Διαχωρισμός τεκτονικών και ηφαιστειακών σεισμολογικών καταγραφών
Η σεισμική δραστηριότητα συνεχίζεται στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού. Η πρωτοφανής συχνότητα και ένταση των σεισμών συγκεντρώνει το παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Στη προσπάθεια κατανόησης του φαινομένου διατυπώνονται καθημερινά και νέες ερμηνείες αλλά οι περισσότερες δεν παρουσιάζουν επιστημονική τεκμηρίωση. Είναι γνωστό ότι η κατανόηση των φυσικών φαινομένων συντελεί στη συμφιλίωση μεταξύ της φύσης και των ανθρώπων και βοηθά στην αποφυγή του πανικού. Για το σκοπό αυτό θα παρουσιαστούν επιλεγμένα επιστημονικά στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη του φαινομένου στη Σαντορίνη και πιστεύω ότι θα συμβάλουν στην ενημέρωση των πολιτών, τη πρόληψη και τη διαχείριση των γεγονότων.
Οι παροδικές υφέσεις – αυξήσεις της σεισμικότητας στην ευρύτερη περιοχή Σαντορίνης-Αμοργού υποδεικνύουν ότι το φαινόμενο θα συνεχίζεται μέχρι να υπάρξουν νέα επιστημονικά δεδομένα που θα αποδεικνύουν την οριστική ύφεση.
Η δημοσιοποίηση των σεισμολογικών δεδομένων (σεισμογράμματα σε πραγματικό χρόνο) είναι μία κατάκτηση στη σεισμολογία. Η λανθασμένη όμως ερμηνεία τους από άτομα που δεν έχουν ειδικές γνώσεις οδηγεί στην παραπληροφόρηση.
Αυτό συνέβη την Παρασκευή 14.2.2025 όταν οι σεισμογράφοι κατέγραψαν σεισμικές δονήσεις με αυξημένο σεισμικό θόρυβο. Το γεγονός αυτό χωρίς πολύ σκέψη ερμηνεύτηκε ως πρόδρομο φαινόμενο ηφαιστειακής δραστηριότητας και μάλιστα σχετίστηκε με την άνοδο μάγματος προς την επιφάνεια. Πρόκειται δηλαδή για ηφαιστειακούς σεισμούς κατά τη γνώμη ορισμένων επιστημόνων!
Ας δούμε την πραγματική εικόνα έως σήμερα. Η σεισμική ακολουθία ξεκίνησε με πολύ έντονο χαρακτήρα την 27.01.2025 στις 20:15 (ώρα GMT, εικόνα 1) με χαρακτηριστικά μάλιστα όμοια με αυτή της 14.2.2025. Παρόμοια σεισμικότητα κατεγράφη για το διάστημα μέχρι την 12.2.2025 (εικόνα 2). Στη συνέχεια υπήρξε μία ύφεση της σεισμικότητας για δύο μέρες και στις 14.2.2025 είχαμε επανάληψη του φαινομένου δηλαδή του αυξημένου σεισμικού θορύβου (εικόνα 3).
Το ερώτημα που προκύπτει είναι: ο αυξημένος σεισμικός θόρυβος που καταγράφεται δημιουργεί την υπόνοια για πρόδρομα ηφαιστειακά σήματα; Για να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να εξετάσουμε τα παρακάτω δεδομένα:
1 Έχει παρατηρηθεί εδαφική παραμόρφωση 4 εκατοστά στην κατακόρυφη συνιστώσα (ανύψωση Σαντορίνης) καθώς και 8 εκατοστά στην ανατολική συνιστώσα (μετακίνηση Σαντορίνης ανατολικά, εικόνα 4)). Η παραμόρφωση αυτή που ξεκίνησε τον Ιούλιο 2024 με μικροσεισμούς εντός καλδέρας, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα με απουσία σεισμών στην ίδια περιοχή, υποδηλώνει την ενεργοποίηση του μαγματικού θαλάμου, κάτω από την Νέα Καμένη.
2 Η διόγκωση του μαγματικού θαλάμου συνήθως ακολουθείται αρχικά από σεισμούς τεκτονικού τύπου και στη συνέχεια εάν το μάγμα οδεύει προς την επιφάνεια του εδάφους ο χαρακτήρας των σεισμικών σημάτων αλλάζει και γίνεται ηφαιστειακού τύπου. Ο διαχωρισμός των σεισμικών σημάτων καθώς και η χαρτογράφηση των σεισμικών υποκέντρων αποτελούν καθοριστικές προϋποθέσεις για την παρακολούθηση του φαινομένου. Στην τελευταία φάση όπου το μάγμα οδεύει προς την επιφάνεια θα πρέπει να παρατηρηθούν: αύξηση θερμοκρασίας, εκπομπή αερίων κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου, θολερότητα και κυρίως μικροσεισμοί γύρω από το ηφαίστειο σε μικρό βάθος 1-2 χιλιόμετρα ηφαιστειακού τύπου καθώς και tremors (έντονος σεισμικός θόρυβος σε χαμηλές συχνότητες μόνο, εικόνα7).
Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω παρατηρήσεις το ηφαίστειο Κολούμπο δεν έχει ενεργό ρόλο μέχρι σήμερα. Το ηφαίστειο Νέα Καμένη παρουσιάζει, σε πρώτη φάση, χαρακτηριστικά ενεργοποίησης. Από τα τέλη Ιανουαρίου καταγράφεται παραμόρφωση χωρίς σεισμική δραστηριότητα εντός καλδέρας. Άρα βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή του κίτρινου επιπέδου από τα τέσσερα επίπεδα συναγερμού (πράσινο, κίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο).
Πιο συγκεκριμένα, τα σεισμικά σήματα που παρουσιάζουν έντονο σεισμικό θόρυβο διακρίνονται σε τεκτονικά ή ηφαιστειακά με τη χρήση συγκεκριμένης μεθοδολογίας. Με ειδική επεξεργασία των σεισμικών κυματομορφών στο πεδίο των συχνοτήτων (μετατροπή δεδομένων από τον χρόνο στις συχνότητες) αναλύονται και εντοπίζονται οι συχνότητες που έχουν ενέργεια και ανάλογα χαρακτηρίζονται τεκτονικά ή ηφαιστειακά σήματα ή tremors.
Παρατηρούμε ότι στην εικόνα 5 τα σήματα με σεισμικό θόρυβο είναι τεκτονικού τύπου (ευρύ φάσμα συχνοτήτων τόσο σε χαμηλές όσο και σε υψηλές συχνότητες). Αντίθετα στην εικόνα 6 τα σήματα υποδεικνύουν ηφαιστειακά σήματα (μόνο χαμηλές συχνότητες). Οι διαπιστώσεις αυτές αποτέλεσαν μέρος μιας πολυπαραμετρικής έρευνας η οποία διεξήχθη τη περίοδο 2011-2012 στη Σαντορίνη με αφορμή τους σεισμούς που έγιναν εντός καλδέρας και είχαν δημιουργήσει την υπόνοια επερχόμενης ηφαιστειακής έκρηξης.
Μεταξύ άλλων, η έρευνα έδειξε την ύπαρξη ηφαιστειακού θαλάμου σε βάθος 4 χιλιομέτρων καθώς και την καταγραφή κάποιων σποραδικών tremors και ηφαιστειακών σημάτων. Με την χρήση όμως της συγκεκριμένης μεθοδολογίας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι το ηφαίστειο δεν ήταν σε φάση έκρηξης. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στο επιστημονικό άρθρο: The Santorni Volcanic Complex: A detailed multi-parameterseismological approach with emphasis on the 2011–2012unrest period. P. Papadimitriou, V. Kapetanidis, A. Karakonstantis, G. Kaviris, N. Voulgaris, K. Makropoulos.
Εν κατακλείδι, η σεισμική δραστηριότητα συνεχίζεται χωρίς, μέχρι σήμερα, να έχει αλλάξει το καθεστώς που επικρατεί στην περιοχή. Παρ' όλα αυτά παρατηρείται μείωση της συχνότητας των σεισμών τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος. Επιπλέον έχει δημιουργηθεί μία νέα μικρή ομάδα σεισμών νοτιοδυτικά της Αμοργού. Οι παρατηρήσεις αυτές συγκλίνουν στα δύο επικρατέστερα σενάρια:
α) η σεισμική ακολουθία θα εξασθενίσει με τη πάροδο του χρόνου
β) θα συμβεί ένας σεισμός με μέγεθος 6.0 – 6.3. Στη περίπτωση αυτή δεν αναμένονται σοβαρές επιπτώσεις στα γύρω νησιά καθώς η απόσταση από το επίκεντρο θα είναι μεγαλύτερη από 20 χιλιόμετρα. Το γεγονός το αυτό θα επιταχύνει την ολοκλήρωση της σεισμικής ακολουθίας.
Θα πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι το ηφαίστειο της Νέας Καμένης έχει ενεργοποιηθεί και ότι στο μέλλον θα μας απασχολήσει. Σχετικά με το θέμα αυτό είχαν γίνει στο πρόσφατο παρελθόν ενέργειες από το Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη δημιουργία ενός παρατηρητηρίου καθώς και για την εγκατάσταση επιστημονικών οργάνων πολυπαραμετρικής παρακολούθησης του ηφαιστείου. Η δημιουργία ενός παρατηρητηρίου στη Σαντορίνη θα μπορούσε να στελεχωθεί από προσωπικό των Ελληνικών εργαστηρίων και ινστιτούτων και στο μέλλον να επεκταθεί σε διεθνή ινστιτούτα. Η υλοποίηση του προτεινόμενου σχεδίου αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την εγκατάσταση και συντήρηση ενός πολυπαραμετρικού δικτύου επιστημονικών οργάνων που θα συμβάλει καταλυτικά και στην πρόληψη και προστασία των κατοίκων της Σαντορίνης.
