Στον αστερισμό της «Καλλασολατρίας»
Καθώς έχουν ήδη συμπληρωθεί εκατό χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, είναι λογικό να υπάρχουν επετειακές εκδηλώσεις.
Η Κάλλας ως θέμα είναι «πιασάρικο» για το σινεμά και την TV, λόγω και κάποιων πικάντικων πτυχών της ζωής της, αισθηματικής (Ωνάσης) και οικογενειακής (μητέρα που έβλεπε την κόρη της σαν χρυσοτόκο όρνιθα). Ομως, η «Μαρία» ήταν μια ανεκδιήγητη ταινία, με μια αμήχανη και εντελώς εκτός κλίματος Αντζελίνα Τζολί. (Φωτογραφία: Pablo Larrain)
Καθώς έχουν ήδη συμπληρωθεί εκατό χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, είναι λογικό να υπάρχουν επετειακές εκδηλώσεις. Οπως εξελίσσονται όμως τα πράγματα, φοβάμαι ότι σύντομα θα βλέπουμε το όνομα Κάλλας και θα γυρίζουμε σελίδα σε ό,τι διαβάζουμε ή θα αλλάζουμε κανάλι. Κυρίως, όσοι τυχαίνει να έχουν/έχουμε ουσιαστική σχέση με το πεδίο όπου δοξάστηκε η Μαρία Κάλλας: την όπερα. Χωρίς καμιά διάθεση να παραδοξολογήσω ή να κάνω τον έξυπνο, και βέβαια με δεδομένο ότι σε τέτοιου είδους ενστάσεις υπεισέρχεται πάντοτε το υποκειμενικό στοιχείο, καταθέτω την άποψή μου:
α) Η Μαρία Κάλλας υπήρξε μία από τις σημαντικές υψιφώνους του 20ού αιώνα. Ούτε από απόψεως διαρκείας ούτε από απόψεως ρεπερτορίου υπήρξε «η κορυφαία», «ασυναγώνιστη», «μοναδική» και άλλα ευκόλως εκστομιζόμενα υπερθετικά. Από απόψεως διαρκείας, η περίοδος της ακμής της ήταν περίπου δεκαπέντε χρόνια (από το 1946 έως το 1961, ας πούμε), χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως ό,τι τραγούδησε πριν ή μετά δεν έχει την αξία του. Από απόψεως ρεπερτορίου, υπήρξε εξαιρετική στο μπελκάντο (Μπελίνι, Ντονιτσέτι κ.ά.), στον Βέρντι, στον Πουτσίνι, αλλά πολύ λιγότερο στον Μότσαρτ ή στην «Κάρμεν» του Μπιζέ.
Φοβάμαι ότι σύντομα θα βλέπουμε το όνομα Κάλλας και θα γυρίζουμε σελίδα σε ό,τι διαβάζουμε ή θα αλλάζουμε κανάλι.
β) Ναι, η Μαρία Κάλλας συγκαταλέγεται στις κορυφαίες υψιφώνους της εποχής της. Κατά τα άλλα, φράσεις όπως «η κορυφαία γυναικεία φωνή όλων των εποχών», «η θεά της όπερας» και άλλα τέτοια, καλό θα ήταν να χρησιμοποιούνται με περισσότερη φειδώ, χωρίς ο δημοσιογραφικός (και άλλος) «λυρικός οίστρος» να παρασύρει σε αμετροέπεια.
Συχνά μάλιστα, πολλοί απ' όσους χρησιμοποιούν παρόμοιους υπερθετικούς δεν έχουν καν ακούσει ποτέ ερμηνείες στα ίδια έργα από άλλες κορυφαίες υψιφώνους της ίδιας λίγο-πολύ γενιάς: τη Ρενάτα Τεμπάλντι, τη Ζίνκα Μίλανοφ, την Τζόαν Σάντερλαντ, τη Βιτόρια ντε λος Ανχελες, τη Λεοντίν Πράις και άλλες των οποίων τα ονόματα δεν έχει νόημα να παραθέσω εδώ. Και κάτι ακόμη: Φοβάμαι ότι για πολλούς απ' όσους δηλώνουν ότι εκστασιάζονται με την Κάλλας, η σχέση τους με τη φωνή της περιορίζεται στο «Casta diva» από τη «Νόρμα» (υπόκρουση, μεταξύ άλλων, και αρκετών... διαφημίσεων, ου μην αλλά και της παρατήρησης/φωτογράφισης του ηλιοβασιλέματος στην Οία της Σαντορίνης!). Αντε και στο «Una voce poco fa» από τον «Κουρέα της Σεβίλλης».
Ανεκδιήγητη ταινία
Αυτά για την ακουστική, ας πούμε, πλευρά της «Καλλασολατρίας». Να, όμως, που ενέσκηψαν και κινηματογραφικοί και τηλεοπτικοί παραγωγοί, οι οποίοι θεώρησαν ότι το θέμα είναι «πιασάρικο», λόγω και κάποιων πικάντικων πτυχών της ζωής της Κάλλας, αισθηματικής (Ωνάσης) και οικογενειακής (μητέρα που έβλεπε την κόρη της σαν χρυσοτόκο όρνιθα). Εκτός από ελληνικό σίριαλ λοιπόν, που εστιάζει ιδιαίτερα στα «άγουρα» χρόνια της, είχαμε έτσι και μια ανεκδιήγητη ταινία, με την αμήχανη και εντελώς εκτός κλίματος Αντζελίνα Τζολί στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Διαφορετική περίπτωση, και επομένως εκτός πεδίου βολής μου, είναι το ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία», που γυρίστηκε με πρωτοβουλία της Λυρικής Σκηνής, βασίζεται σε εν μέρει ανέκδοτο υλικό και, απ' ό,τι ακούω (δεν το έχω δει ακόμη) αποτελεί ενδιαφέρον εγχείρημα.
Επαρχιωτισμός
Συμπληρωματικά, θα έλεγα ότι όποιος πράγματι ενδιαφέρεται για τη ζωή της Κάλλας, καλλιτεχνική (κυρίως) και άλλη, ας αναζητήσει μία από τις βιογραφίες της: παλαιότερες από τον Πολύβιο Μαρσάν (Γνώση, 1983) και από τον Νίκο Πετσάλη-Διομήδη (Καστανιώτης, 1997), πιο πρόσφατη από τον έμπειρο δημοσιογράφο Μιχάλη Δημητρίου (Bell, 2023), ίσως και άλλες που αυτήν τη στιγμή μού διαφεύγουν. Επίσης, ενδιαφέρον νομίζω πως παρουσιάζει η επιλογή από την αλληλογραφία της Κάλλας του Γάλλου Τομ Βολφ («Γράμματα και αναμνήσεις», Πατάκης 2020, μετάφραση της αφεντιάς μου), η οποία συνοδεύεται από πλήρες παραστασιολόγιο και κατάλογο των ηχογραφήσεών της από το 1946 έως το 1974.
Θα κλείσω θίγοντας εν συντομία ένα πρόβλημα(;) στο οποίο, αν θυμάμαι καλά, έχω και άλλοτε αναφερθεί.
Στα περισσότερα ελληνικά ΜΜΕ, για να «περάσει» είδηση που αφορά τον θάνατο διεθνώς γνωστού διευθυντή ορχήστρας, δεξιοτέχνη κάποιου οργάνου ή τραγουδιστή της όπερας, πρέπει απαραιτήτως το όνομά του να συνδεθεί με εκείνο της Κάλλας. Ετσι, αν υπάρξουν κάποιες λίγες αράδες αφιερωμένες στο συμβάν, σίγουρα σε αυτές θα δεσπόζει η πληροφορία (συχνά τριτεύουσας σημασίας για την καριέρα του) πως ο εκλιπών τραγούδησε κάποτε μαζί με την Κάλλας ή διηύθυνε την ορχήστρα σε κάποια εμφάνισή της.
Ο ένδοξος επαρχιωτισμός μας σε όλο του το μεγαλείο!
*Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων, μεταφραστής.