Είναι πολύ πιο χρήσιμη, αντίθετα, η αναφορά σε ένα λιγότερο γνωστό, αλλά καίριο πλεονέκτημα όσων δεν πρωτοπορούν στην καινοτομία: τη δυνατότητα που τους δίνεται να μαθαίνουν από τα σφάλματα και τις αναπόφευκτες αρνητικές συνέπειες που συνοδεύουν την καινοτομία των πρωτοπόρων.
Θα περιοριστώ σε ένα μόνο παράδειγμα: Η Ελλάδα ήταν έως σχετικά πρόσφατα μια φτωχή μεσογειακή χώρα. Δίπλα στα προφανή μειονεκτήματα της συνθήκης αυτής ανέπτυξε από ανάγκη και ένα πλεονέκτημα: τη «μεσογειακή διατροφή», βασισμένη στα τοπικά, εποχικά λαχανικά και φρούτα, τα θαλασσινά και το ελαιόλαδο. Γνωρίζουμε πλέον πως πρόκειται για μια ευεργετική για την υγεία διατροφή. Καθώς όμως η χώρα άρχισε να αναπτύσσεται μετά το 1950, αναπόφευκτα άλλαξαν και οι διατροφικές μας συνήθειες: ακολουθήσαμε και εμείς τις διεθνείς τάσεις της βιομηχανικής διατροφής, με έμφαση στο κρέας (πολυτέλεια παλιά), στις πρόσθετες ουσίες, στα συντηρητικά και στη ζάχαρη, μια διατροφή εθιστική στη γεύση, αλλά καταστροφική για την υγεία.
Ταυτόχρονα, η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας οδήγησε στη σταδιακή εγκατάλειψη της οικιακής μαγειρικής και την κυριαρχία του (ανθυγιεινού) έτοιμου φαγητού. Αντίθετα όμως από τις χώρες που πρωτοπόρησαν σε αυτές τις καινοτομίες (δρέποντας τα οικονομικά οφέλη), εμείς προσχωρήσαμε στο μοντέλο αυτό όταν τα μειονεκτήματά του άρχισαν να γίνονται γνωστά, παράλληλα με τα πλεονεκτήματα της μεσογειακής διατροφής. Μας δόθηκε δηλαδή η δυνατότητα να αποφύγουμε τις χειρότερες συνέπειες αυτής της μετάβασης. Αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί πλέον γνωρίζουμε πέρα από κάθε αμφιβολία τις αρνητικές συνέπειες της κακής διατροφής, όπως και ότι αν οι άνθρωποι απομακρυνθούν από τη σωστή διατροφή και την οικιακή μαγειρική, επιστρέφουν σε αυτά με πολύ μεγάλη δυσκολία. Ομως εμείς εξακολουθούμε αμέριμνοι να αντιγράφουμε με καθυστέρηση «νέες» τάσεις που δεν είναι ούτε νέες ούτε ορθές. Οι παρενέργειες είναι άλλωστε ορατές στο γυμνό μάτι, στην παχυσαρκία των παιδιών και στα ψυχολογικά και ιατρικά προβλήματα των μεγαλύτερων ηλικιών.
Εως τώρα έχουμε κάνει πολύ λίγα πράγματα για να αντιστρέψουμε τις τάσεις αυτές. Εχουμε όμως ακόμη λίγο χρόνο μπροστά μας γιατί η μεσογειακή δίαιτα και η οικιακή μαγειρική δεν έχουν ξεχαστεί τελείως. Πρέπει να υλοποιήσουμε άμεσα μεγάλες ενημερωτικές εκστρατείες, με έμφαση στα σχολεία, και να αντιγράψουμε τις βέλτιστες πρακτικές των χωρών που έχουν ήδη συσσωρευμένη εμπειρία. Μπορούμε παράλληλα να συνδέσουμε δημιουργικά τις δράσεις αυτές με άλλα πεδία, όπως η πρωτογενής παραγωγή και η τουριστική οικονομία. Η μεσογειακή διατροφή δεν είναι μόνο μια ανάγκη, είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα.
Η μεσογειακή διατροφή δεν είναι μόνο μια ανάγκη, είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα. Πρέπει να υλοποιήσουμε άμεσα μεγάλες ενημερωτικές εκστρατείες, με έμφαση στα σχολεία.
Αυτά απαιτούν δημιουργική διάθεση, αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση αντί της κυρίαρχης αδράνειας και της παθητικής αντιγραφής που πλασάρεται ως καινοτομία. Και αυτό είναι κάτι που έχουν ήδη αντιληφθεί οι πραγματικοί πρωτοπόροι, όπως ο πετυχημένος μάγειρας Μανώλης Παπουτσάκης, που μας δείχνουν τον δρόμο: «Είναι φοβερό ότι συνήθως αυτά που μαγειρεύουμε κοιτώντας προς τα έξω είναι όσα μαγείρευαν εκεί πριν από τρία χρόνια, έχουμε μία τριετία καθυστέρηση για πλάκα. Οταν στην Ελλάδα μαγειρεύεται κάτι "ουάου" με στοιχεία απ' έξω, έξω το έχουν ξεχάσει.
Αυτό είναι τραγικό για μένα, το να είσαι μοντέρνος μάγειρας και αυτά που μαγειρεύεις σήμερα να είναι πράγματα που τα έχουν ξεπεράσει πλέον οι άλλοι. Δεν θα βγάλει πουθενά αυτό το μοτίβο. Ενώ αν ρίξεις μια ματιά στα δικά σου, χωρίς να είσαι εσωστρεφής, π.χ. στα χόρτα, στο πώς συντηρούσαν τα φαγιά, πώς μαγείρευαν, ποια υλικά χρησιμοποιούσαν, ποιες τεχνικές είχαν, θα αντλήσεις πράγματα υπέροχα και αισθητικά πολύ γοητευτικά. Βρίσκω τη λαϊκή μαγειρική τόσο όμορφη όσο τη λαϊκή τέχνη. Δες τα πιτάκια. Οι παλιές νοικοκυρές είχαν φοβερή δεξιότητα στα πράγματα που έφτιαχναν με το χέρι· όπως κεντούσαν τα κεντήματά τους, έτσι κεντούσαν και τις ζύμες τους».
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.