Eτσι, όταν μου δόθηκε η ευκαιρία της συστηματικής δημόσιας παρουσίας μέσα από αυτές εδώ τις σελίδες, ο πειρασμός ήταν μεγάλος. Ταυτόχρονα, οι υποχρεώσεις, η ευθύνη και η δημόσια έκθεση που απαιτούσε μια τέτοια παρουσία δεν ήταν καθόλου αμελητέες. Το ξέσπασμα της κρίσης με οδήγησε στην απόφαση. Πώς θα μπορούσα να απουσιάσω από μια τέτοια ιστορική καμπή; Θεωρούσα, με την απαραίτητη δόση αφέλειας, πως τα εργαλεία των κοινωνικών επιστημών και της αναλυτικής σκέψης θα βοηθούσαν να συμβάλω στην έξοδο της χώρας από τη δοκιμασία. Το πρώτο μου κείμενο δημοσιεύθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2010 με τίτλο «Η πιο τυχερή χώρα του κόσμου;».
Ανατρέχοντας στα κείμενα της εποχής εκείνης διακρίνω δύο χαρακτηριστικά. Την αγωνία για την πορεία της χώρας και την παράλληλη αίσθηση πως οι απόψεις μου ήταν εντελώς μειοψηφικές, με μηδαμινή επιρροή. Αλλά και την αισιοδοξία, ακόμη και στις χειρότερες στιγμές, πως τελικά θα βγούμε από την κρίση και μάλιστα καλύτεροι. Οπως παρατήρησε ο Νίκος Πορτοκάλογλου στην παρουσίαση του βιβλίου όπου συγκέντρωσα τα κείμενα της περιόδου [«Πού είμαστε και πού πάμε. Διατρέχοντας την κρίση (2009-2016) και ατενίζοντας το μέλλον»], «τον Στάθη Καλύβα τον γνώρισα πολύ πρόσφατα σε ένα φιλικό σπίτι. Μόλις μας σύστησαν, η πρώτη ερώτηση που μου βγήκε αυθόρμητα ήταν "πώς γίνεται να γράφεις για τόσο δυσάρεστες πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις και να παραμένεις αισιόδοξος;"».
Αφορμή για την αναδρομή αυτή είναι το άρθρο του Economist που επέλεξε την Ελλάδα ως τη «χώρα της χρονιάς» για το 2023, επιλογή που επισφραγίζει με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τη δραματική απόσταση που διήνυσε η χώρα την τελευταία δεκαπενταετία, από την αρχική, ραγδαία της πτώση ώς την ολική της επαναφορά – μια εξέλιξη που λίγοι προέβλεψαν τόσο μέσα όσο και έξω από αυτή. Πρόκειται για την αναγνώριση μιας πολύ σπουδαίας επιτυχίας. Δεν το επισημαίνω για να πανηγυρίσω ή να δικαιωθώ. Δεν πιστεύω άλλωστε πως η αναγνώριση ή η δικαίωση είναι κάτι το μεμπτό. Αφορά όμως μια συλλογικότητα: στην προσπάθεια να σταθούμε όρθιοι τα δύσκολα εκείνα χρόνια συντάχθηκε ένα πολιτικά ετερόκλητο πλήθος, δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί, με μοναδικό κίνητρο την ανιδιοτελή αγωνία για τη χώρα και βασικό όπλο την ευθυκρισία. Και τελικά αποδείχθηκε πως ήμασταν πολλοί, αφού μετά το αναγκαίο ίσως φλερτ με την οργή, η πλειοψηφία επέδειξε μεγάλη ωριμότητα. Ολα αυτά είναι πολύ σημαντικά και πρέπει να τα αναγνωρίσουμε και να τα επικαλούμαστε γιατί αποτελούν μια σπουδαία παρακαταθήκη για το μέλλον.
Τώρα είναι η στιγμή των μεγάλων ρήξεων που θα απογειώσουν τη χώρα. Γιατί όσο σημαντική και να είναι η αναγνώριση της επιβίωσης, καθόλου δεν αρκεί.
Ακριβώς όμως γι' αυτόν τον λόγο δεν πρέπει να ενδώσουμε στην αυταρέσκεια και στον εφησυχασμό, όπως έχουμε, δυστυχώς, την τάση να κάνουμε. Αυτό είναι ίσως το πιο αδύνατο σημείο μας και φυσιολογικά αντανακλάται και στην πολιτική σφαίρα. Από τη μια βρισκόμαστε σε μια εξαιρετική συγκυρία με κύρια χαρακτηριστικά την πολιτική σταθερότητα και τη σοβαρή πολιτική ηγεσία που διαθέτει το σωστό ένστικτο. Από την άλλη, όμως, κυριαρχεί ακόμη ο φόβος των τομών και των ρήξεων. Επιλέγονται συχνά πολιτικές που λειαίνουν τα προβλήματα αντί να επιδιώκουν να μεταμορφώσουν την πραγματικότητα. Δεν υποτιμώ καθόλου τη δυσκολία και το ρίσκο, πολιτικό, κοινωνικό και προσωπικό, που ενέχουν οι ρηξικέλευθες επιλογές, ιδίως στο μέσο ενός ασταθούς και επικίνδυνου διεθνούς περιβάλλοντος. Ακριβώς όμως για τους λόγους αυτούς θεωρώ πως τώρα είναι η στιγμή των μεγάλων ρήξεων που θα απογειώσουν τη χώρα. Γιατί όσο σημαντική και να είναι η αναγνώριση της επιβίωσης, καθόλου δεν αρκεί. Αντίθετα, η απογείωση και η μεταμόρφωση είναι ο καλύτερος τρόπος να αναγνωρίσουμε την ώς τώρα επιτυχία μας, τιμώντας παράλληλα και μια σπουδαία παρακαταθήκη.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.