«Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία»: Ποια ήταν η Κάλλας πριν τη διεθνή καριέρα;
Xρειαζόμαστε μία ακόμη ταινία για τη Μαρία Κάλλας; Κι όμως, το ντοκιμαντέρ των Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα, που βγαίνει στις αίθουσες στις 13 Φεβρουαρίου, αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της ζωής της εκκολαπτόμενης σταρ της όπερας στην Αθήνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Προπαντώς ανήκω στον ελληνικό κόσμο, γιατί παντρεύτηκα Ιταλό, όλος ο κόσμος μου έδωσε τιμές, αλλά το αίμα μου είναι ελληνικό και αυτό δεν το σβήνει κανένας.», λέει η Μαρία Κάλλας στα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας». Προηγουμένως, έχουμε ακούσει τη φράση από τα χείλη της La Divina: «Η πρώτη μου καριέρα ήταν απολύτως απαραίτητη για μένα.»
Βεβαίως, με αυτή τη φράση, η Κάλλας αναφέρεται στα χρόνια της εκπαίδευσής της στην Ελλάδα και στα πρώτα βήματά της στη Λυρική Σκηνή σε ένα δυσβάσταχτο εμπόλεμο και μεταπολεμικό τοπίο στην Αθήνα που όμως τις έδωσε τις βάσεις για να πετάξει μακριά, προς μια λαμπρή διεθνή καριέρα. Στο συναρπαστικό ντοκιμαντέρ του Μιχάλη Ασθενίδη και του Βασίλη Λούρα, ο οποίος είχε και την ευθύνη της έρευνας για την ταινία, που βγαίνει στις αίθουσες την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου, η Κάλλας είναι αρχικά η Μαίρη, στη συνέχεια, η Μαριάννα και στο τέλος, η Μαρία του κόσμου όλου.
Χρειαζόμαστε ακόμη ένα ντοκιμαντέρ για την Κάλλας και μάλιστα, αφού έχουμε δει την ταινία «Maria» του Πάμπλο Λαραϊν για το φινάλε της ζωής της, με την Αντζελίνα Τζολί στον ομότιτλο ρόλο; Ναι, είναι η απάντηση, γιατί το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ παρέχει μία πλήρη εικόνα της κορυφαίας Ελληνίδας υψιφώνου κατά τη διάρκεια των νεανικών της χρόνων στην Αθήνα (1937-1945), καθώς και των παραγόντων που διαμόρφωσαν το μοναδικό ταλέντο και την προσωπικότητά της κατά την ενηλικίωσή της στην Κατοχή. Την έχουμε ανάγκη αυτή την άγνωστη Κάλλας για να γνωρίσουμε καλύτερα την συμβολή της στον σύγχρονο πολιτισμό. Για να τη νιώσουμε στο Ηρώδειο και στην Επίδαυρο σαν να είναι ζωντανή επί σκηνής, στα χρόνια μετά το 1957, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα ως μεγάλη σταρ της όπερας.
«Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» -Πατησίων 61@Michalis Asthenidis
Σημαντικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα, άγνωστα ντεμπούτα, προσωπικότητες που την καθόρισαν, ορόσημα της πορείας της, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και προσωπικές επιθέσεις που την στιγμάτισαν, ξετυλίγονται στην αφήγηση της μυθιστορηματικής ζωής της Κάλλας, η οποία «κινήθηκε πάντα στο μεταίχμιο μεταξύ θριάμβου και τραγωδίας.»
Το ντοκιμαντέρ των Ασθενίδη – Λούρα με την πολύτιμη συμβολή του λυρικού καλλιτέχνη Άρη Χριστοφέλλη και της συνεργάτιδας Τομέα Δραματολογίας και Υπεύθυνης του Εικονικού Εκπαιδευτικού Μουσείου της ΕΛΣ, Σοφίας Κομποτιάτη, αποτελεί μέρος του Έτους Κάλλας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο πλαίσιο του επετειακού έτους UNESCO Μαρία Κάλλας 2023 του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το σπάνιο αρχειακό υλικό του, οι συνεντεύξεις, τα ηχητικά ντοκουμέντα και οι ανέκδοτες ηχογραφήσεις που περιέχει, συνθέτουν μεν την ιστορία των πρώτων ετών της Κάλλας, συγκινούν δε γιατί διηγούνται σε διάλογο με την εικόνα της Αθήνας του τότε και του σήμερα, μια ιστορία θριάμβου της θέλησης, ταλέντου, εργατικότητας και αποφασιστικότητας απέναντι σε κάθε κακοποιητική συμπεριφορά (η Κάλλας δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο την κακοποιητική συμπεριφορά της μητέρας της αλλά και τον φθόνο των συναδέλφων της).
Από τα Σεπόλια ως την Πατησίων όπου έμεινε με την οικογένειά της και από το Εθνικό Ωδείο ως τη νεοσύστατη Λυρική Σκηνή όπου έκανε το ντεμπούτο της, η νεαρή Κάλλας είναι μια αποκάλυψη: με την άφιξή της στην Αθήνα το 1937 η 14χρονη Καλογεροπούλου πρωτοσυστήνεται ως Μαίρη στους συμμαθητές της στο Εθνικό Ωδείο, εντούτοις υπογράφει ως Μαριάννα στο πρώτο της συμβόλαιο με τη Λυρική το 1940.
Τον Μάρτιο του 1945, λίγο πριν φύγει από την Αθήνα για τη Νέα Υόρκη, εμφανίζεται σε συναυλία ως Mary Callas, ενώ μέσα της υπολογίζει ότι είναι έτοιμη για τη μεγάλη καριέρα, οπότε θα γίνει και διάσημη ως Maria Callas. Στην πρώτη της επιστροφή στην Αθήνα το 1957, ως παγκόσμια πλέον σταρ της όπερας, εμφανίζεται στο Ηρώδειο ως Μαρία Μενεγκίνι Κάλλας.
Maria Callas Fidelio 1944 Odeon of Herodes Atticus – Greek National Opera archive
Η ηχογράφηση από το ρεσιτάλ που έδωσε το 1957 στο Ηρώδειο, ορισμένες θρυλικές στουντιακές και ζωντανές ηχογραφήσεις της και δύο πολύτιμες ανέκδοτες ηχογραφήσεις το 1964 στη Λευκάδα και το 1977 στο σπίτι της στο Παρίσι, λίγο πριν πεθάνει, συναρπάζουν και συγκινούν πραγματικά.
Εκτός από αποσπάσματα συνεντεύξεων της ίδιας της Κάλλας, στο ντοκιμαντέρ περιλαμβάνονται επίσης καινούριες συνεντεύξεις σημαντικών προσώπων, όπως του Προέδρου των Υποτροφιών Μαρία Κάλλας Κωνσταντίνου Πυλαρινού, του Στέφαν Χαίρνερ, γιου του αρχιμουσικού Χανς Χαίρνερ, που διηύθυνε την Κάλλας το 1944 στον Φιντέλιο και της μεσοφώνου Κικής Μορφωνιού, που τραγούδησε με την Κάλλας στη Νόρμα και τη Μήδεια της Επιδαύρου.
«Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» – Συνέντευξη Δημήτρη Μεθενίτη @A. Simopoulos
Από παλαιότερες συνεντεύξεις, δεν λείπουν αυτή της δασκάλας της στο Ωδείο Αθηνών Ελβίρας ντε Ιντάλγκο, που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της, αλλά και των συναδέλφων της Ζωής Βλαχοπούλου, Μαρίκας Παπαδοπούλου, Άρντας Μαντικιάν, του συγγραφέα Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, του μαέστρου Λεωνίδα Ζώρα, του φίλου της Κάλλας Βρετανού αξιωματούχου Ρέϊ Μόργκαν κ.ά. Επίσης, ακούγονται μαρτυρίες ανθρώπων που συνεργάστηκαν μαζί της κατά την περίοδο της Κατοχής, με αποτέλεσμα ένα πλήρες, διαφωτιστικό πορτρέτο της Κάλλας πριν τη μεγάλη καριέρα και μετά τη διεθνή αναγνώριση.
Στο φινάλε της ταινίας κατανοεί κανείς πλήρως την περιγραφή του Άρη Χριστοφέλλη που σημειώνει ότι η Κάλλας είναι «η μόνη τραγουδίστρια που, πριν ανοίξει το στόμα της με το που αρχίζει η μουσική, γίνεται η ίδια η μουσική» και ακούμε για πρώτη φορά ένα μονόλεπτο απόσπασμα από την ηχογράφηση της τον Αύγουστο του 1977 πάνω στη μελέτη ολόκληρη της άριας του Βέρντι «Madre, pietosa, verdine». Ένα πολύτιμο, αποχαιρετιστήριο δώρο προς όλους από την «κορυφαία Μαρία της όπερας».
INFO Το «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» πρωτοπαρουσιάστηκε στην Εθνική Λυρική Σκηνή σε μια ειδική προβολή στις 2 Δεκεμβρίου 2023, ημέρα συμπλήρωσης των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Έτους Κάλλας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε καλλιτεχνική διεύθυνση Γιώργου Κουμεντάκη.
Από την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2025, σε διανομή από το CINOBO και μετά από προβολές σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ καθώς και στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η ταινία θα συναντήσει για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό στις κινηματογραφικές αίθουσες.