Με τελευταίο τον Homo Sapiens idalty. Επιζεί μόνο το πρώτο υποείδος του Homo Sapiens, ο άνθρωπος.
Μια κλιματική αλλαγή που συμβαίνει 11.700 χρόνια π.Χ. ευνοεί εξαιρετικά τον άνθρωπο Homo Sapiens: Η παγετωνική περίοδος, το Πλειστόκαινον, τελειώνει, και αρχίζει η Ολόκαινος, όπου μετά από ένα χρονικό διάστημα υπερβολικής αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, το κλίμα γίνεται εύκρατο σε ορισμένες περιοχές- Μεσοποταμία, Αίγυπτο, Φοινίκη, περιοχές του Ινδού και της Νότιας Κίνας και της Κεντρικής Αμερικής και η θερμοκρασία σταθεροποιείται στους 14 περίπου βαθμούς Κελσίου. Ο περιπλανώμενος για 200.000 και παραπάνω χρόνια άνθρωπος Homo Sapiens αντιλαμβάνεται τότε τη δυνατότητα της μόνιμης εγκατάστασης στις παραπάνω περιοχές.
Η σύντομη αναφορά μας θα γίνει μόνο για την περιοχή της Μεσοποταμίας και ιδιαίτερα της Νότιας Μεσοποταμίας. Το πλέον σημαντικό γεγονός της μόνιμης εγκατάστασης και του εύκρατου κλίματος είναι η ενεργοποίηση της ευφυΐας του ανθρώπου Homo Sapiens. Ανακαλύπτει, παρατηρώντας τη φυσική γένεση, την καλλιέργεια της γης, εξημερώνει ζώα για την αρωγή τους στο ξεπέρασμα των μεγάλων αντιξοοτήτων της καθημερινής του ζωής...
Τους πρώτους αστικούς οικισμούς συναντάμε 7000 χρόνια π.Χ. Τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ. έχομε σε πλήρη ακμή τις πόλεις-κράτη των Σουμερίων, λαού αφγανικής μάλλον καταγωγής που έχουν μόνιμα εγκατασταθεί στη Νότια Μεσοποταμία. Εδώ διαμορφώνεται και ο πρώτος πολιτισμός με την έννοια του πολιτισμού όπως κι εμείς την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. (Οι παραπάνω αναφερόμενες χρονολογίες και γεγονότα ανταποκρίνονται απλώς σε ένα γενικότερο πλαίσιο αλήθειας).
Υπάρχει ένα ουσιώδες στοιχείο που χαρακτηρίζει όλες τις πόλεις-κράτη των Σουμερίων στη Νότια Μεσοποταμία: η καθεμία πόλις-κράτος συγκροτεί και υπερασπίζεται «το ίδιον αυτής συμφέρον» με κάθε τρόπο και μέσο - από τη χρησιμοποίηση του διπλωματικού λόγου μέχρι και τις πολιορκίες και τον αιματηρό πόλεμο-, αν και πρόκειται για πόλεις-κράτη ομοεθνών.
Μελετώντας εκατοντάδες ή και χιλιάδες σελίδες ιστορίας, από την 4η χιλιετία π.Χ. μέχρι και των ημερών μας, εύκολα διαπιστώνομε ότι το στοιχείο αυτό, της επιδίωξης δηλαδή του ιδίου συμφέροντος και μόνο -με κάθε τρόπο και μέσο- από κάθε κρατική οντότητα, παραμένει το πάγιο και σταθερό στοιχείο του γήινου πολιτισμού, ενίοτε με πλείστα νομικά και άλλα επινοήματα συγκεκαλυμμένα.
Αναζητώντας έναν όρο προσδιορισμού αυτού του στοιχείου, αναγκάστηκα να επινοήσω τον όρο «επαρχιακή σκέψη», επειδή αυτό το είδος σκέψης αποσκοπεί πάντοτε στο συμφέρον μιας ορισμένης πόλεως- κράτους ή ενός συνασπισμού κρατών ή και οποιασδήποτε οργανωμένης οντότητας ιδιωτικών συμφερόντων. Ελάχιστα θα ασχοληθούμε με το γιατί συμβαίνει αυτό, η κυριαρχία δηλαδή της επαρχιακής σκέψης, παρόλο που από την αρχαιότητα κιόλας υποστηρίχτηκε η άποψη ότι όλα τα προσδιορίζει η ανθρώπινη φύση. Ένας σύγχρονός μας ανθρωπολόγος, ο Marshall Sahlins κλείνει το βιβλίο του Η δυτική ψευδαίσθηση της ανθρώπινης φύσης, με την αντίθετη άποψη, διατυπωμένη ως εξής: «Πάντως αντίθετα με ό,τι λένε οι αρχαίες μας φιλοσοφίες και οι σύγχρονες επιστήμες μας, δεν είμαστε καταδικασμένοι από μια ακαταμάχητη ανθρώπινη φύση να κοιτάμε μόνο το δικό μας όφελος σε βάρος οποιουδήποτε βρεθεί στο δρόμο μας, απειλώντας έτσι την κοινωνική μας ύπαρξη. Όλ'αυτά ήταν ένα τεράστιο λάθος. Το ταπεινό μου συμπέρασμα είναι ότι ο δυτικός πολιτισμός έχει οικοδομηθεί πάνω σε μια διεστραμμένη και λανθασμένη ιδέα για την ανθρώπινη φύση. Λυπάμαι, κάναμε λάθος. Είναι όμως πιθανότατα σωστό ότι αυτή η διεστραμμένη ιδέα περί ανθρώπινης φύσης βάζει σε κίνδυνο την ύπαρξή μας».
Θα ασχοληθούμε κυρίως με κάποιες πάγιες ιδιότητες της επαρχιακής σκέψης», επειδή αποτελεί το κυρίαρχο είδος σκέψης ως τις μέρες μας και επειδή απ' αυτό εξαρτάται η αντιμετώπιση ή μη των δεινών που πλήττουν τους ανθρώπους σήμερα, και των πολύ χειρότερων και πιο οδυνηρών που θα πλήξουν τους ανθρώπους αύριο.
Θα αναφερθούμε μόνο σε μια πόλη των Σουμερίων, την Ουρούκ, επειδή εκεί δημιουργήθηκε και το έπος του Γκιλγκαμές, η πρώτη δηλαδή γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας. (Έπη γενικώς είναι μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα, που συντίθενται σε περιοχές που πληρούν τους όρους ώστε να έχουν λαϊκούς ποιητές και κατορθώματα ηρώων). Από το έπος του Γκιλγκαμές αντλούμε πολύ ενδιαφέροντα πολιτιστικά στοιχεία, (χωρίς να μας διαφεύγει το τεράστιο ανασκαφικό έργο που από τον 19ο αιώνα και μετά, έχει επιτελεστεί στη Μεσοποταμία από πραγματικά προικισμένους αρχαιολόγους και ιστορικούς). Κατά το έπος του Γκιλγκαμές η Ουρούκ κυβερνιέται από ένα βασιλιά και ένα Συμβούλιο Γερόντων, αλλ'έχει λόγο και το σύνολο των νέων ανδρών της πόλης. Η Ουρούκ διαθέτει πανίσχυρα τείχη, περίλαμπρους ναούς, κατοικίες, αγορές, εμπόριο, ναυσιπλοΐα, χρήση μετάλλων, χρήση τροχού αλλά και δημιουργία αγαλμάτων και τόπων αναψυχής και πορνεία και πόρνες και εταίρες.
Από ένα σύντομο σουμερικό ποίημα με τίτλο «Γκιλγκαμές και Άγκα» της 4ης χιλιετίας π.Χ.-που σίγουρα πρέπει να αποτελούσε μέρος του έπους του Γκιλγκαμές- πληροφορούμαστε με γραπτό λόγο και για το αξιοσημείωτο γεγονός της πρώτης πολιορκίας πόλεως-κράτους, της Ουρούκ, από πόλη-κράτος, την Κις, για τον έλεγχο του νερού. Είναι ωστόσο η πρώτη πολιορκία που τελικά λύεται δια της πειθούς και χωρίς αιματοχυσία, σε αντίθεση με τις πολιορκίες που θα ακολουθήσουν τους επόμενους αιώνες και τις επόμενες χιλιετίες. Η συνεχής εξέλιξη του πολιτισμού επαυξάνει σε φοβερό βαθμό και τη βία.
Η «επαρχιακή σκέψη» σε κάποιες περιπτώσεις διαθέτει τεράστια δύναμη. Έχει δημιουργήσει πανίσχυρες αυτοκρατορίες και πανίσχυρους συνασπισμούς κρατών. Αλλά εμπεριέχει ταυτοχρόνως και την παρακμή και αποσύνθεση των ισχυρών αυτών χωρών, σε χρόνο που η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν είναι ακόμα σε θέση να προσδιορίσει ακριβώς. Το στοιχείο αυτό ο Σπέγκλερ και ο Τόϋνμπη προσέγγισαν ως το φαινόμενο της κατάρρευσης ενός πολιτισμού.
Ένα επίσης χαρακτηριστικό στοιχείο της «επαρχιακής σκέψης» είναι ότι αδυνατεί να παράξει ηθική, δημιουργώντας την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι το εντελώς επουσιώδες για την ανθρώπινη ύπαρξη, ενώ συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Η «επαρχιακή σκέψη» δημιουργεί μόνον νομικές διευθετήσεις επιμέρους ζητημάτων, αλλά δεν βελτιώνει μια υποβόσκουσα παγκόσμια συγκρουσιακή κατάσταση, που όχι σπάνια, απολήγει σε αιματηρούς πολέμους. Κορυφαίοι πόλεμοι υπήρξαν ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Η μεγάλη καταστροφικότητα και το ειδεχθές των εγκλημάτων αυτών των πολέμων, συνταράζοντας και συναισθηματικά τον άνθρωπο Homo Sapiens, τον εξανάγκασαν στην αναζήτηση και ενός άλλου είδους σκέψης, που να αντιρροπεί την πανίσχυρη «επαρχιακή σκέψη». Έτσι, συγκροτήθηκε (1920) η Κοινωνία των Εθνών (Κ.τ.Ε.) ως «διευρυμένη σκέψη». Τότε, για πρώτη φορά, ήρθαν, στο εννοιολογικό προσκήνιο της πολιτικής, έννοιες όπως: «πρόληψη του πολέμου», «αφοπλισμός», «συλλογική ασφάλεια», «διευθέτηση των διακρατικών διαφορών μέσω διαπραγματεύσεων και της διπλωματίας», «βελτίωση της ζωής των ανθρώπων ολόκληρου του πλανήτη»...
Η «διευρυμένη σκέψη» της Κ.τ.Ε. δεν κατόρθωσε, παρά τη μεγάλη της ισχύ, (1935-1936) με τη συμμετοχή 58 χωρών-μελών, να αποτρέψει τον, άκρως καταστροφικό και φονικό, Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η «επαρχιακή σκέψη» συνέτριψε κατά κράτος τη «διευρυμένη σκέψη». Αλλά, μετά τον παγκόσμιο εφιάλτη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που τελειώνει με τη ρίψη της πρώτης και της δεύτερης ατομικής βόμβας, στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, η ανάγκη της «διευρυμένης σκέψης» ανακύπτει και πάλι παγκοσμίως, μέσα στον τρόμο αλλά και στην υποκριτική στάση αρκετών χωρών. Έτσι, προκύπτει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) και ο Χάρτης Ο.Η.Ε., που υπογράφεται στις 26 Ιουνίου 1945, στο Σαν Φρανσίσκο. Αλλά και πάλι η «επαρχιακή σκέψη» αποδείχνεται πανίσχυρη καθώς, από το 1944 κιόλας, αρχίζει ο «Ψυχρός Πόλεμος» μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που θα κρατήσει μέχρι το 1990.
Έχει ήδη αρχίσει ένας τεράστιος ανταγωνισμός εξοπλισμών σε συμβατικά, κυρίως όμως σε πυρηνικά όπλα, που θα οδηγήσει στο μεγαλύτερο επίτευγμα του γήινου πολιτισμού, αρχές της 2ης πεντηκονταετίας του 20ού αιώνα, όχι μόνο για την αμοιβαία καταστροφή των δύο υπερδυνάμεων, αλλά και για την καταστροφή ολόκληρου του πλανήτη. Παρόμοια δυνατότητα δεν είχε δημιουργηθεί ποτέ καθ'όλη τη διάρκεια των 6000 χρόνων του πολιτισμού στον πλανήτη Γη. Ο φόβος και το δέος άρχισαν και πάλι να επικρατούν στον πλανήτη, από την πεποίθηση ότι η «ευκαιρία» και για τη χρήση των πυρηνικών όπλων του ολέθρου, θα παρουσιαστεί αργά ή γρήγορα-παρόλο που, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος διαπνέεται από την ορμέμφυτη αναζήτηση της χαράς της ζωής-και δικαιολογημένα. Η «ευκαιρία» παρουσιάστηκε πολύ γρηγορότερα απ'όσο κανένας θα περίμενε, μόλις το 1962, 17 μόνον χρόνια από τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Επρόκειτο για τη λεγόμενη «Κρίση των πυραύλων της Κούβας» (Cuban Missile Crisis, Οκτώβριος του 1962), που έφερε τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ μιαν ανάσα πριν από την έναρξη ενός νέου παγκόσμιου, πυρηνικού πλέον, πολέμου. Τελικά, χάρη στην ψυχραιμία, την πολιτική σύνεση και σοφία όλων των πρωταγωνιστών και το αληθινό τους αίσθημα ευθύνης απέναντι στην ανθρωπότητα, η ολέθρια σύρραξη απετράπη. Πρόκειται για ένα από τα πλέον αξιομνημόνευτα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Και, επειδή και στις μέρες μας αρχίζει πάλι ο πολιτικός λόγος να πλαισιώνεται και με αναφορές σε μια παγκόσμια πυρηνική σύρραξη, θα μπορούσε η Unesco, να εισηγηθεί τη διδασκαλία του γεγονότος-καθώς και άλλων παρεμφερών γεγονότων- στα σχολεία όλου του κόσμου, εντάσσοντάς τα, κατά ένα τρόπο, στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. (Όπου δεν ανήκουν μόνο οι αρχαίοι οικισμοί και τα ανυπέρβλητα σε τέχνη μνημεία, που παραμένουν ακόμα ζωντανά στην επιφάνεια του πλανήτη). Μια παγκόσμια πυρηνική σύρραξη, που λέγεται και ξαναλέγεται στις μέρες μας, δεν είναι καθόλου ένα αστείο γεγονός... Θα επιβάλει την «αιώνια ειρήνη» (που ο Καντ θεωρούσε ότι θα επισυμβεί ως το φυσιολογικό αποτέλεσμα δημοκρατικών διεργασιών ζωής), με το να μετατρέψει ο πυρηνικός πόλεμος τον πλανήτη ολόκληρο σε ένα απέραντο νεκροταφείο.
Μιλήσαμε πιο πάνω για την «επαρχιακή σκέψη», που καθόρισε -και καθορίζει ως αυτή τη στιγμή- τη ζωή των ανθρώπων και γενικότερα τη ζωή στον πλανήτη Γη.
Η ιστορική «στιγμή» που ζούμε σήμερα σκιαγραφείται ή και προβάλλεται ως η πλέον δύσκολη στιγμή που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα καθ'όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Η «επαρχιακή σκέψη» ισχυροποιείται καθημερινά χωρίς την παρουσία της οποιασδήποτε «διευρυμένης σκέψης». Ο πόλεμος στην Ουκρανία διανοίγει απίστευτες προοπτικές και με παγκόσμια μάλιστα συμμετοχή. Σε ό,τι έχει σχέση με την ειρήνη, και ειδικότερα με την παγκόσμια ειρήνη, ο Καντ (Προς την αιώνια ειρήνη) θα αισθανόταν σίγουρα πολύ απογοητευμένος διαπιστώνοντας την ακαταμάχητη ισχύ της επαρχιακής σκέψης.
Έχει δημιουργηθεί μια πολύ σύνθετη πανίσχυρη νέα «οντότητα», που στρέφεται κατευθείαν εναντίον του ανθρώπου και που –πολύ σωστά το διαπιστώνουν πάρα πολλοί άνθρωποι- καμία από τις ισχυρές χώρες του πλανήτη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.
Μια παλαιά βασική αρχή μεταξύ των ισχυρών χωρών ότι «βοηθάω» τον άλλον να καταρρεύσει για να ενδυναμωθώ και να επιβιώσω εγώ, δεν έχει πλέον καμία πραγματική ισχύ. Η νέα αθέατη «οντότητα» που συντίθεται και από τα λεγόμενα ακραία φυσικά φαινόμενα και από τις επερχόμενες πανδημίες και από τις ανίατες ασθένειες, που στέλνουν καθημερινά στον Άδη («Άιδι προϊάπτουσιν»)- χιλιάδες και χιλιάδες άτυχους θνητούς και γι'αυτούς «ούτε ένας λόγος λύπησης, ούτε ένα δάκρυ» από τους φανατικούς θιασώτες των πολέμων. Ολόκληρος ο πλανήτης τείνει να μετατραπεί σε μια περιστρεφόμενη κληρωτίδα, όπου κανένας δεν γνωρίζει, μέρα που ξημερώνει, τι κλήρος θα του λάχει.
Οι δυνάμεις που στρέφονται πλέον εναντίον του ανθρώπου-και από κάποιους ανθρώπους διαρκώς ενισχυόμενες- συνθέτουν μια απαράμιλλη ζώσα πραγματικότητα, μοναδική στα ιστορικά δρώμενα όλων των προηγούμενων εποχών. Έτσι που να εκφράζεται η πεποίθηση ότι μια παγκόσμια κατάρρευση του πολιτισμού μας είναι πολύ πιθανή.
Εκφράζεται και η πιο απαισιόδοξη άποψη, ότι βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους της παρουσίας του ανθρώπου Homo Sapiens. Ότι έχει δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις του αφανισμού του, όπως και ο Homo Sapiens Idalti πριν από 11.700 χρόνια π.Χ. Ότι η ως εδώ πάσης φύσεως δημιουργικότητα του ανθρώπου Homo Sapiens, από τους πρώτους αστικούς οικισμούς του 7000 π.Χ. μέχρι και τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, 30 και 35 εκατομμυρίων ανθρώπων, ενέχει και τα σπέρματα της καταστροφής.
Δημιουργείται για το μέλλον του πλανήτη μας, μια εικόνα, όμοια με αυτή του γειτονικού μας πλανήτη Άρη, όπου το μόνο είδος ζωής είναι οι ανεμοθύελλες σκόνης, που διαρκώς μεταβάλλουν τα περιγράμματα της επιφάνειας του Κόκκινου Πλανήτη. και η μόνη ζωντανή πνοή ο ανατριχιαστικός, μακάβριος ήχος που αφήνουν οι ανεμοθύελλες, όπως τον ηχογράφησε το Ρόβερ της ΝΑΣΑ.
Υπάρχουν δυνατότητες διαφυγής για τους κατοίκους του πλανήτη Γη; Ο καθηγητής Φυσικής και Αστρονομίας Άνταμ Φρανκ και οι συνάδελφοί του Ντέιβιντ Γκρήνσπουν και Σάρα Γουόρκερ θεωρούν ότι ο πολιτισμός μας είναι μια ανώριμη τεχνόσφαιρα μη αυτοσυντηρούμενη και δεν μπορεί να παράξει συλλογική παγκόσμια δραστηριότητα για ό,τι το βέλτιστον για τον πλανήτη.
Δεν μπορούμε ωστόσο, να αποδεχτούμε πλήρως αυτή την αληθινή μεν, αλλά απαισιόδοξη διαπίστωση. Τα ίδια τα γεγονότα την επαληθεύουν καθημερινά. Ο κόσμος μας διασπάται όλο και περισσότερο. Ενώ ο πολιτισμός μας, στην πολιτική του έκφανση, προωθεί την παγκόσμια διάσπαση, και αυτό αποτελεί το πλέον τραγικό στοιχείο της εποχής μας. Η μόνη προοπτική που μπορεί να δώσει ελπίδα είναι η ενότητα της παγκόσμιας δράσης και μόνο. Και ο εννοιολογικός προσδιορισμός ενός Παγκόσμιου Κοινού Συμφέροντος, που θα διασφαλίζει, ως ένα βαθμό την επιβίωσή μας. Καμία χώρα, οσοδήποτε ισχυρή, και κανένας συνασπισμός χωρών δεν μπορεί από μόνος του να περισωθεί. Η ανθρώπινη ευφυΐα, αν και ελλειμματική, μπορεί, κάτω από το βάρος της συνειδητοποιημένης απειλής, να αναλάβει την από κοινού παγκόσμια προσπάθεια αποτροπής των δεινών. Άλλωστε, με τη συμμετοχή στην υπεράσπιση της ζωής μπορεί ο άνθρωπος να βιώσει τους υψηλότερους βαθμούς ευτυχίας.
Η μελέτη και η πληρέστερη κατανόηση των μεγάλων προβλημάτων της ανθρωπότητας, αποτελεί ένα σπουδαίο πρώτο βήμα. Οι επαΐοντες οφείλουν να πείσουν τις κυβερνήσεις. Η αποτροπή μιας τραγωδίας παρόλο που η ευθύνη ανήκει κατεξοχήν σ'αυτούς που τους έχει ανατεθεί η αποτροπή, εντούτοις αποτελεί ζήτημα περισσότερων ανθρώπων. και προκειμένου για τον πλανήτη είναι υπόθεση της παγκόσμιας συλλογικής δραστηριότητας. Ο Πλάτων είπε πολλαπλώς μία ρήση, ότι τα δεινά για τις πόλεις των ανθρώπων θα τελειώσουν μόνο αν οι κυβερνήτες φιλοσοφήσουν «γνησίως και ικανώς» (κατανοήσουν σωστά τα εν εξελίξει πράγματα του κόσμου) ή αν εκείνοι που φιλοσοφούν «ορθώς τε και αληθώς», αναλάβουν τις πολιτικές θέσεις. (Πλάτωνος, Πολιτεία V 4730 και Β'Επιστ. Ε326 ΑΒ).
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ως τη σπουδαιότερη επιστήμη και τέχνη τη διακυβέρνηση. Και ας σκεφτούμε, σε συνδυασμό και με την παραπάνω άποψη του Πλάτωνα, τι κυβερνήτες χρειάζεται ο κόσμος. Ο Περικλής είναι ο πρώτος πολιτικός που κατανόησε ότι ο πολίτης πρέπει να καταστεί πεπαιδευμένος για να είναι κατάλληλος για τη δημοκρατία και αυτός ο πεπαιδευμένος πολίτης με ηθική οντότητα είναι το παγκοσμίως ζητούμενο. Οι παραπάνω προϋποθέσεις είναι δυνατόν να πληρωθούν τουλάχιστον ως τον βαθμό που να υποστηρίξουν την επιβίωσή μας. Όπου ο «καλός καγαθός» πολίτης του Πλάτωνος και η τέλεια ανθρωπιά του Κομφούκιου θα καταστούν παγκόσμια κοινωνική πραγματικότητα.
Το πέρασμα από την πολύ επικίνδυνη περίοδο που διανύομε και που θα διανύσει και η επόμενη γενιά είναι πολύ δύσκολο, αλλ'όχι ακατόρθωτο, όσες κι αν είναι οι δυνάμεις που ήδη στρέφονται και που θα στραφούν καταλυτικά εναντίον του ανθρώπου. Aλλ'ήδη προσεγγίζει ο καιρός της εξόδου από την «επαρχιακή σκέψη» που κυριαρχεί και για τις 6000 χρόνια του πολιτισμού μας, παρά τις επισταμένες νομικές παρεμβάσεις. Αν η επαρχιακή σκέψη έχει ακόμα μέλλον, τότε δεν έχει κανένα μέλλον πλέον ο άνθρωπος, υπό τις σημερινές κρατούσες συνθήκες.
Αλλ' αν η αποτροπή μιας παγκόσμιας κατάρρευσης επιτευχθεί, (και η διεθνής ιστορική εμπειρία το επιτρέπει να αποτραπεί) από μία «διευρυμένη σκέψη», που επιβάλλεται από την αναγκαιότητα της επιβίωσής μας, τότε το μέλλον διαγράφεται πραγματικά πιο αισιόδοξο, καθώς θα συνυπάρχουν η ανθρώπινη ευφυΐα, η τεχνητή νοημοσύνη, -που θα συνεπιφέρει την αυτοματοποίηση της παραγωγής-, και η «διευρυμένη σκέψη», που εκτός των άλλων, θα επιφέρει τη δίκαιη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου, που είναι σε θέση να δημιουργήσει το αειθαλές και σταθερό του πλούτου για ολόκληρο τον πλανήτη. Έτσι, που μπορεί η ζωή στον πλανήτη να καταυγάζεται από το φως ενός καλύτερου πολιτισμού και να αρχίσει η πραγματική απελευθέρωση του ανθρώπου.
