Υποστηρίζει ότι «Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξανάλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο τ΄όχι-το σωστό- εις όλην την ζωή του». Έχει τίμημα, μας λέει, έχει συνέπειες «το Μεγάλο το Όχι», όπως τονίζει στην αρχή του ποιήματος, οι οποίες από την όλη διατύπωση φαίνεται ότι ξεσπούν αργότερα και οδυνηρά, με διάρκεια. Με ψυχοσωματική καταβολή. Ασφαλώς η ιστορική ρήση του Ι. Μεταξά τον Οκτώβριο του 1940 είχε ως αποτέλεσμα τη δόξα αλλά και την οδυνηρή γερμανική κατοχή.
Στη μνήμη των ανθρώπων εκείνης της εποχής οι συνέπειες αυτές του ΟΧΙ με θανάτους από πείνα, στερήσεις, απώλειες, εκτελέσεις, χρόνια μέσα στο φόβο κλπ φαίνεται να βάρυναν πολύ, να τους κατέβαλαν κάθε φορά οι συνέπειες ,οι βασανιστικές αναμνήσεις. Εμείς, λιγότερα βασανιστικά, δεν είπαμε εμείς εκείνο το ΟΧΙ. Έχουμε τα δικά μας όχι, αν έχουμε.
Όμως, όσον αφορά την Κύπρο το μεγάλο ΟΧΙ στο σχέδιο Ανάν δεν είχε συνέπειες σοβαρές ούτε για το Κράτος ούτε για το Λαό της. Δεν είχε όμως συνέπειες ούτε για τους οπαδούς του Μεγάλου ΝΑΙ, του μεγάλου εθνικού συμβιβασμού, που θα μετέτρεπε την Κυπριακή Δημοκρατία σε επαρχία ενός ελληνοτουρκοκυπριακού Κράτους. Ο σημερινός πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης ήταν από τους πεπεισμένους οπαδούς του συμβιβασμού, της εθνικής υποχώρησης εκείνης. Ήταν, ακριβώς όπως οι ήρωες του ΝΑΙ, κατά τον Καβάφη, εκείνοι, που το έχουν αποφασισμένο -έτοιμο μέσα τους.
Αντίθετα λέει ο ποιητής (ναι όλα αυτά μέσα σε ένα οκτάστιχο) αποφασίζει μάλλον δύσκολα αλλά –φαίνεται-πιο σταθερά, οπωσδήποτε μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, μήπως εκείνο το ΟΧΙ του 2004 δεν ήταν τόσο ιστορικό ορόσημο, αλλά απλώς ένα εθνικό καθήκον με επικεφαλής τον αείμνηστο Τάσο Παπαδόπουλο; Πράγματι η στάση του υπήρξε καταλυτική στην αποτυχία-καταψήφιση του δημοψηφίσματος για το σχέδιο Ανάν. Όπως υπήρξε καταλυτική η στάση του Ιωάννη Μεταξά τη νύχτα προς την 28ης Οκτωβρίου, που είπε το ΟΧΙ στον Ιταλό πρέσβη πρώτος και μόνος. Ασφαλώς, θα ήταν τελείως διαφορετικά τα πράγματα εάν ο Μεταξάς και ο Παπαδόπουλος είχαν απαντήσει καταφατικά. Πόσο, άγνωστο.
Ίσως με αφορμή τις δύο περιπτώσεις θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα μεγάλα ΟΧΙ τα λένε πρώτα οι αρχηγοί και μετά οι Λαοί. Πάντως το 1940 ο ελληνικός λαός πλήρωσε την άρνηση του με πόλεμο σκληρό στην Αλβανία. Βέβαια, η ιστορία της Κύπρου και της Ελλάδος είναι γεμάτη ανόητες και πεισματικές αρνήσεις, ψευτοόχι, που κάποτε φάνταζαν μεγάλες επιλογές και ηρωικές αλλά δεν ήταν. Η καταγγελία, το όχι στις
Συμφωνίες της Ζυρίχης ήταν πρόωρο και λάθος εγχείρημα, η άρνηση του ΚΚΕ να λάβει μέρος στις εκλογές του 1946,η στείρα άρνηση και των δύο χωρών να αποκαταστήσουν σχέσεις με το Ισραήλ είναι οι πρώτες συλλογές μιας τέτοιας απερισκεψίας. Και το τωρινό όχι της Βουλής των
Αντιπροσώπων, που προκάλεσε παγκύπριο και πανελλήνιο ενθουσιασμό, τιμή και αναγνώριση, τι θα αποδειχθεί άραγε ότι είναι; Μεγάλο, μικρό σε σημασία, λάθος ή ιστορική κατάκτηση; Ο Καβάφης μας προειδοποιεί. Πάντοτε ή άρνηση έχει ένα κόστος, ένα τίμημα διαρκές, μια συνέπεια μακράς οδύνης. Το ζήτημα είναι πως τη βιώνει κανείς, γιατί ο ποιητής δεν ομιλεί σαν να είναι το μοναδικό και το αποκλειστικό γνώρισμα μιας ζωής αυτή η οδυνηρή ανάμνηση. Και όσοι απαντούν με το Μεγάλο Ναι; Mε αυτούς τι γίνεται; Δεν ξέρω εάν έχουμε διαβάσει ορισμένοι λάθος το σπουδαίο αυτό ποίημα, πάντως το έχουμε διαβάσει μονομερώς. Συνήθως υπέρ του ΟΧΙ ως λαός της αντίθεσης και επειδή η άρνηση ταυτίζεται με θυσία και ηρωισμό. Μπορεί όμως να ταυτίζεται (το «καταβάλλει») και με τύψεις, δηλαδή το ΝΑΙ να είναι η ορθή ηθικά και ιστορικά επιλογή;
Μπορούμε όμως να πάμε στην άλλη άκρη, να γυρίσουμε το ποίημα ανάποδα ; Βεβαίως, αρκεί να κάνουμε εύκολες, μονομερείς ταυτίσεις για την άρνηση ή την κατάφαση. Ακόμα και στα ακραιφνή γεγονότα του ΟΧΙ, λχ. του 1940 η του 2004 υπάρχει έντονη η άλλη όψη η θετική, η αγωνιστική, η καταφατική στο μέλλον.
Έπειτα και κυρίως το ίδιο το ποίημα του Καβάφη μας υποχρεώνει να προσέξουμε τη δική του άλλη, δεύτερη όψη. Εδώ ο οπαδός του Μεγάλου ΝΑΙ, το έχει έτοιμο μέσα του είναι δηλαδή αποφασισμένος και ώριμος και επιπλέον « λέγοντας το πέρα πηγαίνει στην τιμή και τη πεποίθηση του», δηλαδή εκφράζεται, ολοκληρώνεται κατά τρόπο ακραίο, απόλυτο. Δεν ασχολείται με αυτόν ο Καβάφης, δεν προβληματίζεται άλλο. Τον περιφρονεί; Τον ειρωνεύεται, όπως νομίζουν ορισμένοι ;Νομίζω το αντίθετο.
Το σπουδαίο ποίημα έχει τίτλο από ένα στίχο του Δάντη και είναι «CHE FECE...IL GRAN RIFUTO», που σημαίνει «όποιος έκανε.... την μεγάλη άρνηση». Ο Καβάφης παράλειψε τις ενδιάμεσες λέξεις «per vita»,πού σημαίνουν «από δειλία» κι έβαλε στην θέση τους αποσιωπητικά. Ο Καβάφης εξωράισε την στάση του ΟΧΙ, δεν καταδίκασε ως ενδοτικό το ΝΑΙ, δεν επέλεξε.
Ο Μιχάλης Δημητρίου είναι δημοσιογράφος, ηγετικό στέλεχος μεγάλων εφημερίδων. Έχει διατελέσει Γενικός Διευθυντής της ΕΤ1, Γενικός Διευθυντής του Antenna Satellite και μέλος του ΕΣΡ.
