Κάποτε οι άνθρωποι πίστεψαν ότι υπάρχει ένα «πνεύμα της Ιστορίας». Τόσο που όλα η δύναμή του τα καθορίζει, πέρα από επιλογές και επί μέρους βουλήσεις. Διδακτική η πραγματικότητα αποκαθήλωσε από το θρόνο της την μεγαλοπρεπή αυτή πλάνη και ακολούθησε ένας συμβιβασμός εγγύτερος στη ζωή. Τη θέση του πνεύματος της Ιστορίας πήρε το «πνεύμα της εποχής».
Αν δεχθούμε ότι υπάρχει ένα πνεύμα της εποχής, που με μια διάρκεια σχετική μας μιλάει για τα κύρια χαρακτηριστικά μιας χρονικής περιόδου, υποχρεωτικά θα υποβαθμίσουμε αυτό που καθημερινά συντελείται μπροστά στα μάτια μας, αφού αυτό είναι καταδικασμένο να αφομοιωθεί στη διαδρομή και τους ορίζοντες της σχετικής φαντασίας.
Πολύ ενδιαφέρουσες οι μεγάλες συλλήψεις και οι αντίστοιχες γοητευτικές για τη σκέψη κατασκευές του νου. Ασύγκριτα όμως πιο ενδιαφέρουσες, αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη σχέση μας με την πραγματική ζωή, είναι οι μέρες που βιώνουμε, τα συντελούμενα στο παρόν, η καθημερινή εμπειρία, αυτό που λέγεται και αυτό που γίνεται, όχι σε κάποιο μακρινό από μας χρόνο, αλλά από ώρα σε ώρα , από μέρα σε μέρα. Έτσι θα έπρεπε να ψάχνουμε το «πνεύμα των ημερών», αν θέλαμε να κατανοούμε την «πεζή» πολιτική και κοινωνική ζωή της σημερινής Ελλάδας.
Θα το συναντούσαμε, αν το ψάχναμε, ως επικράτηση της επιφάνειας εις βάρος του βάθους των πραγμάτων. Ως προτίμηση αυτού που φαίνεται, εκεί που γνωρίζουμε ότι μεγάλο μέρος του είναι κρυμμένο. Αποδοχή του μερικού ως όλου, σύνδεση με την πλασματική του εικόνα. Πάνω σε αυτό το αρχικό εύφορο έδαφος απλώνει τις ρίζες του το πνεύμα των ημερών που ζούμε, της προεκλογικής περιόδου για τις ευρωεκλογές, της επίσκεψης Ράμα, των ελληνοτουρκικών σχέσεων, την μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί. Δίπλα τα τρέχοντα θέματα της πολιτικής σύγκρουσης, με τις τραγωδίες σε πρώτη γραμμή, Μάτι και Τέμπη, Τέμπη και Μάτι.
Σοβαρά και σημαντικά όλα. Μια ιεράρχηση είναι αναγκαία. Το πνεύμα των ημερών δεν έχει σχετικό ενδιαφέρον. Δεν αντέχει την ευθύνη της επιλογής και της διάκρισης. Αυτό θα του αποστερούσε το προνόμιο της ελαφρότητας. Και θα αφαιρούσε από τα σοβαρά τον αναγκαίο εντυπωσιασμό που χωρίς αυτόν οι εκπομπές λάιφ στάιλ δεν θα έδιναν καμία σημασία και δεν θα αφιέρωναν ούτε λεπτό. Οι ακραίες δηλώσεις, φραστικά υπερβολικές και πολιτικά απερίσκεπτες του επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης για παράδειγμα, δεν θα έβρισκαν την εντυπωσιακή υποδοχή της φευγαλέας καταγραφής.
Το ευκαιριακό και φευγαλέο είναι ο δημόσιος τόπος που πέτυχε θριαμβευτικά το πνεύμα των ημερών και που διαποτίζει τους εκφραστές της σύγχρονης Ελλάδας. Σχεδόν αδύνατος ένας ουσιαστικός διάλογος για κάτι, σε διαρκή αναβολή και μετάθεση όλα, σε αναμονή του επόμενου εντυπωσιακού θέματος, που προσωρινά θα κερδίσει το ενδιαφέρον. Μοιάζει με αμεριμνησία πασχαλινών διακοπών. Εκεί, ορθολογικό το πνεύμα, γνωρίζει το τέλος τους.
* Ο Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας