Οι θαυμαστές του αφθονούν πάντα στον χώρο της αυταρχικής πολιτικής. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι φέρεται να αγόρασε το αυτοκρατορικό κρεβάτι και κρέμασε πορτρέτο του Βοναπάρτη για να υποδεχθεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν σε επίσκεψή του στη Ρώμη. Για τους υπόλοιπους από εμάς, όμως, ο Ναπολέων έπαψε να πυροδοτεί την αντιπαράθεση, όπως ο Χίτλερ ή ο Στάλιν, για να λάβει τη θέση του δίπλα στον Μέγα Αλέξανδρο ή τον Τζένγκις Χαν, ως τιτάνες της εποχής τους, αποδυναμωμένοι από την πάροδο του χρόνου.
Ο ναπολεόντειος μύθος σε τέχνη, αναμνηστικά, ταινίες και οι ΑΒΒΑ
Αυτό που άλλαξε δεν είναι η ιστορία του Ναπολέοντα, αλλά η αίσθησή μας για τις δυνατότητες που έμοιαζε να ενσαρκώνει. Ο άγνωστος που γίνεται όχημα της Ιστορίας χάρη στην ιδιοφυΐα του, ανατρέποντας τους κοινωνικούς και πολιτικούς κανόνες. Ως όχημα αλλαγής σε ιστορική κλίμακα, ο Βοναπάρτης αποτελεί την επιτομή του ρομαντικού ήρωα ως άνθρωπος της δράσης, ενώ η άνοδός του συμπίπτει με εποχή κατά την οποία ο πολιτικός ακτιβισμός μεγάλης κλίμακας αποτελεί καινοτόμο και επαναστατική δύναμη, γεμάτη αισιοδοξία.
Φιλοδοξίες άλλης εποχής
Σήμερα, η αισιοδοξία για το μέλλον εξαφανίζεται. Οι άνθρωποι σπάνια βλέπουν τους εαυτούς τους ως πρωταγωνιστές της Ιστορίας. Ο μύθος του Ναπολέοντα χτίστηκε περισσότερο πάνω στις φιλοδοξίες μιας εποχής, που μοιάζει σήμερα πολύ μακρινή. Η διεξαγωγή του σύγχρονου πολέμου, για παράδειγμα, δεν θυμίζει σε τίποτα τα χρόνια του Βοναπάρτη.
Στην εποχή των μη επανδρωμένων βομβαρδιστικών αεροσκαφών, των φονικών ρομπότ και των παράπλευρων απωλειών, οι ναπολεόντειες αξίες της ανδρείας και της τιμής δεν έχουν κανένα νόημα. Οι σκηνές μαχών στην ταινία του Σκοτ αποτελούν νοσταλγικό αναχρονισμό. Τα ξίφη και οι επελάσεις ιππικού δεν προσφέρουν ηθικά διδάγματα, όταν τα σύγχρονα πρότυπα διακυβέρνησης θέλουν τον πόλεμο να διεξάγεται στην αίθουσα συσκέψεων και την αξία να μετριέται με τον πλούτο.
Ενα ακόμη αναπόσπαστο εργαλείο της επιτυχίας του Ναπολέοντα, η ρητορική του, δεν δικαιώνεται στην ταινία. Ο συγγραφέας Αλφρέ ντε Βινί περιέγραψε μια ολόκληρη γενιά Γάλλων συγγραφέων ως «γαλουχημένων με τις εγκυκλίους του αυτοκράτορα». Οι διακηρύξεις του Βοναπάρτη, πρώτα στους άνδρες του και μετά προς τη χώρα, τροφοδότησαν τη δημοτικότητά του. Η εικόνα είχε μεγάλη σημασία για τον αυτοκράτορα, αλλά τα γραπτά, κύρια πηγή της πολιτικής του ισχύος, διακινούνταν τότε πολύ ταχύτερα. Οι νομοθετικές μεταρρυθμίσεις του άλλαξαν τον κόσμο, ενώ τα απομνημονεύματα και οι βιογραφίες εδραίωσαν τη φήμη του. Στη σύγχρονη εποχή του TikTok και των κραυγαλέων tweets, μας είναι πια δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε την πολιτιστική δύναμη της ρητορείας.
Ισως πάλι δεν θα έπρεπε να θρηνούμε και τόσο για τον Ναπολέοντα. Τα εγκλήματα των δικτατόρων στα μέσα του 20ού αιώνα μάς έκαναν δύσπιστους απέναντι σε κάθε ηγέτη ο οποίος υπόσχεται να μας οδηγήσει στη δόξα. Η συνείδησή μας δέχεται, ωστόσο, επίθεση από δυνάμεις έξω από τον έλεγχό μας, όπως η παγκόσμια οικονομία και η κλιματική αλλαγή, οι οποίες δεν μας επιτρέπουν πια να εκτιμήσουμε τον Βοναπάρτη. Η ταινία του Σκοτ μάς υπενθυμίζει ότι ο Ναπολέων έπαψε να υπάρχει ως μύθος ή πρότυπο, για να γίνει μόνο αντικείμενο ψυχαγωγίας.