Έντεκα χιλιάδες εφτακόσια χρόνια π.Χ. όλα τα είδη του γένους Homo έχουν εκλείψει, ακόμα και ο πιο στενός συγγενής του Homo s. sapiens, ο Homo sapiens Idaltu (πρεσβύτερος, πρωτότοκος). Επιζεί μόνον ο Homo s. sapiens, ενδεχομένως λόγω των μεγαλύτερων δυνατοτήτων προσαρμογής σε δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες πολλών χιλιετηρίδων, που οφείλεται κυρίως στη μεγαλύτερη ευφυΐα του έναντι όλων των άλλων ειδών του γένους Homo.
Η κλιματική αλλαγή που συμβαίνει 11.700 χρόνια π.Χ. ευνοεί εξαιρετικά τον άνθρωπο, (Homo s. Sapiens), καθώς μία εκτεταμένη παγετωνική περίοδος στην ιστορία της Γης, η Πλειστόκαινος, τελειώνει. και μια νέα περίοδος, η Ολόκαινος, μέσα στην οποία ζούμε κι εμείς σήμερα, αρχίζει. Το κλίμα του πλανήτη σε ορισμένες περιοχές γίνεται εύκρατο με κατώτατη θερμοκρασία στους κρύους μήνες -30 C και η μέγιστη κατά τους ζεστούς μήνες πάνω από 100 C. Η μεταβολή των κλιματολογικών συνθηκών ευνοεί τη μόνιμη εγκατάσταση του μόνου εναπομείναντος ανθρωπίνου είδους.
Αλλ' η μόνιμη εγκατάσταση σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη (Μεσοποταμία, Αίγυπτος, περιοχές του Ινδού ποταμού, περιοχές της Νότιας Κίνας, περιοχές της Νότιας Αμερικής κοντά στον Ισημερινό) και τα προβλήματα που ανακύπτουν ευνοούν εξαιρετικά την ανάπτυξη της σκέψης του Homo s. sapiens. Θα πρέπει όμως να περάσουν 4000 χρόνια περίπου από την κλιματική αλλαγή της 12ης χιλιετίας π.Χ. για να συναντήσομε τους πρώτους αστικούς οικισμούς, γύρω στο 7000 χρόνια π.Χ. και μετά. Ο άνθρωπος έχει μάθει τη γεωργία και την κτηνοτροφία, την αποξήρανση των ελωδών περιοχών και την άρδευση... Aλλά και πάλι μόνο κατά την 4η χιλιετία, μετά το πέρασμα δηλαδή ακόμα 3000 χρόνων, συναντάμε τις πρώτες πόλεις-κράτη των Σουμερίων, στην περιοχή της Νότιας Μεσοποταμίας. Είναι οργανωμένες κατά την έννοια του πολιτισμού, όπως περίπου την αντιλαμβανόμαστε κι εμείς σήμερα.
Υπάρχει ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό του πολιτισμού όλων των πόλεων-κρατών των Σουμερίων του πρώτου «ολοκληρωμένου» πολιτισμού στην επιφάνεια της Γης, με τα πανίσχυρα τείχη, τους υπέρλαμπρους ναούς, το αναπτυγμένο εμπόριο, τις αγορές... Το ουσιώδες αυτό χαρακτηριστικό είναι ότι αν και πρόκειται για πόλεις-κράτη ομοεθνών, που έχουν αναπτύξει και τη διπλωματία και τον διάλογο, εντούτοις η καθεμία υπάρχει «δια το ίδιον αυτής συμφέρον» και μόνο. Αυτό που κατευθύνει την πολιτική πρακτική όλων αυτών των πόλεων κρατών είναι ένα είδος σκέψης που θα μπορούσε να το αποκαλέσομε «επαρχιακή σκέψη», επειδή εντέλει απεργάζεται το συμφέρον μιας και μόνο πόλεως-κράτους ή ενός συνασπισμού πόλεων-κρατών... Το είδος αυτό σκέψης παραμένει αναλλοίωτο και καθοριστικό ως τις μέρες μας, επειδή, ενδεχομένως, είναι και το πλέον συμβατό με την ανθρώπινη ευφυΐα.
Η «επαρχιακή σκέψη», κυρίαρχη και για τις πρώτες 6000 χρόνια γήινου πολιτισμού, διακρίνεται για ορισμένες σταθερές ιδιότητες (ίσως τα εφαρμοσμένα μαθηματικά μας δώσουν κάποτε μια καλύτερη, από τον ανθρώπινο λόγο, μαθηματική περιγραφή): Η «επαρχιακή σκέψη» εμφανίζεται να έχει τεράστιες δημιουργικές δυνατότητες. Μπορεί να δημιουργήσει μια πανίσχυρη πόλη-κράτος, μια αυτοκρατορία, ένα μεγάλο συνασπισμό κρατών... Αλλ' η πορεία όλων της των ισχυρών δημιουργημάτων ακολουθεί μια πάγια καμπύλη γραμμή: μια περίοδο δημιουργίας, ακμής και σταθεροποίησης, που τη διαδέχεται πάντα μια περίοδος παρακμής και κατάρρευσης.
Ο πόλεμος είναι ένα αναπόφευκτο και καθοριστικό δημιούργημα της «επαρχιακής σκέψης» και για τις 6 χιλιετίες του γήινου πολιτισμού ως τις μέρες μας. Γενικώς η πορεία της «επαρχιακής σκέψης» είναι σε μία αμετάβλητη μορφή:
«Γένεση, ακμή, παρακμή-κατάρρευση».
Αυτή περίπου υπήρξε η μοίρα όλων των πολιτισμών και όλων των ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατικών οντοτήτων ή συνασπισμών χωρών που δημιουργήθηκαν σ'αυτόν τον πλανήτη. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η Αθηναϊκή υπερδύναμη του 5ου αιώνα π.Χ. (479-404 π.Χ.). Η μη αποτροπή του λεγόμενου Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) θα καταστρέψει την Αθηναϊκή υπερδύναμη και θα βάλει την αρχή της εκθεμελίωσης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. (Το 322 π.Χ. η Αθηναϊκή Δημοκρατία θα πάψει να έχει την οποιαδήποτε υπόσταση. Θα χρειαστούν 1600 χρόνια για να επανεμφανιστεί στις ανεξάρτητες πόλεις της Ιταλίας (Βενετία, Φλωρεντία, Μιλάνο, Ρώμη, ...). Το δεύτερο κλασικό παράδειγμα ακμής και παρακμής για τα νεότερα χρόνια είναι η Βρετανική Αυτοκρατορία (British Empire). Άρχισε να αναπτύσσεται από τον 19ο αιώνα και το 1922 αποτελεί την ισχυρότερη χώρα του πλανήτη, με τόση έκταση εδαφική ώστε να λέγεται ότι ο ήλιος δεν δύει ποτέ σ'αυτή την αυτοκρατορία. Το 1945, ωστόσο, με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αν και νικήτρια, βρίσκεται σε κατάσταση πτώχευσης και έχει αρχίσει πλήρως να φυλλοροεί.
Η πρώτη «γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας» (4η χιλιετία π.Χ.), που είναι το Έπος του Γκιλγκαμές της Ουρούκ, προσδιορίζει τελικά ότι ο άνθρωπος μπορεί να κερδίσει την αθανασία μόνο με τα έργα του, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη και την υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής. Κι ενώ στο έπος δεν γίνεται πουθενά μνεία δούλων, οι επόμενες χιλιετίες οδηγούν στην εκπληκτική επικράτηση της βίας και στην άνοδο για αιώνες των αγορών δούλων. Οι συνεχείς πόλεμοι, ως ένα φυσικό προϊόν της «επαρχιακής σκέψης»- προσδιορίζουν και τη μοίρα των ηττημένων λαών. Κατά ένα διεθνώς κρατούν «εθιμικό δίκαιο του πολέμου», οι ηττημένοι λαοί μετατρέπονται κατά κανόνα σε δούλους, τροφοδοτούν και ενισχύουν για χιλιετηρίδες τα «χρηματιστηριακώς ευημερούντα» σκλαβοπάζαρα. Επίσης, τα υπάρχοντα των ηττημένων ανήκαν όλα στους κατακτητές. Το ίδιο και οι γυναίκες, που «προσφέρονταν» συνήθως απλωμένες και δεμένες επάνω σε πάγκους, αλλά με τρόπο που η ομορφιά τους να καθίσταται ελκυστική και δελεαστική για τους μέλλοντες αγοραστές. Συνήθως εκείνες ικέτευαν τον αγοραστή να τους επιτρέψει να πάρουν και τα παιδιά τους μαζί. Αλλ'οι αγοραστές σπανίως ή σχεδόν ποτέ δεν αποδέχονταν μια παρόμοια επιβάρυνση. Αυτή την πραγματικότητα κατάργησε με διάταγμά του ο Κύρος, ο βασιλιάς των Περσών, όταν το 536 π.Χ. κατάκτησε τη Βαβυλώνα και απελευθέρωσε τους δούλους μαζί και τους Ισραηλίτες από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία. (Κύλινδρος του Κύρου-«ο πρώτος χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων»).
Η «επαρχιακή σκέψη», παρά τις εξαιρετικά ευφυείς νομικές και άλλες επικαλύψεις, παραμένει κυρίαρχη ως τις μέρες μας και με τα ίδια πιθανά αποτελέσματα της κυριαρχίας της, που απολήγουν πάντα σε μία «κατάρρευση». Μπορεί σε όλες τις ανά τους αιώνες καταρρεύσεις πολιτισμών οι κλιματικές αλλαγές να έχουν παίξει σημαίνοντα ρόλο, αλλά φαίνεται ότι τον καθοριστικό ρόλο παίζει η «επαρχιακή σκέψη».
Κατά τη δεύτερη πεντηκονταετία του εικοστού αιώνα επισυμβαίνει ένα αξιομνημόνευτο ιστορικό γεγονός αποτροπής μιας παγκόσμιας κατάρρευσης: πρόκειται για την αποτροπή μιας παγκόσμιας πυρηνικής σύρραξης, κατά τη λεγόμενη Κρίση των Πυραύλων της Κούβας (1962). Όλοι οι εμπλεκόμενοι επέδειξαν πολιτική σοφία και αληθινό ενδιαφέρον για την ανθρωπότητα. Το δεύτερο γεγονός υπήρξε η Συνθήκη INF (1987), για την Εξάλειψη των Πυραύλων Μέσης Εμβέλειας και Μικρότερης Εμβέλειας. Η πρώτη πεντηκονταετία του 21ου αιώνα θα μπορούσε κάποτε να καυχηθεί ότι απέτρεψε μια ολέθρια κατάρρευση ολόκληρου του πλανήτη;
Η διαφορά των καταρρεύσεων των πολιτισμών και των ισχυρών αυτοκρατοριών ή συνασπισμών ισχυρών χωρών από την επερχόμενη σήμερα κατάρρευση είναι ότι κατά την προηγούμενη ιστορική περίοδο, οι καταρρεύσεις αφορούσαν μόνο μία περιοχή του πλανήτη. Η επαπειλούμενη σημερινή κατάρρευση του δικού μας πολιτισμού συμπεριλαμβάνει όλες ανεξαιρέτως τις χώρες του πλανήτη, ισχυρές και λιγότερο ισχυρές. Εν ολίγοις, καμία χώρα του πλανήτη δεν είναι σε θέση να επιλύσει τα παγκόσμια προβλήματα, που απειλούν εξοντωτικά και τους δικούς της πληθυσμούς. Για παράδειγμα, οι καύσωνες, οι καταιγίδες, οι πλημμύρες, ή το θανατηφόρο ψύχος... Η κατάρρευση του πολιτισμού του πλανήτη μπορεί να πάρει πολλαπλές μορφές.
Μπορεί να είναι κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, κατάρρευση πληθυσμού, κατάρρευση του κλίματος... ή σε πολλαπλούς άλλους εφιαλτικούς συνδυασμούς («με ιδίαν βούλησιν»).
Aλλά, οχτώ δισεκατομμύρια Homo s. Sapiens «Άνθρωποι σοφοί», κάτοικοι αυτού του πλανήτη και το σύνολό τους σχεδόν αγνοεί παντελώς τον όρο και την απειλή της παγκόσμιας κατάρρευσης, παρόλο που σε όλα τα σημεία του πλανήτη όλοι οι άνθρωποι έχουν εμπειρίες κατάρρευσης δύστυχων ανθρωπίνων όντων από ασθένειες (καρκίνο ή αλτσχάιμερ...), από «ακραία φυσικά φαινόμενα» ή τον πόλεμο, αλλά και από πείνα. Ελάχιστες μειοψηφίες ειδικών μελετητών της σύγχρονής μας πραγματικότητας γνωρίζουν τι σημαίνει κατάρρευση. Οι πολλοί άνθρωποι δίνουν τον τεράστιο αγώνα της οικονομικής τους επιβίωσης και γενικώς της επιβίωσής τους εντελώς ατομικά. Και γενικώς οι άνθρωποι, ως σύνολο ανθρώπων, βρίσκονται πλήρως αφοσιωμένοι στις «δουλειές τους», και κατά τα ατομικά τους διαφέροντα, στα χόμπι τους, στα συνέδρια και στις πάσης φύσεως δραστηριότητες και στην ψυχαγωγία τους... (Τα παραπάνω δεν αναφέρονται ως κατ'ανάγκην κακά. Αντίθετα, το πρόβλημα είναι πώς θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν). Αυτό είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της σύγχρονής μας πραγματικότητας στην όλη της εξέλιξη: η «απομάκρυνση», ενώ απαιτείται το εντελώς αντίθετο: η συνύπαρξη και η μέθεξη όλων σε μια παγκόσμια συλλογική προσπάθεια αποτροπής των δεινών και επιβίωσης.
Γιατί δεν συμβαίνει αυτή η παγκόσμια κοινή προσπάθεια; Λέγεται ότι φταίει ο παγκοσμίως διαμορφούμενος πολιτισμός που καθημερινά «εκβλακοποιεί» τόσο τις «μάζες» όσο και τις «ελίτ». Από το 2014 όμως μέχρι και σήμερα υπάρχουν δεκάδες αξιόπιστες μελέτες, που δείχνουν ότι όλα οδηγούν προς την έννοια μιας γενικής κατάρρευσης του πολιτισμού. Ο Σπέγκλερ το 1922 έθεσε το μεγάλο ζήτημα της κατάρρευσης των πολιτισμών με το έργο του Η παρακμή της Δύσης (αν και ο λεγόμενος Δυτικός και ο λεγόμενος Ανατολικός πολιτισμός στον εσώτατο πυρήνα τους διακατέχονται από την ίδια επεκτατική διάθεση, βία και φονικό). Και μετά την ευφυή θεώρηση του ζητήματος από τον Άρνολντ Τόυνμπη (Σπουδή της Ιστορίας,- A Study of History, 1934-1961) πολλές και αξιόπιστες μελέτες επισημαίνουν την επερχόμενη γενική κατάρρευση και του δικού μας πολιτισμού: Πρόγραμμα HANDY της NASA,το Εθνικό Κέντρο Breakthrough της Μελβούρνης, το Crouter Lab ETH της Ζυρίχης... Και η άποψη του Jared Diamond –Καθηγητής Βιογεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας, Λος Άντζελες: «Ο σημερινός μεγαλύτερος πληθυσμός, η ισχυρότερη καταστροφική τεχνολογία και η σημερινή αλληλεξάρτηση, η οποία θέτει τον κίνδυνο μάλλον καθολικής παρά τοπικής κατάρρευσης...»
Μέγιστο ζήτημα της εποχής μας δεν είναι μόνο η επαπειλούμενη παγκόσμια κατάρρευση. Εξίσου μεγάλο ζήτημα είναι και η έλλειψη οποιασδήποτε παγκόσμιας από κοινού δράσης για την αποτροπή αυτού που έρχεται. Ήδη το σημειώσαμε και πιο πάνω. Η «επαρχιακή σκέψη» που διαμορφώνει την πολιτική πρακτική ως τις μέρες μας δεν διαθέτει πλέον την οποιαδήποτε αποτρεπτική δυνατότητα. Απεναντίας επιταχύνει την επερχόμενη κατάρρευση. H επιστημονική σκέψη ανήκει στη διευρυμένη σκέψη, όπως και η φιλοσοφία και η τέχνη. Η «επαρχιακή σκέψη» χρηματοδοτεί την επιστημονική σκέψη και χρησιμοποιεί κάθε της επίτευγμα για τις δικές της επιδιώξεις. Ενίοτε και τη φιλοσοφία και την τέχνη εφόσον κρίνει ότι κάπου τής είναι χρήσιμες.
Η βασική «πολιτική αρχή» πολλών αιώνων και χιλιετηρίδων ότι, «βοηθάω» τον άλλον να καταστραφεί για να επιβιώσω και να «μεγαλουργήσω» εγώ, δεν μπορεί πλέον να προσφέρει καμία ωφελιμότητα στους ακόμα ενστερνιζόμενους αυτή την άποψη. Κάθε χώρα που καταστρέφεται στις μέρες μας-ή που θα καταστραφεί προσεχώς- σημαίνει αποδυνάμωση του πλανήτη να αντιδράσει συλλογικά και αποτελεσματικά. Κάθε χώρα που καταστρέφεται επιταχύνει απλώς την επερχόμενη ανήκεστη καταστροφή όλων. Εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τους κατοίκους της Γης, φαίνεται πιθανόν και οι κάτοικοι του πλανήτη Άρη (που είχαν φυσικές συνθήκες για την ανάπτυξη πολιτισμού όμοιες με τις γήινες του σήμερα, για παραπάνω από ένα εκατομμύριο χρόνια), ελαυνόμενοι από την ίδια πανίσχυρη «επαρχιακή σκέψη» να επέδειξαν κι αυτοί την ίδια παράλογη συμπεριφορά καθιστώντας τον κάποτε ζωηφόρο τους πλανήτη μιαν απέραντη έρημο. Και με μόνη «πνοή ζωής» την αδιάλειπτη παραμορφωτική δράση των καταιγίδων σκόνης...
Πρόσφατες μελέτες διαπιστώνουν ότι η Γη βρίσκεται στα πρόθυρα μιας ολικής κατάρρευσης, που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί από το 2025! Οι δυνάμεις που αναπτύσσονται είναι πλέον τεράστιες και ανεξέλεγκτες στην αλληλεπίδρασή τους και προφανώς καμία χώρα δεν μπορεί από μόνη της να τις αντιμετωπίσει, ούτε δημιουργώντας μικρούς συνασπισμούς με άλλες φιλικές της χώρες. Το όλο ζήτημα είναι καθαρά πλέον ένα παγκόσμιο ζήτημα. Μια πραγματική εικόνα ανάμεσα σε παρεμφερείς άλλες ανομοιότυπες εικόνες: οχτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν μείνει χωρίς πόσιμο νερό και τροφή, χωρίς φάρμακα, χωρίς ενεργειακές πηγές, χωρίς ούτε καν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα ώστε να μπορούν να αναπνεύσουν... Ποιος μπορεί να το επιθυμεί αυτό, που μέσα βρίσκεται και ο εαυτός του; Πρόκειται για κάτι το εφιαλτικό που όμως δεν φαίνεται να απασχολεί την παγκόσμια πολιτική σκέψη ή να την απασχολεί τουλάχιστον όσο θα έπρεπε! Αλλ'ούτε και την παγκόσμια κοινή γνώμη, αν υποθέσομε ότι αυτή εξακολουθεί να υπάρχει.
Η αποτροπή μιας παρόμοιας εφιαλτικής προοπτικής είναι η «διευρυμένη σκέψη». Έχει κάμει την εμφάνισή της δύο φορές όλες κι όλες στην παγκόσμια ιστορία: μετά τον βαριά καταστροφικό Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ως Κοινωνία των Εθνών, που έχει ως κεντρικό πυρήνα σκέψης ότι τα δεινά της ανθρωπότητας μπορούν να θεραπευτούν μόνο με την παγκόσμια συνεργασία. Η Κ.τ.Ε. δεν κατορθώνει παρ'όλα αυτά να αποτρέψει τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το καταστροφικότερο γεγονός που συντελέστηκε ποτέ στον πλανήτη Γη. Η δεύτερη διευρυμένη σκέψη» είναι ο Ο.Η.Ε. (1945) με τη λήξη του Β'Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά και πάλι η εποχή μας έχει φτάσει σε ένα πλήρες καταστροφικό αδιέξοδο.
Το ζήτημα είναι πλέον η «διευρυμένη σκέψη» να υλοποιηθεί πριν επέλθει η ανήκεστη καταστροφή. Αλλ' η «πολιτική τέχνη» έχει καταστεί πλέον εξαιρετικά δυσχερής. Ο Πλάτων θεωρούσε πάντα ότι μόνο αν κυβερνήσουν οι έχοντες τη δυνατότητα να φιλοσοφούν γνησίως και αληθώς τότε μπορεί να τελειώσουν τα δεινά των πόλεων. Και ο Αριστοτέλης θεωρούσε την «πολιτική τέχνη» ως την πλέον σπουδαία από όλες τις τέχνες και τις επιστήμες. Θα μπορούσε κάποιος να αναλογιστεί: δεν υπάρχει δυνατότητα να βοηθηθεί ο άνθρωπος και από την τεχνητή νοημοσύνη;
Εκφράζονται φόβοι ότι ένας υψηλής νοημοσύνης και χωρίς συνείδηση αλγόριθμος θα έχει εντελώς αρνητικές. Όταν πριν από κάποια χρόνια έγραψα το «Απίστευτο μηχάνημα» ο δημιουργός του εδημιουργούσε ένα υψηλής νοημοσύνης Μηχάνημα με συνείδηση, ώστε συνεργαζόμενο με τους ειδικούς γνώστες-ανθρώπους να περισώσουν τον πλανήτη από τα δεινά του και να αποτρέψουν την καταστροφή του. Μια κλειστή ομάδα ανθρώπων δολοφονεί τον δημιουργό του, κλέβει το Μηχάνημα και θέλει με τη βοήθειά του να εξοντώσει τους ανθρώπους των μεγάλων αγαθών προθέσεων. Το Μηχάνημα όμως κατορθώνει να ανατρέψει τα σχέδιά τους και αυτοβούλως να περισώσει τους ανθρώπους των αγαθών προθέσεων.
Σε μια πραγματικά ενδιαφέρουσα επιστημονική ανακοίνωση που έγινε τους τελευταίους μήνες, και δημοσιεύτηκε στο International Journal of Astrobiology (16 Φεβρ. 2022) του Άνταμ Φρανκ (Adam Frank), καθηγητή Φυσικής και Αστρονομίας στο University of Rochester, και των συναδέλφων του Ντέιβιντ Γκρίνσπουν (David Grinspoon) στο Planetary Science Institute και Σάρα Γουόκερ (Sara Walker) στο Arizona State University, οι παραπάνω ερευνητές θεωρούν ότι ο πολιτισμός μας είναι μια «ανώριμη τεχνόσφαιρα» (immature technosphere), «μη αυτοσυντηρούμενη». Υπάρχει νοημοσύνη στη Γη, αλλά δεν είναι πλανητική. "If we ever hope to survive as a species, we must use our intelligence for the greater good of the planet", επισημαίνει ο Άνταμ Φρανκ. «Εάν ελπίζουμε να επιβιώσομε ως είδος, πρέπει να χρησιμοποιήσομε την ευφυΐα μας για το μεγαλύτερο καλό του πλανήτη». Πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συλλογική παγκόσμια δράση. Αλλά πέραν της ώριμης τεχνόσφαιρας η επιβίωση του ανθρωπίνου όντος δεν είναι μόνο ζήτημα εξέλιξης της τεχνολογίας.
Ο Πλάτων στον Πρωταγόρα προτάσσει κι αυτός, βέβαια, την «έντεχνη σοφία» του Ηφαίστου και της Αθηνάς, που ο φιλάνθρωπος Προμηθέας έκλεψε από τα εργαστήρια του Ηφαίστου και τα παρέδωσε στους ανθρώπους μαζί με τη φωτιά.Και στο σημείο αυτό ο Άνταμ Φρανκ και οι συνάδελφοί του φαίνεται να συμφωνούν με την άποψη του Πλάτωνα. Αλλά και πάλι το ανθρώπινο ον με μόνο την τεχνική σοφία δεν κατορθώνει να επιβιώσει και κινδυνεύει να αφανιστεί. Έτσι, ανακύπτει ως αναγκαιότητα και η ύπαρξη της πολιτικής τέχνης. Αυτό ακριβώς είναι και το μεγάλο πρόβλημα των ημερών μας: ότι η «πολιτική τέχνη» δημιουργείται από την πανίσχυρη «επαρχιακή σκέψη», που νομοτελειακά οδηγεί στην κατάρρευση.
Όταν πριν από 30 περίπου χρόνια (1993) τελείωνα το Αγωνία επιβίωσης αναζητούσα τις πληρέστερες και πλέον πειστικές εικόνες μιας παγκόσμιας κατάρρευσης. Η πραγματικότητα ως τις μέρες μας επιβεβαίωσε και επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών των εικόνων.
Στο συνέδριο που πραγματοποιείται, μυθιστορηματικά, στη «Μεγάλη Αίθουσα των Συνεδριάσεων της Κόλασης»-που μπορεί να είναι και μία αίθουσα επίγεια των συνεδριάσεων των πλέον ισχυρών ή ακόμα και των λιγότερο ισχυρών χωρών του πλανήτη: Σ'αυτό το μοναδικό συνέδριο παίρνουν μέρος όλοι οι ανά τους αιώνες διακριθέντες Homo s. Sapiens, είτε για καλό είτε για κακό. Όλοι οι σύνεδροι είναι εντελώς απαισιόδοξοι ως προς τις δυνατότητες επιβίωσης του πλανήτη Γη. Και μόνο ένας παλαιός ρήτορας και πολιτικός αναλυτής εκφράζει μια εξαιρετικά αισιόδοξη άποψη: ότι ο πλανήτης μπορεί να περισωθεί με την «Ένωση των Πολιτειών του Κόσμου», προσδιορίζοντας αυστηρά και τους ιδανικούς όρους αυτής της Ένωσης.
Φαίνεται λοιπόν ότι η ολέθρια παγκόσμια κατάρρευση τελικά απετράπη από την παγκόσμια συνεργασία. Πολύ πιθανόν να επιτεύχθηκε και η κάποια ενηλικίωση του ανθρώπου σε σοφία, κατά τη συμβουλή του «Πικρού Εξωγήινου» (Σπύρου Βρεττού, Πικρός Εξωγήινος, εκδ. Βακχικόν, Αθήνα 2017). Ο Homo s. Sapiens κατόρθωσε να διασφαλίσει την παρουσία του στον πλανήτη Γη, καθιστώντας και τον ίδιο τον πλανήτη περαιτέρω κατοικήσιμο. Έτσι, που, χιλιάδες χρόνια μετά, οι άνθρωποι έχουν πετύχει –σύμφωνα με το μυθιστόρημα- και τη συμβουλή του Ισοκράτη- τη δυνατότητα της σίγουρης διαφυγής τους προς τους άπλετους συμπαντικούς χώρους. «Έφευγαν και οι τελευταίοι ζωντανοί πριν ή ο θάνατος καταλύσει τον ήλιο, αποχαιρετώντας για πάντα τον πλανήτη Γη-πλανήτη της υπέρτατης χαράς και της υπέρτατης θλίψης-προς τις ατελεύτητες κατοικίες του διαστήματος».-