Στον χρόνο που πέρασε συνειδητοποίησα πόσο λίγο την ξέρω αυτή τη χώρα. Φαντάζομαι δεν είμαι ο μόνος. Την πρωτογνώρισα σε προεφηβική ηλικία, τότε που διάβαζα κλασικά εικονογραφημένα. Ανάμεσά τους ο Ταράς Μπούλμπα και η πολεμική κοινωνία των Κοζάκων. Ηταν και η ταινία στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Γιουλ Μπρίνερ, όμως, εννοείται, δεν μπορούσα να συνδυάσω τους τότε Κοζάκους με τους σημερινούς Ουκρανούς. Θυμάμαι μόνον ότι εχθροί τους, εκτός από τους Οθωμανούς, ήσαν και οι Τάταροι, οι ίδιοι από τους οποίους προσπαθεί να ξεφύγει ο Μιχαήλ Στρογκόφ του Ιουλίου Βερν, ως απεσταλμένος του Τσάρου. Ομως στο παρόν της αφήγησης ο μεγάλος αντίπαλος είναι οι καθολικοί Πολωνοί. Ο Ταράς Μπούλμπα λίγο πριν ξεψυχήσει φωνάζει πως θα έρθει ο Τσάρος για να σώσει τους Κοζάκους από τους Πολωνούς.
Πέρασαν χρόνια για να συνειδητοποιήσω ότι ο «Ταράς Μπούλμπα» είναι έργο του αγαπημένου μου Ρώσου συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ. Ακόμη περισσότερα για να μάθω ότι ένας από τους μεγαλύτερους Ρώσους συγγραφείς του 19ου αιώνα, ο Νικολάι Γκόγκολ, ήταν Ουκρανός. Αν και Ουκρανός έγραφε Ρώσικα. Στο κάτω κάτω και «Η κυρία με το σκυλάκι» του Τσέχοφ στη Γιάλτα διαδραματίζεται. Οι σχέσεις ανάμεσα στα έθνη είναι πιο σύνθετες από όσο θέλουν να μας τις παρουσιάσουν οι χάρτες της γεωπολιτικής και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Αυτή είναι η χρησιμότητα των κλασικών συγγραφέων. Αργότερα στη ζωή μου έμαθα για τον λιμό της Ουκρανίας που είχε προκαλέσει η πολιτική του Στάλιν.
Ηταν η χρονιά της Ουκρανίας. Ο πάταγος της ρωσικής εισβολής τάραξε τον ύπνο της Ωραίας Κοιμωμένης, της Ευρώπης, όπως δεν κατάφερε να τον ταράξει η τρομοκρατία του επιθετικού Ισλάμ. Η Ευρωπαϊκή Ενωση ξαφνικά συνειδητοποίησε ότι έχει υποχρεώσεις απέναντι στον σύγχρονο κόσμο, ότι η δημοκρατία δεν είναι στερεότυπο που προκύπτει αυτάρεσκα στους διαδρόμους των Βρυξελλών ή στο Κοινοβούλιο του Στρασβούργου. Οτι ακόμη και στον 21ο αιώνα δεν είναι κοινώς αποδεκτή μια δεδομένη αξία. Οτι ζουν ανάμεσά μας άνθρωποι έτοιμοι να χάσουν ό,τι έχουν και δεν έχουν, να εξορισθούν ή ακόμη και να πεθάνουν γι' αυτήν. Ο,τι κι αν σημαίνει η δημοκρατία τον 21ο αιώνα, οι Ουκρανοί μάς απέδειξαν ότι σημαίνει πολύ περισσότερα από όσα εμείς νομίζουμε ότι σημαίνει.
Γι' αυτό η χρονιά που πέρασε είναι η χρονιά της Ουκρανίας. Μας είπαν ό,τι είχαν να μας πουν. Το ερώτημα είναι αν εμείς, οι «Ευρωπαίοι» της δημοκρατίας, έχουμε τις λέξεις για να το ερμηνεύσουμε. Χωρίς να χαθούμε στον λαβύρινθο της εκλέπτυνσης. Η εκλέπτυνση είναι η βάση της υποκρισίας. Είναι διατεθειμένη, είναι έτοιμη η Ευρώπη να ερμηνεύσει το μήνυμα που της στέλνει η Ουκρανία; Και δεν αναφέρομαι στην οικονομική ή στρατιωτική βοήθεια, που τις θεωρώ δεδομένες. Αναφέρομαι σε αυτό το δίδαγμα ελευθερίας και δημοκρατίας που εξέπεμψαν οι μαχητές της. Μπορεί η Ευρώπη να το μεταφράσει ώστε να το οικειοποιηθεί για το μέλλον της; Ή θα περάσει σαν εξαίρεση;
Η Αυτού Μεγαλειότης ο Λουδοβίκος του Οίκου μου μού υπενθύμισε ότι δεν έχω αναφέρει τίποτε για τις γάτες των Ουκρανών. Η πιο συγκινητική εικόνα ήταν για μένα οι μουρίτσες τους μες στα κλουβιά τους, με τα οποία τις είχαν μεταφέρει οι πρόσφυγες στην Πολωνία. Οι «μικρές εφέστιες θεότητες» που έλεγε κι ο Σεφέρης τους συνοδεύουν όπου κι αν πάνε.