Το ερώτημα που πλανάται από χθες το βράδυ, όταν η Τουρκία συναίνεσε στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, επιχειρώντας να τη συνδέσει (πολιτικά, όχι διαδικαστικά) με το «ξεπάγωμα» της ενταξιακής της πορείας στην Ε.Ε., είναι αν αυτή θα αποτελέσει σημείο καμπής για τη σχέση της Αγκυρας με τη Δύση.
Είναι απελευθερωμένος ο Ερντογάν μετά την πρόσφατη επανεκλογή του ώστε να προωθήσει μια ατζέντα εντός και εκτός Τουρκίας με σημαντικές διαφοροποιήσεις, που αφορούν και την αναθέρμανση των σχέσεων με τη Δύση; Είναι η οικονομία ο λόγος που υποχρεώνει τον Τούρκο πρόεδρο να αναθεωρήσει και να επιχειρήσει να προσεγγίσει Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες; Μήπως πρόκειται για έναν ακόμη τακτικό ελιγμό, μόνο και μόνο για να κερδίσει η Αγκυρα τις εντυπώσεις στη σύνοδο του Βίλνιους και να μην απομονωθεί, οπότε κατόπιν αυτής θα έχουμε επιστροφή στην εδώ και χρόνια αντικανονικότητα; Πώς μπορεί μια ηγεσία που απομακρύνεται με γεωμετρική πρόοδο από τις ευρωπαϊκές αξίες και το κεκτημένο, που αποχωρεί από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, που αγνοεί τη διάκριση των εξουσιών και περιφρονεί το κράτος δικαίου, ενώ αισθάνεται μια αλαζονική αυτοπεποίθηση, να δηλώνει ξαφνικά πρόθυμη για ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια;
Η επόμενη δεκαετία για το ΝΑΤΟ
Τα παραπάνω εύλογα ερωτήματα τέθηκαν για να γίνει κατανοητή η δυσπιστία απέναντι σε όσα διακήρυξε ο Τούρκος πρόεδρος. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει και μια ενδιάμεση κατάσταση στη σχέση με την Ε.Ε., που ενδιαφέρει περισσότερο την Αγκυρα. Αυτή αφορά πολιτικές όπως η απελευθέρωση του καθεστώτος βίας και κυρίως η επικαιροποίηση της Τελωνειακής Ενωσης, με τη δεύτερη να αποφέρει σημαντικά κέρδη στην τουρκική οικονομία, εφόσον γίνουν δεκτά κάποια από τα αιτήματα της γείτονος. Σε αυτή την περίπτωση και παρά τον συναλλακτικό χαρακτήρα που έχουν αποκτήσει οι σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας, προκύπτει η δυνατότητα για την Ελλάδα να συνδέσει την Τελωνειακή Ενωση με την αιρεσιμότητα, σε μια επανάληψη ενός χαλαρότερου Ελσίνκι.
Δηλαδή, η υλοποίηση τυχόν συμφωνίας στο εν λόγω ζήτημα να προϋποθέτει την έστω και εξ ανάγκης παραδοχή εκ μέρους της Τουρκίας ότι το ξεδίπλωμα του αναθεωρητισμού της σε βάρος Ελλάδας και Κύπρου θα έχει κόστος. Ετσι, Αθήνα και Λευκωσία θα ανακτήσουν ένα εργαλείο (που είχε εκ των πραγμάτων απενεργοποιηθεί τα περασμένα χρόνια) θετικής πίεσης προς την Αγκυρα, στον βαθμό που η τελευταία εννοεί και επιθυμεί την προσέγγιση με την Ε.Ε.
Με ατζέντα επανεκκίνησης στο τετ α τετ του Βίλνιους
Ως προς τις ΗΠΑ, σημειώνεται ότι ο Ερντογάν δεν βιάζεται να επικυρώσει η τουρκική Εθνοσυνέλευση την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και θα περιμένει κάτι απτό από μεριάς Κογκρέσου ως προς τα F-16. Το ελληνικό ενδιαφέρον συνίσταται, μεταξύ άλλων, στις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί ως προς τη χρήση των F-16 σε βάρος των αμερικανικών συμφερόντων, που περιλαμβάνουν την ελληνική κυριαρχία, στην αποδοχή ή όχι του ελεγκτικού μηχανισμού που προτάθηκε από έξι βουλευτές, στην εν γένει παροχή εγγυήσεων και στα «δώρα» προς την Αθήνα σχετικά με τα F-35 και επιπλέον διευκολύνσεων στην αμυντική συνεργασία μας με την Ουάσιγκτον.
Για τον μετά Βίλνιους Ερντογάν θα συνεχιστεί η άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, οπότε το κρίσιμο στοιχείο είναι αν κρίνει ότι τα γενικότερα οφέλη ενδεχόμενης ενδυνάμωσης των σχέσεων με τις ΗΠΑ υπερκερούν τις ηγεμονικές φιλοδοξίες του. Ανάλογα με την απάντηση θα κινηθεί και στα προαναφερθέντα ζητήματα. Για τους δε Αμερικανούς είναι τώρα μια καλή ευκαιρία να προωθήσουν ουσιαστικά και όχι με ευχολόγια μια θετική ατζέντα διαλόγου και βιώσιμων λύσεων στην ευρύτερη περιοχή, με αναγκαστική συνθήκη την αποδοχή ενός κοινά αποδεκτού πλαισίου διαλόγου (με βάση το διεθνές δίκαιο) για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
* O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Κυκλοφορεί το βιβλίο του με τον Δημήτρη Καιρίδη «Ανατολική Μεσόγειος: Ολική επαναφορά», σε συνεργασία με τον Μάκη Προβατά (εκδόσεις Πατάκη).