Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές, ο Μιχάλης Γκανάς έφυγε σήμερα από κοντά μας σκορπίζοντας θλίψη και αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό.
Γεννήθηκε στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας το 1944. Σε πολύ νεαρή ηλικία, από το 1948 ως το 1954 έζησε σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Τις αναμνήσεις του από τη ζωή σε αυτές παρέθεσε στο αυτοαναφορικό πεζό του «Μητριά Πατρίδα» (1981).
Το 1962 ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Νομική, δεν ολοκλήρωσε όμως τις σπουδές του. Εργάστηκε σε βιβλιοπωλείο, σε τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές λογοτεχνικές εκπομπές και ως κειμενογράφος σε διαφημίσεις, από το 1989 ως το 2005.
Τα έργα του Μιχάλη Γκανά
Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε με τη δημοσίευση ποιήματός του το 1966. Από το 1978, με την ποιητική συλλογή «Ακάθιστος Δείπνος», το πρώτο ολοκληρωμένο έργο του άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός. Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές : «Μαύρα Λιθάρια» (1980), «Γυάλινα Γιάννενα» (1989), «Παραλλαγή» (1993), «Τα Μικρά, 1969-1999. Άγνωστα και Γνωστά Ποιήματα» (2000), «Στίχοι» (2002), «Ο Ύπνος του Καπνιστή» (2003), «Γυναικών: Μικρές και πολύ Μικρές Ιστορίες» (πεζό, 2010), «Ο Άψινθος» (2012), «Ποιήματα 1978-2012» (2013), «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» (2014). Το 2005 δημοσίευσε το «Άσμα Ασμάτων» σε δική του, ελεύθερη απόδοση.
Ποίημα του Μιχάλη Γκανά
Το 1994 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το 2011 βραβεύτηκε για το σύνολο του ποιητικού έργου του από την Ακαδημία Αθηνών. Τον Οκτώβριο του 2022 ήταν υποψήφιος για θέση ακαδημαϊκού, μαζί με τους Τίτο Πατρίκιο και Νάσο Βαγενά, ωστόσο κανείς τους δεν εκλέχθηκε ακαδημαϊκός, σε μια απόφαση που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Η Έδρα Ποίησης στο ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας παραμένει κενή μέχρι σήμερα...
Ο Μιχάλης Γκανάς με τη σύζυγό του, Πόπη, και την κόρη τους
Μια κριτική για το έργο του Μιχάλη Γκανά
Ο Αλέξης Ζήρας γράφει για τον Μιχάλη Γκανά στο «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, των εκδόσεων «Πατάκη».
«Ο Γκανάς δημιούργησε με τα πρώτα του ποιήματα έναν ιδιαίτερο κόσμο, με εικόνες μνήμης του γενεθλίου τόπου, αλλά και των ανθρώπων που έζησαν ηττημένοι από τον Εμφύλιο και τις ανατροπές του μεταπολέμου, με κλειστό τον γύρω τους ορίζοντα. Ωστόσο η γενεαλογία αυτών των ανθρώπων που υπέστησαν σωματικά τη μεταλλαγή του ιστορικού έπους και της ιδεολογικής ανάτασης σε ελεγειακή τραγωδία, είναι το ουσιαστικό υπαρξιακό στίγμα του ποιητή.
Η αποκλιμάκωση των μεγάλων οραμάτων κυριαρχεί ακόμα και στα τελευταία ποιήματα του Γκανά, με την έννοια ότι τα προσωπικά πάθη της περιθωριακής Ελλάδας και της περιφερειακής Αθήνας ανήκουν στον ίδιο μυθολογικό κύκλο της γενέθλιας γης. Χαμηλότονη αλλά άμεση ζωή, συγκίνηση που περνάει ως χρήμα και ζωτική αίσθηση στη φωνή του ποιητή, εικόνες φθοράς, όπου ωστόσο, εξακολουθεί να βρίσκεται η τρυφερότητα και η πηγαία ερωτική ένταση, επιστροφή στην έρημη, πατρική γη, όπου συνήθως η μνήμη ανασύρει μορφές και ήχους από ζωές που δεν υπάρχουν.
Ο ελεγειακός αυτός μικρόκοσμος περιγράφεται με μία γλώσσα λυγμική, με σύμβολα, ρυθμούς και μουσικά μοτίβα που πολλές φορές μοιάζουν με παραλλαγές της δημώδους ποίησης, αλλά και των τραγουδιών και παραμυθόστιχων της παράδοσης. Και τούτο συμβαίνει, είτε επιγραμματικές είναι οι εικόνες – ποιήματα του Γκανά είτε μακρόστιχες, όπως τα λαϊκά μοιρολόγια».
Ο Μιχάλης Γκανάς ως στιχουργός
Ο Μιχάλης Γκανάς υπήρξε και σπουδαίος στιχουργός. Ποιήματα και στίχους του μελοποίησαν, μεταξύ άλλων, οι: Μ. Θεοδωράκης, Θ. Μικρούτσικος, Ν. Μαμαγκάκης, Ε. Ρεμπούτσικα, Ν. Ξυδάκης, G. Bregovic, Ara Dinkjan, Ν. Αντύπας, Λ. Μαχαιρίτσας, Δ. Παπαδημητρίου, Στάμος Σέμσης κ.ά.
Μερικά από τα γνωστότερα τραγούδια σε ποίηση Μ. Γκανά είναι τα: «Καράβια βγήκαν στη στεριά» (Μουσική: Μίνωας Μάτσας), «Με λένε Πόπη», «Μια τέτοια νύχτα πριν από χρόνια», σε παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου (από το τραγούδι «Πήγαινα τον δρόμο δρόμο) και αφήγηση Χάρη Κατσιμίχα, «Στο Σου Μιτζού», «Της αγάπης σου το ρίσκο», «Του πόθου τ' αγρίμι», «Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια», "Μικρός Τιτανικός" κ.ά.
Η Ελλάδα φτωχαίνει, πνευματικά συνεχώς... Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους του Μιχάλη Γκανά, του μεγαλύτερου Έλληνα ποιητή, όπως μας είχε πει σε συζήτησή μας πριν λίγα χρόνια, ο επίσης σημαντικός λογοτέχνης, Διονύσης Καψάλης.