«Επομένως μια λογική εκτίμηση του συνολικού κόστους από τους σεισμούς σήμερα θα ανέβαζε το ποσό της αποκατάστασης για την επόμενη διετία σε διπλάσιο έως τριπλάσιο νούμερο από ότι το 1999, ή σε $150 μες $225 δις. Αυτά είναι τεράστια ποσά και απαιτούν «ηράκλειες» προσπάθειες να διαχειριστεί κανείς σε μια οικονομία που είχε το 2022 ένα κατά κεφαλήν Εθνικό Προϊόν $10.000 το οποίο σήμερα βαίνει μειούμενο. Και ας μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα χρήματα πρέπει να εκταμιευτούν άμεσα τους επόμενους μήνες προκειμένου να επιβιώσει ο πληθυσμός των επιζώντων....»
1.Στο φονικό τραγικό δράμα της Τουρκίας όλοι επικεντρώνουν την προσοχή τους στον αριθμό των θανάτων και τραυματιών, τις οικογενειακές εστίες που καταστράφηκαν, τα νοσοκομεία και σχολεία που ισοπεδώθηκαν και γενικότερα τις υποδομές που εξαφανίστηκαν. Πολύ σωστά η προσοχή εστιάζεται σε αυτά τα γεγονότα. Ωστόσο, από τη φυσική επιστήμη γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια ακόμα πολύ ουσιώδης διάσταση που τα αλλάζει όλα, ο χρόνος. Ποιο θα είναι κατά την επόμενη διετία το κόστος της επαναφοράς των υποδομών στις πόλεις και τους οικισμούς που χάθηκαν ή παραμένουν ακατοίκητοι;
Ποιο είναι το κοινωνικό κόστος του ξεκληρίσματος χιλιάδων οικογενειών και της εσωτερικής μετανάστευσης εκατομμυρίων πολιτών που φοβούνται να κατοικήσουν στην ίδια περιοχή; Ένας πληθυσμός μεγαλύτερος από της Ελλάδας ψάχνει σήμερα να βρει στέγη που θα είναι όσο το δυνατόν πιο ασφαλής με υποδομή και κοινωνικές παροχές που πρέπει να του προσφέρει ένα αδύναμο μόνο κατ' όνομα Κράτος. Με άλλα λόγια όποιες εκτιμήσεις για χρηματική βοήθεια απαιτούνται προκειμένου να μπορέσουν οι κάτοικοι στις πληγείσες περιοχές να συνεχίσουν τη ζωή τους θα αναθεωρείται τακτικά για τα επόμενα περίπου δύο χρόνια, ενώ κάθε ημέρα θα αυξάνει ο αριθμός των νεκρών κάτω από τα συντρίμμια που αλλάζουν την κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή της γείτονας χώρας.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Τουρκικής Συνομοσπονδίας Επιχειρήσεων (Turkonfed), υπολογίζεται ότι θα απαιτηθούν σήμερα κάποια 84 δισ. δολάρια προκειμένου η περιοχή να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση. Αυτό το ποσό αντιστοιχεί στο 10% του ΑΕΠ του 2022. Οι υπολογισμοί αυτοί είναι πρόωροι και βασίζονται στα μέχρι τώρα δεδομένα τα οποία όμως είναι ακόμα ρευστά και υπό αναθεώρηση. Η βάση των εκτιμήσεων πρέπει να είναι το κόστος που καταγράφηκε στους δύο σεισμούς του 1999 στην Τουρκία, με επικαιροποίηση των στοιχείων για τα 24 χρόνια που παρεμβάλλονται.
Επίσης στις εκτιμήσεις πρέπει να προστεθούν και οι ζημιές και όλες τις παρεπόμενες δαπάνες και έξοδα ιδιωτικού και δημόσιου τομέα της διετίας που πέρασε μετά τους σεισμούς. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών το 1999 ήταν 18.373 που συγκρινόμενος με τώρα έχει ήδη κατά πολύ ξεπεραστεί. Ο αριθμός των θανάτων ανεβαίνει με την ημέρα εφόσον οι αγνοούμενοι είναι χιλιάδες σε τριψήφιο επίπεδο (μάλλον 170.000). Επίσης οι κατοικίες και υποδομές που έχουν καταστραφεί, ή απαιτούν μεγάλες επιδιορθώσεις, ξεπερνούν κάθε πρόχειρο υπολογισμό με αποτέλεσμα το τελικό ποσό της ζημιάς σήμερα να είναι πολλαπλάσιο από ότι το 1999.
Ας κοιτάξουμε τα στοιχεία τις ζημιές των δύο σεισμών του 1999. Πρώτα απ' όλα να διευκρινίσουμε ότι οι πρώτες εκτιμήσεις για τους σεισμούς κατά το μεγάλο σεισμό του Αυγούστου του1999 και το δεύτερο μικρότερο το Νοέμβριο του ίδιου έτους έγιναν από το σύνδεσμο των βιομηχάνων και επιχειρηματιών (TÜSIAD), την Τουρκική κυβέρνηση και την Παγκόσμια τράπεζα στο τέλος του 1999. Σε αυτές τις εκτιμήσεις έχουν προστεθεί και οι υπολογισμοί του ο ΟΟΣΑ που έγιναν τον Ιούλιο του 2000 προκειμένου να επικαιροποιηθούν οι αριθμοί. Οι πίνακες 1 & 2 που παραθέτουμε εμπεριέχουν το άθροισμα των προσπαθειών όλων αυτών των οργανισμών.
Ποσοτικοποίηση ζημιών
Στον πίνακας 1 σημειώνεται ότι σε ένα σύνολο 67,3 χιλιάδων πληγέντων οι νεκροί αντιστοιχούν στο 27% και οι τραυματίες στο 77%. Ο αριθμός των οικιών που επλήγησαν από τους σεισμούς 
ήταν 312 χιλιάδες, εκ των οποίων το 30% ισοπεδώθηκαν και το άλλο 70% έπρεπε να υποστεί σοβαρές ή μικρές επιδιορθώσεις. Παρόμοια ποσοστά βλέπουμε και στις οικοδομές που χρησιμοποιούντο για εμπορικούς λόγους. Το 1/3 ισοπεδώθηκε και τα 2/3 έπρεπε να υποστούν επιδιορθώσεις.
Αν συγκρίνουμε τον αριθμό μόνο των θανάτων τότε και τώρα η διαφορά είναι τεράστια. Όλες οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι τώρα ο αριθμός των θανάτων θα πλησιάσει ή θα ξεπεράσει τις εκατό χιλιάδες. Άρα μιλάμε για 5 φορές μεγαλύτερο αριθμό θανάτων σε σύγκριση με το 1999. Οι τραυματίες και όσοι χρήζουν νοσοκομειακής περίθαλψής σήμερα είναι ανάλογα πολλαπλάσιοι σε αριθμό από ότι το 1999. Τα 6.000 κτήρια που έχουν πέσει σήμερα και τα υπόλοιπα που έχουν ζημιές αλλά στέκονται ακόμα όρθια θα πάρει χρόνο για να ξαναχτιστούν και να επιδιορθωθούν. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι κάποια 13,5 εκατομμύρια άνθρωποι που ζούσαν εκεί θα φοβόνται πλέον να παραμείνουν στην ίδια σεισμογενή περιοχή. Η Τουρκία ήδη αντιμετωπίζει μια μαζική εσωτερική μετανάστευση που πυκνώνει τον πληθυσμό στα μεγάλα αστικά κέντρα και οδηγεί σε πρόσθετα κοινωνικά προβλήματα.
Στον πίνακα 2 βλέπουμε όλα τα οικονομικά στοιχεία των ζημιών που καταγράφηκαν για τους δύο σεισμούς του 1999. Το σύνολο του άμεσου και έμμεσου κόστους κυμαίνεται από $9 έως $13 δις. Σε αυτό θα πρέπει κανείς να προσθέσει και το δευτερογενές κόστος που προκύπτει από τα ανοίγματα στα Δημόσια οικονομικά και το εξωτερικό ισοζύγιο ώστε να φτάσει στο συνολικό κόστος των ζημιών. Οι τελικοί λοιπόν αριθμοί από τους τρεις διαφορετικούς φορείς που ενεπλάκησαν στις εκτιμήσεις συμποσούνται σε $13 έως $17 δις. Το μεγαλύτερο νούμερο είναι και το πιο αντιπροσωπευτικό εφόσον περιλαμβάνει όλα τα βασικά μεγέθη της οικονομίας αφήνοντας μόνο απέξω το θέμα της ανεργίας που ανερχόταν στο 50% του ενεργού πληθυσμού της περιοχής και το οποίο για το σημερινό σεισμό υπολογίζεται σε $3 δις.
Σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη του P. Gülkan, που δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2002 σε συνέδριο στην Αυστρία, τα ποσά που αναφέρουν οι τρεις ανωτέρω φορείς αναθεωρούνται προς τα πάνω και προστίθενται σε αυτά οι απώλειες που καταγράφηκαν την επόμενη διετία το 2000-01. Η εκτίμηση του Gülkan ο οποίος άθροισε το βραχυχρόνιο και το μεσοπρόθεσμο κόστος από τους δύο σεισμούς του 1999 φτάνει σε ένα νούμερο κόστους που είναι πάνω από $21 δις. Αυτό αντιπροσωπεύει το 9% του μέσου ΑΕΠ της τριετίας 1999-2001 και στοιχειοθετεί τη βάση υπολογισμού προκειμένου να εκτιμηθεί το κόστος του σεισμού σήμερα. Το 9% του μεγέθους το ΑΕΠ για το 2022 ισούται με $75 δις και επομένως αυτό είναι το εκτιμώμενο κόστος των ζημιών του 1999 σε επικαιροποιημένες τιμές.
Όταν λοιπόν σε τωρινές τιμές η αποκατάσταση των ζημιών του σεισμού του 1999 απαίτησαν ένα ποσό ίσο με $75 δις, είναι προφανές ότι η σημερνή πολλαπλάσια σε μέγεθος τραγωδία θα στοιχίσει πολύ περισσότερα. Ας κοιτάξουμε τις αναλογίες. Ο τότε αριθμός των 18.373 θανάτων σήμερα εκτιμάται ότι θα είναι πενταπλάσιος. Η σχέση θανάτων και τραυματιών όπως και το 1999 είναι σήμερα 1 προς 3 (εκτίμηση θανάτων μέχρι στιγμής 41.000 προς 120.000 τραυματίες). Παρόμοια αναλογία φαίνεται να ισχύει μεταξύ των οικιών και επιχειρηματικών ακινήτων που σήμερα έχουν γκρεμιστεί σε σχέση με το 1999.
Επομένως μια λογική εκτίμηση του συνολικού κόστους από τους σεισμούς σήμερα θα ανέβαζε το ποσό της αποκατάστασης για την επόμενη διετία σε διπλάσιο έως τριπλάσιο νούμερο από ότι το 1999, ή σε $150 μες $225 δις. Αυτά είναι τεράστια ποσά και απαιτούν «ηράκλειες» προσπάθειες να διαχειριστεί κανείς σε μια οικονομία που είχε το 2022 ένα κατά κεφαλήν Εθνικό Προϊόν $10.000 το οποίο σήμερα βαίνει μειούμενο. Και ας μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα χρήματα πρέπει να εκταμιευτούν άμεσα τους επόμενους μήνες προκειμένου να επιβιώσει ο πληθυσμός των επιζώντων.
Οι διεθνείς οργανισμοί μαζί με την ΕΕ έχουν υποσχεθεί ένα μεγάλο αριθμό ατελειών και ποσά χρημάτων. Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει ετοιμάσει μια χρηματοδότηση $1,78 δις, ενώ οι ΗΠΑ ήδη έστειλαν $850 εκατ. Ποσά που είναι για την ώρα στάλα στον ωκεανό όπως και τα κιβώτια ρουχισμού και άλλων συναφών πραγμάτων που απαιτούνται για την άμεση επιβίωση των πληγέντων.
Όσον αφορά την Τουρκική οικονομία θεωρητικά έχει περιθώρια να δανειστεί γιατί το Δημόσιο χρέος της αντιστοιχεί στο 35% του ΑΕΠ. Ωστόσο, τα ποσά του δανεισμού δεν μπορεί να έλθουν σε μεγάλες ποσότητες γιατί τα εισρέοντα κεφάλαια είτε από διεθνείς οργανισμούς είτε από ιδιωτικές τράπεζες απαιτούν προϋποθέσεις αποπληρωμής που δεν πληρούνται όταν το πολιτικό ρίσκο είναι μεγάλο και τα συναλλαγματικά αποθεματικά στην κεντρική τράπεζα είναι ολιγοστά. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι διεθνής κοινότητα δεν μπορεί να αγνοήσει τη Συρία όπου ένας πληθυσμό 5,3 εκατομμυρίων ατόμων είναι άστεγοι και ο αριθμός των θανάτων είναι επίσης σε χιλιάδες. Άρα το χρήματα που πρέπει να διατεθούν προκειμένου να ανορθωθεί η Τουρκική οικονομία και να επουλωθούν τα προβλήματα των πληγέντων μπορεί να έλθουν μόνο σταδιακά, ενώ ένα σημαντικό μέρος θα διατεθεί στη γειτονική Συρία.
Συμπερασματικά
Όλοι γνωρίζουν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του Ερντογάν ήταν μέχρι τώρα η μείωση των εισοδημάτων των Τούρκων πολιτών λόγο του πληθωρισμού που καλπάζει με ρυθμό πάνω από 100%. Στο αφόρητο σημερινό βιοτικό επίπεδο των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, ο σεισμός φαίνεται σαν το τελειωτικό κτύπημα στα ήδη πολλά προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί.
Το αδιέξοδο από το οποίο ο Ερντογάν καλείται να απεγκλωβίσει τους συμπολίτες του είναι πλέον τεραστίων διαστάσεων και αδύνατο να επιτευχθεί μέσα σε μερικούς μήνες. Η επιτυχημένη πολιτική των σεισμών προσφέρει σήμερα σε εμάς ένα άτυπο μορατόριουμ όσον αφορά την επιθετική και ακραία ρητορική της κυβέρνησης Ερντογάν που μπορεί να διαρκέσει μέχρι το τέλος των Τουρκικών εκλογών.
Στη συνέχεια για όποιον πάρει την Προεδρία στην Τουρκία το άγχος των προσπαθειών και το βουνό των χρημάτων που θα απαιτηθούν προκειμένου να «επανιδρυθεί» το κράτος θα τον καταστήσουν αιχμάλωτο για ένα με δύο χρόνια. Υπάρχει επομένως βάσιμα η ελπίδα να βρεθούν οι διάδρομοι και οι συμφωνίες ώστε να μειωθεί η ένταση στο Αιγαίο και η ανασφάλεια που έχει δημιουργηθεί στην περιοχή μας τα τελευταία χρόνια.