Κι όμως υπάρχει τρόπος να μη συνεχισθεί η τακτική εγκατάλειψης και συνεχούς φθοράς τόσο του ναυαγισμένου πλοιου και του6 φυσικού περιεβαλλοντος, θάλασσας και βράχων, όπωςε συμβαίνειντα τελκευταία χρόνια.,
Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) παρέδωσε χθες Σάββατο 29 Ιουνίου στην τοπική κοινωνία της Ζακύνθου το πόρισμά του για τη διάσωση του εμβληματικού Ναυαγίου, του δεύτερου διασημότερου τοποσήμου της χώρας μετά την Ακρόπολη.
Η ιστορία του Ναυαγίου
Η ιστορία του Ναυαγίου είναι λίγο-πολύ γνωστή: τον Οκτώβριο του 1980 η κακοκαιρία εξανάγκασε το πλοίο «Παναγιώτης», το οποίο μετέφερε λαθραία τσιγάρα, να προσαράξει σε ερημική παραλία της Ζακύνθου. Σύντομα η εικόνα του λαβωμένου σκαριού που έμοιαζε να ξεκουράζεται πάνω στην ασημένια αμμουδιά προστατευμένο στην επιβλητική «αγκαλιά» τεράστιων βράχων, έγινε πόλος έλξης για εκατομμύρια τουριστών απ' όλον τον κόσμο. Αυτοδικαίως, η παραλία έμεινε στη συνείδηση όλων ως «το Ναυάγιο».
Ο χρόνος όμως είναι αμείλικτος και τα σημάδια που άφησε πάνω το σκαρί είναι περισσότερο από ορατά. Στην πραγματικότητα, αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, ο εφετινός χειμώνας θα μπορούσε να είναι ο τελευταίος για το «Παναγιώτης», που μοιάζει πια να διαλύεται στα εξ ων συνετέθη. Προκειμένου να αποφευχθεί το μοιραίο, στις αρχές Φεβρουαρίου κλιμάκιο καθηγητών του ΕΜΠ είχε πραγματοποιήσει αυτοψία στον χώρο του Ναυαγίου. Την αρχική αυτοψία ακολούθησαν μια σειρά από επισκέψεις ερευνητών του ΕΜΠ, οι οποίοι μελέτησαν πληθώρα παραμέτρων τόσο στο ίδιο το σκαρί όσο και στην ευρύτερη περιοχή. Προϊόν εντατικής εργασίας της πολυπληθούς και διεπιστημονικής ομάδας ερευνητών του ΕΜΠ είναι το πόρισμα που παραδόθηκε χθες, τηρώντας απολύτως το χρονοδιάγραμμα που είχε ορισθεί τον Φεβρουάριο.
Για τα ευρήματα των επιστημόνων καθώς και για να πληροφορηθούμε από πρώτο χέρι την πρόταση διάσωσης του ΕΜΠ για το Ναυάγιο, το ΒΗΜΑ-Science μίλησε με τους επικεφαλής του Έργου Διάσωσης: τον επιστημονικό υπεύθυνο κ. Ιωάννη Χατζηγεωργίου, πρύτανη του ΕΜΠ, καθηγητή Σχολής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών και διευθυντή Εργαστηρίου Πλωτών Κατασκευών και Συστημάτων Αγκύρωσης, καθώς και τον συντονιστή της Ομάδας Εργου κ. Δημήτριο Καλιαμπάκο, μέλος Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΜΠ και καθηγητή Σχολής Μεταλλειολόγων – Μεταλλουργών Μηχανικών.
Οι διαπιστώσεις του πορίσματος για το Ναυάγιο
Οι διαπιστώσεις των επιστημόνων του ΕΜΠ, οι οποίες προέκυψαν από την ανάλυση των δεδομένων που παρήχθησαν από το πρωτογενές ερευνητικό πρόγραμμα της ομάδας έργου, αφορούν τρεις παραμέτρους: το ίδιο το σκαρί, το ευρύτερο περιβάλλον του και την αλληλεπίδρασή του με τους επισκέπτες.
Δεν προκαλεί βεβαίως εντύπωση ακόμη και στον μη επιστήμονα παρατηρητή ότι βασική διαπίστωση αποτελεί η ισχυρή φθορά που έχει υποστεί το σκαρί «εξαιτίας των ιδιαίτερων συνθηκών (έκθεση σε ισχυρά καιρικά φαινόμενα, συνεχής πλάγια μηχανική καταπόνηση από την κυματική δράση, διάβρωση από τη φυσική αμμοβολή που επιταχύνει το φαινόμενο) και από την παντελή απουσία οιουδήποτε σωστικού μέτρου επί 40 χρόνια» σημειώνεται στη συνοπτική έκθεση του πορίσματος, στην οποία επίσης δηλώνεται ότι «η κατάσταση του ναυαγίου κρίνεται οριακή και η ανάγκη λήψης μέτρων επείγουσα».
Ως προς την ευρύτερη περιοχή του Ναυαγίου, διαπιστώνεται ότι η ακτή «αποτελεί ένα πολύ δυναμικό περιβάλλον με σημαντική μορφοδυναμική εξέλιξη, ευάλωτη σε φαινόμενα επεισοδιακής διάβρωσης», ενώ στο πόρισμα επισημαίνεται ακόμη το γεγονός ότι το Ναυάγιο στο οποίο η πρόσβαση γινόταν κυρίως από θαλάσσης «έχει αποκτήσει μια επιπλέον σημαντική επισκεψιμότητα, στο πλάτωμα στην κορυφή του πρανούς. Όμως, ο συνδυασμός μεγάλου αριθμού επισκεπτών, των απόκρημνων πλαγιών, του δύσβατου μονοπατιού πρόσβασης και της παντελούς έλλειψης μέτρων προστασίας δημιουργεί μια εξαιρετικά επικίνδυνη συνθήκη και καθιστά την ανάγκη λήψης μέτρων άμεση και επείγουσα».
Το σκεπτικό
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η διαπίστωση εκείνη που αφορά τον μοναδικό δεσμό που έχει αναπτυχθεί μεταξύ του Ναυαγίου και των αμέτρητων ανθρώπων που το έχουν ήδη επισκεφθεί: «Το Ναυάγιο κατέκτησε το παγκόσμιο κοινό. Ο συνδυασμός αγριάδας και ομορφιάς, ο κίνδυνος που ελλοχεύει στον περιβάλλοντα χώρο και στο τοπίο, η υπόμνηση της δύναμης της φύσης σε σχέση με αυτή του ανθρώπου, ακόμη και ως σύμβολο ρωγμής της ανθρώπινης υπεροψίας, ανήκουν στις πιθανές αιτίες αυτού του μοναδικού δεσμού του Ναυαγίου με εκατομμύρια ανθρώπους... Η σχέση αυτή θα πρέπει να προστατευθεί, αποφεύγοντας δραστικές αλλαγές και διατηρώντας τα βασικά χαρακτηριστικά που την τροφοδοτούν».
Από τα παραπάνω γίνεται προφανές ότι η κατανόηση της συγκεκριμένης σχέσης υπήρξε καθοριστική για τις προτάσεις των επιστημόνων του ΕΜΠ. «Αν δεν διαβάσει κανείς την πραγματικότητα, κανένας σχεδιασμός δεν έχει νόημα» μας είπε ο κ. Καλιαμπάκος και εξήγησε ότι «αυτό που καθοδήγησε την προσέγγισή μας είναι η διατήρηση της αυθεντικότητας του χώρου ώστε να διατηρηθεί η σύνδεση των επισκεπτών με αυτόν. Είναι σημαντικό να μην πειράξουμε τον αθέατο δεσμό του «Παναγιώτης» με τα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν φωτογραφηθεί μαζί του. Έτσι οι παρεμβάσεις που προτείνουμε είναι ελάχιστες και αποτελεσματικές ώστε να επιτευχθεί η ισορροπία μεταξύ της ανάγκης να προστατευθεί το μνημείο και της ανάγκης να διατηρηθεί η οπτική εικόνα που τόσοι και τόσοι άνθρωποι κουβαλούν ως ανάμνηση».
Οι προτάσεις για τη διάσωση του Ναυαγίου
Πιστή στο παραπάνω σκεπτικό, η ομάδα έργου του ΕΜΠ διαμόρφωσε τις προτάσεις της οι οποίες, σύμφωνα με το πόρισμα, υπόσχονται «την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση στο τοπίο και την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τη διάσωση και την αποτελεσματική αντιδιαβρωτική προστασία του Ναυαγίου και την ασφαλή επισκεψιμότητά του».
Κομβικό μέτρο για τη διάσωση του σκάφους είναι η ισχυρή αντιδιαβρωτική προστασία ως αυτό να ήταν μέσα στη θάλασσα. «Γνωρίζετε ίσως ότι η αντιδιαβρωτική προστασία αποτελεί ρουτίνα της συντήρησης των σκαφών και αυτό προτείνουμε να γίνεται και με το «Παναγιώτης». Επιπροσθέτως όμως θα πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν και τη μηχανική καταπόνηση που υφίσταται το σκάφος και την επίδραση της αμμοβολής που δημιουργεί ρήγματα στον χάλυβα» σημείωσε ο κ. Καλιαμπάκος και εξήγησε ότι αφού απομακρυνθεί η αρχική σκουριά το σκάφος θα επικαλυφθεί με πολλαπλές επάλληλες στρώσεις αντιδιαβρωτικής προστασίας, καθεμία από τις οποίες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η μέγιστη προστασία. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η τελευταία στρώση αντιδιαβρωτικής προστασίας θα έχει το χρώμα της σκουριάς ώστε να διατηρηθεί η οπτική μνήμη του σκάφους.
Στην κατά το δυνατόν αποκατάσταση και διατήρηση της οπτικής μνήμης του σκάφους αποσκοπούν και μια σειρά από άλλες προτεινόμενες ενέργειες, όπως η «πλήρης απάμμωση/αποκάλυψη του Ναυαγίου και πιθανή στήριξή του, η ενίσχυση της μεταλλικής κατασκευής του σκάφους εσωτερικά (όπου απαιτείται), η κάλυψη των πλευρικών οπών της γάστρας με κατάλληλα υλικά και πιθανότατα η επανατοποθέτηση των πλευρών του σκάφους στην περιοχή των αμπαριών, που φαίνεται ότι υπάρχουν θαμμένα στην ακτή, αν αυτό είναι εφικτό».
Τα έργα αποκατάστασης και θωράκισης του σκάφους οφείλουν να συνοδευτούν από έργα που στοχεύουν στη μείωση της μηχανικής καταπόνησης που υφίσταται αυτό λόγω των κυμάτων και της αμμοβολής, λένε οι ειδήμονες του ΕΜΠ και προτείνουν την ηπιότερη δυνατή μέθοδο παρέμβασης, αυτή της τεχνητής αναπλήρωσης (artificial nourishment), με κατάλληλο ίζημα και ταυτόχρονη υιοθέτηση προγράμματος παρακολούθησης. Στην πράξη τα παραπάνω σημαίνουν επέκταση της ακτής προς τη θάλασσα ώστε να μεγαλώσει η απόσταση του σκάφους από το νερό, κάτι που συνέβαινε και στο παρελθόν. «Η παραλία είναι ένας ζωντανός κόλπος. Οι ντόπιοι θυμούνται ότι στο παρελθόν το σκαρί απείχε περί τα 70 μέτρα από τη θάλασσα» μας είπε χαρακτηριστικά ο κ. Καλιαμπάκος.
Βεβαίως η τεχνητή αναπλήρωση μιας ακτής δεν είναι κάτι που γίνεται χωρίς προδιαγραφές και βασικό μέλημα της ομάδας έργου ήταν να γνωρίσουν τις ιδιαιτερότητες της εν λόγω παραλίας: «Η αποτύπωση του πυθμένα και η παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή είναι ζωτικής σημασίας» μας είπε ο κ. Χατζηγεωργίου, προσθέτοντας ότι για τον σκοπό αυτόν «το ΕΜΠ προμηθεύτηκε ειδικό εξοπλισμό: ανωστικά σώματα τα οποία αγκυρώθηκαν στον πυθμένα και τα οποία μετρούν συγκεκριμένες παραμέτρους (όπως παραδείγματος χάριν το ύψος των κυμάτων) και αποστέλλουν τηλεματικά τα δεδομένα στους ερευνητές».
Συνεχής παρακολούθηση
Σύμφωνα με το πόρισμα, η τεχνητή αναπλήρωση της ακτής είναι ένα έργο «με σημαντικές απαιτήσεις μετρήσεων, πολλές φορές και πολυετών, ώστε να καλύπτονται και ακραία φαινόμενα. Όμως, η επείγουσα ανάγκη προστασίας, ακόμη και για τον επόμενο χειμώνα, οδηγεί σε πρόταση κατασκευής παράλληλα με τα μέτρα αντιδιαβρωτικής προστασίας». Ετσι ο ειδικός εξοπλισμός που έχει ήδη εγκατασταθεί «θα συνεχίσει τις μετρήσεις καθ' όλη τη διάρκεια του ερχόμενου χειμώνα» προκειμένου αυτές να χρησιμοποιηθούν «για τη μελέτη και τη βελτιστοποίηση της αναπλήρωσης».
H προτεινόμενη αναπλήρωση της ακτής θα έχει διττό όφελος: αφενός θα προστατεύει το σκάφος, αφετέρου θα δημιουργήσει επιπλέον ασφαλή χώρο για όσους επισκέπτονται το ναυάγιο. Είναι όμως σημαντικό εδώ να τονισθεί ότι οι προτεινόμενες σωστικές δράσεις «δεν είναι ένα έργο που παίζεται μια φορά» μας είπε χαρακτηριστικά ο κ. Καλιαμπάκος, προσθέτοντας ότι τα μέτρα δεν είναι στη λογική μιας «εφάπαξ καταδρομικού τύπου διάσωσης αλλά στοχεύουν στη δημιουργία μιας προστατευτικής αγκαλιάς για το ναυάγιο, πράγμα που σημαίνει τη συνεχή παρακολούθησή του».
Φυσικά, για τη δημιουργία της εν λόγω αγκαλιάς, τα προτεινόμενα από το ΕΜΠ μέτρα πρέπει να υιοθετηθούν, πράγμα βεβαίως που αφορά τόσο την τοπική κοινωνία όσο και την Πολιτεία.
Ασφάλεια της θαλάσσιας προσέγγισης και της θέασης
Η ασφάλεια των επισκεπτών, και δεν είναι λίγοι (!), αποτέλεσε αντικείμενο εντατικής μελέτης των ερευνητών του ΕΜΠ. Μεταξύ άλλων διερευνήθηκαν η ασφάλεια της θαλάσσιας προσέγγισης, αλλά και οι συνθήκες ασφαλούς θέασης του Ναυαγίου από την κορυφή του βράχου. «Προς το παρόν δεν προτείνουμε την πρόσβαση των επισκεπτών στην ακτή, τόσο για να δοθεί χρόνος για την αντιδιαβρωτική προστασία του σκάφους όσο και για να εξασφαλισθεί η σταθερότητα των βράχων που το περιβάλλουν» μας είπε ο πρύτανης κ. Χατζηγεωργίου και προσέθεσε ότι «διερευνήσαμε ωστόσο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι επισκέπτες θα μπορούσαν να προσεγγίσουν το Ναυάγιο με ασφάλεια. Ετσι προτείνουμε μια ζώνη θαλάσσιας προσέγγισης του Ναυαγίου, η οποία θα απέχει 80-90 μέτρα από τα βράχια».
Για να καταλήξουν στο παραπάνω συμπέρασμα οι ερευνητές του ΕΜΠ υιοθέτησαν το χειρότερο δυνατό σενάριο της αποκόλλησης και πτώσης στη θάλασσα ενός τεράστιου βράχου. Ειδικότερα, μοντελοποιώντας τις συνθήκες για έναν βράχο όγκου 600 κυβικών μέτρων ο οποίος πέφτει από ύψος 150 μέτρων (επιλύοντας δηλαδή ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό πρόβλημα) διαπίστωσαν ότι σε απόσταση 100 μέτρων από το σημείο που ο βράχος θα προσέκρουε στη θάλασσα το ύψος των κυμάτων δεν θα ξεπερνούσε το ένα μέτρο. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι και στο απίθανο αυτό σενάριο, τα πλοία που μεταφέρουν επισκέπτες στο Ναυάγιο θα ήταν ασφαλή αν έπλεαν στην προτεινόμενη ζώνη ασφαλούς θαλάσσιας προσέγγισης.
Όπως ρητά σημειώνεται όμως στις διαπιστώσεις του πορίσματος, η θάλασσα δεν είναι η μόνο οδός προσέγγισης του Ναυαγίου: εδώ και πολύ καιρό οι ορδές των τουριστών δεν διστάζουν να φτάσουν στην κορυφή του απόκρημνου βράχου, ο οποίος προσφέρει μια απαράμιλλη πανοραμική θέαση του Ναυαγίου και του πελάγους. Ομως η κορυφή του βράχου είναι στην ουσία το χείλος του γκρεμού! Για τον λόγο αυτόν, στο πόρισμα επισημαίνεται ότι η θέαση «από το "φρύδι" των γκρεμών, του Ναυαγίου πρέπει να αντιμετωπισθεί ως αυτοτελές θέμα. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, καθώς αφενός η θέα από την πλαγιά, στο χείλος του πρανούς, επάνω από τον όρμο είναι συγκλονιστική και ιδιαίτερα ελκυστική για τους επισκέπτες, αφετέρου η ελεύθερη πρόσβαση σε εκείνη τη ζώνη είναι πολύ επικίνδυνη».
Η πρόταση του ΕΜΠ που θα εξασφάλιζε την ικανοποίηση των επισκεπτών χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή τους, ενώ παράλληλα θα διατηρούσε ανέπαφη τη φυσιογνωμία του χώρου, είναι «η δημιουργία μιας τομής στο έδαφος η οποία θα οδηγεί σε έναν προστατευμένο εξώστη ύψους εκατοντάδων μέτρων με απόλυτη θέα, στο Ναυάγιο, τους γκρεμούς και το πέλαγος» μας είπε ο κ. Καλιαμπάκος, εξηγώντας ότι η τομή-διάδρομος προς τον εξώστη προτείνεται να καλυφθεί με χώμα, για να διατηρηθεί ανέπαφη η εικόνα του βράχου, ενώ στη μικρής έκτασης σήραγγα προτείνεται να υπάρχει μια μουσειακή έκθεση η οποία θα διηγείται την ιστορία του «Παναγιώτη», η οποία αξίζει να μαθευτεί.
Η αφιλοκερδής προσφορά του ΕΜΠ
Η συνδρομή του ΕΜΠ στην εξεύρεση λύσης για τη διάσωση του Ναυαγίου δεν είναι μια ενέργεια ξένη προς τη φύση αυτού του πανεπιστημιακού ιδρύματος. «Το ΕΜΠ έχει μια μακρά παράδοση προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο και το ίδιο θελήσαμε να κάνουμε και στην περίπτωση του Ναυαγίου, ενός τοπόσημου που αξίζει να διασωθεί» μας είπε ο πρύτανης κ. Ιωάννης Χατζηγεωργίου, εκτείνοντας τις ευχαριστίες του «στους έμπειρους συναδέλφους που εργάστηκαν αφιλοκερδώς προκειμένου να προσφέρουμε στην τοπική κοινωνία της Ζακύνθου μια άρτια και εμπεριστατωμένη μελέτη που θα επιτρέψει στο Ναυάγιο να έχει το μέλλον που του αξίζει».
Αξίζει να σημειωθεί ότι πράγματι το ΕΜΠ χρηματοδότησε με ίδιους πόρους το ερευνητικό έργο (αγορά και εγκατάσταση εξοπλισμού, εργαστηριακές αναλύσεις, αποζημιώσεις εξωτερικών μελετών, μετακινήσεις, αναλώσιμα κ.λπ.), ενώ η συμμετοχή των μελών στην πολύμηνη και εντατική εργασία για την εκτέλεση του ερευνητικού έργου υπήρξε εθελοντική. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στο πόρισμα: «Το σύνολο του έργου προσφέρεται αφιλοκερδώς στην τοπική κοινωνία της Ζακύνθου και θα είναι απολύτως ανοιχτό και προσβάσιμο προς κάθε ενδιαφερόμενο, σε συμφωνία με την κοινωνική διάσταση της ενέργειας από το ΕΜΠ».
Ναυάγιο: Οι αριθμοί του πορίσματος του ΕΜΠ
1 εκατομμύριο επισκέπτες τον χρόνο υπολογίζεται ότι προσελκύει το Ναυάγιο.
5 μήνες εντατικής εργασίας απαιτήθηκαν προκειμένου να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα στοιχεία πάνω στα οποία οι ερευνητές του ΕΜΠ βάσισαν τις προτάσεις τους.
39 ερευνητές διαφόρων ειδικοτήτων έλαβαν μέρος στο έργο.
30 μέτρα προβλέπεται να επεκταθεί η ακτογραμμή μέσω της τεχνητής αναπλήρωσης.
20 χρόνια είναι ο ορίζοντας προστασίας του Ναυαγίου με βάση την πρόταση του ΕΜΠ, χωρίς να μηδενίζει όμως την πιθανότητα απώλειάς του από ένα πολύ μεγάλο ακραίο καιρικό φαινόμενο, αφού οι συνέπειες της 40χρονης εγκατάλειψης δεν μπορούν να αντιστραφούν πλήρως.