηνικό και ειρηνικά αναπτυσσόμενο, χωρίς το ανελέητο και ειδεχθές φονικό των πολέμων. Τελικά ο Ο.Η.Ε. βρέθηκε ανάμεσα στις συμπληγάδες πέτρες των Μεγάλων Δυνάμεων και το δικαίωμα του Veto στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Συνετέλεσε όμως εξαιρετικά στην αποτροπή ενός βέβαιου παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου, κατά τη λεγόμενη «Κρίση των Πυραύλων της Κούβας (1962). Γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ως το κορυφαίο της παγκόσμιας ιστορίας μέχρι τις μέρες μας και που θα μπορούσε η Unesco να εντάξει στην Άυλη Κληρονομιά της Ανθρωπότητας και να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία του κόσμου, ως παράδειγμα για το επερχόμενο μέλλον. Γιατί αυτό είναι και η ουσιώδης έννοια του πολιτισμού. Αν και ο καθηγητής της Φυσικής και Αστρονομίας στο University of Rochester, Άνταμ Φρανκ, και οι συνεργάτες του Ντέιβιντ Γκρίνσπουν, στο Planetary Science Institute, και η Σάρα Γουώκερ, στο Arizona State University, σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Astrobiology, κάνουν λόγο για την «Πλανητική νοημοσύνη», την οποία δεν διαθέτει ακόμα ο ανθρώπινος πολιτισμός. Χαρακτηρίζουν τον υπάρχοντα πολιτισμό ως «ανώριμη τεχνόσφαιρα», που δεν μπορεί να παράξει παγκόσμια συνεργασία για το μέγιστο κοινό καλό του πλανήτη. Στόχος παραμένει η «ώριμη τεχνόσφαιρα».
Είναι προφανές πλέον ότι απαιτείται μία ενοποιούσα τις δυνάμεις του πλανήτη σκέψη. Το ερώτημα είναι απλό. Επαρκεί η ανθρώπινη νοημοσύνη να πραγματοποιήσει εγκαίρως αυτή την ενοποιούσα οντότητα, ώστε να υπάρξει συντονισμένη παγκόσμια δράση για το καλύτερο στον πλανήτη Γη;
Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι αρνητική και μόνο. Η ανθρώπινη ευφυΐα είναι που δημιουργεί την "επαρχιακή σκέψη" και ως εκ τούτου και το ελλειμματικό της «πολιτικής τέχνης». Ενώ στον επιστημονικό τομέα, ιδιαίτερα στις θετικές επιστήμες και στην τεχνολογία, κυρίως, πραγματοποιεί εντυπωσιακά άλματα. Το μεγάλο ζήτημα είναι ότι στην εποχή μας κυριαρχεί ολοκληρωτικά η «επαρχιακή σκέψη». Ενδεχομένως πρόκειται για χειρότερη κυριαρχία από εκείνη της περιόδου 1936-1939, που έφερε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποδυναμώνοντας εντελώς την ΚτΕ.
Η δική μας «πραγματικότητα» έχει διαψεύσει τον Καντ ως «Προς την Αιώνια Ειρήνη». Είχε δίκιο η Χάννα Άρεντ, μαθήτρια του υπαρξιστή φιλοσόφου Καρλ Γιάσπερς, βιογράφου του Καντ, «η οποία δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική θεωρία που διατυπώνει ο Καντ στην Αιώνια Ειρήνη και τα άλλα πολιτικά του κείμενα, αλλά για την πολιτική φιλοσοφία που θα μπορούσε να είχε γράψει ο Καντ πάνω στη βάση της κοινής αίσθησης (sensus communis) και του γνώμονα του διευρυμένου τρόπου του σκέπτεσθαι...» (Καντ, Προς την αιώνια ειρήνη-Χάμπερμας, Η ιδέα του Καντ περί της αιώνιας ειρήνης, μτφρ., εισαγωγή, σχόλια: Κωνσταντίνος Σαργέντης, επιστημονική θεώρηση: Γιώργος Ξηροπαΐδης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2006, σ. 34-35).
Υπάρχει μια ελπίδα της κάποιας αποδυνάμωσης της «επαρχιακής σκέψης», που εκπροσωπούν οι ισχυρές και λιγότερο ισχυρές χώρες της εποχής μας; Αυτό μπορεί να είναι μόνο η Τεχνητή Νοημοσύνη, που, εκτός των άλλων, φαίνεται ότι μπορεί να πραγματοποιήσει και την ηθική ανόρθωση του ανθρωπίνου όντος. Δυστυχώς όμως δεν έχει φτάσει στο σημείο ανάπτυξης που να μπορεί να επεξεργαστεί αυτό που ονομάζομε «παγκόσμια προβλήματα». Και η επαπειλούμενη γενική και πλήρης κατάρρευση του πολιτισμού μας αποτελεί το μέγιστο παγκόσμιο πρόβλημα αυτής της στιγμής. Αλλά, με την Τ.Ν. συμβαίνει ό,τι και παλαιότερα με τους εξωγήινους: Πολλοί άνθρωποι τους φαντάζονταν πανομοιότυπους με τη χειρότερη πλευρά της ανθρώπινης παρουσίας. Δηλαδή, απεριόριστα κατακτητικούς, ανελέητα καταστροφείς και φονικότατους προς οποιονδήποτε έμπαινε εμπόδιο στο δικό τους συμφέρον. (Αλλά, όπως όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν, η καταστροφή του πλανήτη δεν προήλθε από τους «εξω-γήινους», αλλά από τους εσω-γήινους).
Το ίδιο στις μέρες μας συμβαίνει και με την Τ.Ν. Πολλοί άνθρωποι φαντάζονται τι θα μπορούσαν να επιδιώξουν και να πετύχουν για τον εαυτό τους αν αποχτούσαν τις δυνατότητες ενός υπερευφυούς αλγόριθμου. Επομένως η γενική κατάρρευση του πολιτισμού μας φαίνεται πολύ πιθανή και τα 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι του πλανήτη είναι καταδικασμένοι να υποστούν τις συνέπειες μιας παρόμοιας κατάρρευσης, που δεν έγινε –και που δεν θα μπορούσε να γίνει-σε καμία άλλη ιστορική περίοδο. Δηλαδή επέρχεται ο αφανισμός και του Homo S. Sapiens 32.000 χρόνια μετά τον αφανισμό του στενού συγγενή του Homo Sapiens Idaltu;
Δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την τόσο απαισιόδοξη εκδοχή: Τα οκτώ δισεκατομμύρια κάτοικοι του πλανήτη, με τόσους επαΐοντες ανάμεσά τους και τόσους ανθρώπους που εκπροσωπούν μιαν αυθεντική λαϊκή σοφία διάσωσης, (που προέρχεται από αιώνες πριν), η τεράστια πρόοδος της τεχνολογίας, ο γιγαντιαίος παγκόσμιος πλούτος διατηρούν εν δυνάμει τη δυνατότητα της αποτροπής μιας ολοσχερούς ανήκεστης καταστροφής.
Εάν αυτό το κρίσιμο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, ξεπεραστεί από ένα είδος «ενοποιούσας σκέψης», που εξισορροπεί το ίδιον ενός εκάστου κράτους συμφέρον με ένα είδος παγκόσμιου κοινού συμφέροντος, τότε το μέλλον γίνεται πολύ πιο αισιόδοξο. Και ο άνθρωπος απομακρύνεται από τους καταστροφικούς δρόμους της πλάνης. Ο Αϊνστάιν, από την αρχή κιόλας της Αυτοβιογραφίας του (μτφρ. Κώστα Μιλτιάδη, εκδ. Κοροντζή, Αθήνα), κάνει λόγο για τους αμέτρητους δρόμους της πλάνης (όπου αναπόδραστα χάνεται μια εργασία), εντούτοις αν και είναι πολύ δύσκολο να κάνεις τους άλλους κοινωνούς, το «άξιο ενδιαφέροντος» παραμένει. Και πιο κάτω σημειώνει ότι πολύ αργότερα κατανόησε ότι για μια βαθύτερη γνώση βασικών αρχών της Φυσικής, ο δρόμος περνούσε υποχρεωτικά από μία σε βάθος μελέτη των σύνθετων μαθηματικών μεθόδων. Αυτό ακριβώς και έπραξε μελετώντας απομονωμένος για χρόνια, χωρίς να χάσει αυτό που οδηγούσε στο ουσιώδες.
Η ενοποιούσα σκέψη θα καταστήσει την ανθρωπότητα πολύ πιο ισχυρή και, καθώς αναπόφευκτα, σε μία δεδομένη ιστορική στιγμή, η «Παραγωγή» θα καταστεί πλήρως αυτοματοποιημένη, οι δυνατότητες για τον Homo S. Sapiens είναι δύο: Ή θα δουλοποιηθεί εντελώς από τη διαπλοκή συμφερόντων που διαμορφώνονται από μια νέα «επαρχιακή σκέψη», ή θα αρχίσει η πραγμάτωση της πλήρους του απελευθέρωσης, έχοντας διασφαλίσει την ύπαρξή του.
Οι δυνατότητες να φτάσει στο Σύμπαν και να πραγματοποιήσει σε πολλά σημεία τις «κατοικίες του διαστήματος», θα πάψει να είναι υπόθεση επιστημονικής φαντασίας. Θα επικοινωνήσει και με τους Εξωγήινους άλλων πολιτισμών του Σύμπαντος και τότε δεν θα ντρέπεται να τους μιλάει και για τον δικό του, αξιοθαύμαστο πλέον, πολιτισμό.
*Συγγραφέας, Διδάκτορας Φιλολογίας