Και ίσως ήταν η μοναδική φορά που όχι μία αλλά δύο παραγωγές, και μάλιστα με τη μία να διαδέχεται την άλλη, προκάλεσαν τόσο έντονες αντιδράσεις, ξεσηκώνοντας φωνές, αποχωρήσεις και αντιδράσεις. Για να ακολουθήσουν στη συνέχεια κείμενα και γνώμες σχεδόν... αφοριστικές.
Η Επίδαυρος βρέθηκε στο επίκεντρο, κάτι που φυσικά έχει ξαναγίνει στο παρελθόν με έλληνες και ξένους σκηνοθέτες, θέτοντας για άλλη μια φορά ερωτήματα χωρίς απάντηση: Ποιοι και με ποιες παραστάσεις «δικαιούνται» να κατεβαίνουν στο αρχαίο θέατρο του Πολυκλείτου; Ποιοι το επιτρέπουν και γιατί δεν παρεμβαίνουν οι «αρμόδιοι»; Ποιος έχει την ευθύνη; Πώς «πρέπει» να ανεβαίνει το αρχαίο δράμα – λες και υπάρχει συνταγή. Και, επιτέλους, ποιος θα γίνει θεματοφύλακας για να προφυλάξει το κοινό και παράλληλα να διασφαλίσει το κύρος, την «ιερότητα» και την τιμή της Επιδαύρου;
Γεμίζοντας τις κερκίδες
Το πρώτο πάντως στοιχείο του εφετινού απολογισμού και ίσως το πιο σημαντικό είναι πως οι παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου προκάλεσαν το ενδιαφέρον του κοινού, γεμίζοντας τις κερκίδες. Με λιγότερα ή περισσότερα sold out – από τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη της Κατερίνας Ευαγγελάτου και του Εθνικού Θεάτρου, που άνοιξε τα Επιδαύρια 2023 (7-8 Ιουλίου) ως τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή από τον Σίμο Κακκάλα (25-26/8) – το κοινό συμμετείχε στη θεατρική εμπειρία. Τμήμα αυτού του ίδιου κοινού, προφανώς, εξέφρασε με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση την ικανοποίηση ή, κυρίως, την αντίθεσή του σε αυτό που παρακολούθησε.
Την ίδια στιγμή όμως φάνηκε καθαρά ότι ο κόσμος δεν ενημερώνεται για το τι πάει να δει, αρκούμενος στον τίτλο της τραγωδίας ή της κωμωδίας και στο όνομα του αρχαίου ποιητή. Αν και δεν συνηθίζουμε να το λέμε (κατά το «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο»;), έχει και το κοινό την ευθύνη του – όχι φυσικά για το περιεχόμενο, αλλά για το πόσο ενημερωμένος είναι πριν την επιλογή μιας παράστασης.
Αντιδράσεις για τον θεσμό
Διότι τόσο για τους «Σφήκες» του Αριστοφάνη όσο και για τη «Μήδεια» του Ευριπίδη, οι σκηνοθέτες τους, Λένα Κιτσοπούλου και Φρανκ Κάστορφ, αντιστοίχως, είχαν ευθύς εξαρχής ξεκαθαρίσει ότι η παράσταση φέρει την υπογραφή τους και στο κείμενο. Ανέλαβαν δηλαδή την ευθύνη να το ξαναγράψουν... Ακολούθησαν αντιδράσεις, ουσιαστικές αλλά και ανούσιες για το παρόν και το μέλλον του θεσμού του Φεστιβάλ αλλά και της «τιμής» του αρχαίου θεάτρου. Εχοντας στην αφετηρία την κωμωδία του Αριστοφάνη και την τραγωδία του Ευριπίδη, οι δύο παραστάσεις, η καθεμία με τα δικά της χαρακτηριστικά, διατήρησαν την ένταση σε υψηλά επίπεδα. Ωστόσο δεν μπορούμε επ' ουδενί να κάνουμε συγκρίσεις ανάμεσα στους δύο σκηνοθέτες. Η Κιτσοπούλου, την οποία κάλεσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Γιάννης Μόσχος να αναλάβει την παραγωγή, έχει δώσει εδώ και χρόνια το στίγμα της με φανατικούς θαυμαστές και εχθρούς. Από την άλλη, ο Γερμανός Φρανκ Κάστορφ, μετά από πρόσκληση της Κατερίνας Ευαγγελάτου και σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ, παρέδωσε μια δική του, σύγχρονη εκδοχή της «Μήδειας», εμπλουτισμένη με κείμενα του Χάινερ Μίλερ και ποίηση του Αρτίρ Ρεμπό.
«Μήδεια», Φρανκ Κάστορφ
Πρόσωπα που ξεχώρισαν
Εκτός από τις δύο παραστάσεις που έφεραν την Επίδαυρο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της αντιπαράθεσης, στο υπόλοιπο πρόγραμμα ξεχώρισαν πρόσωπα, σκηνοθετικές ματιές και σκηνικές πρωτοβουλίες.
Είδαμε έργα που δεν βλέπουμε συχνά, όπως την «Εκάβη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία της Ιούς Βουλγαράκη με την Ελένη Κοκκίδου και άλλα που είναι εξαιρετικά γνώριμα στο κοινό όπως ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή από τον Σίμο Κακκάλα με τον Γιάννη Στάνκογλου. Είδαμε παραστάσεις μοιρασμένες ισότιμα σε γυναίκες και άνδρες. Είδαμε την εναλλακτική ματιά της Εφης Μπίρμπα στους «Βατράχους» του Αριστοφάνη, με το δίδυμο Αρη Σερβετάλη και Μιχάλη Σαράντη, με τον τελευταίο να ξεχωρίζει με την ερμηνεία του. Είδαμε τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη από την Κατερίνα Ευαγγελάτου, παραγωγής Εθνικού, με το υψηλής αισθητικής και λειτουργικότητας σκηνικό της Εύας Μανιδάκη, καθώς και την εμπνευσμένη ερμηνεία της Ελενας Τοπαλίδου στον ρόλο της Αφροδίτης – και της Αρτέμιδος. Είδαμε τον Δημήτρη Καταλειφό για πρώτη φορά σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Επίδαυρο με τον Οιδίποδα επί Κολωνώ στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή. Και μαζί του τον Χρήστο Χατζηπαναγιώτη σε μια στέρεη εκδοχή του Θησέα και την πάντα ταλαντούχα Αγγελική Παπαθεμελή ως Αντιγόνη. Με τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη από το ΚΘΒΕ και τη Ρούλα Πατεράκη στον ρόλο της Εκάβης, ολοκληρώθηκε το εφετινό πρόγραμμα.
Οιδίπους επί Κολωνώ, Δημήτρης Καταλειφός
Η Επίδαυρος των αντιφάσεων
Η «αντίφαση» πάντως που ακολουθεί και ενίοτε χαρακτηρίζει τον χώρο μοιάζει να έχει τις ρίζες της στο παρελθόν. Ας μην ξεχνάμε ότι η Επίδαυρος ήταν άνδρας... Γιος του βασιλιά Αργους και της Ευάδνης, εγγονός του Δία και της Νιόβης, ο Επίδαυρος ήταν ο τρίτος κατά σειρά άρχοντας και ήρωας της περιοχής, από τον οποίο πήρε και το όνομά της. Σύμφωνα με τον Ομηρο, έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο ενώ συμμετείχε στους Μηδικούς Πολέμους και ήταν σύμμαχος των Σπαρτιατών στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Ο τόπος ήταν η πατρίδα του Ασκληπιού, του θεού της Ιατρικής, γι' αυτό και εκεί χτίστηκε το Ασκληπιείο. Εκεί λατρευόταν και ο θεός Απόλλων. Η αρχική χρήση τού μετέπειτα θεάτρου ήταν για να διασκεδάζουν οι ασθενείς. Χρειάστηκε να περάσουν αιώνες για να αποκτήσει τη σημερινή του χρήση. Ως αμιγώς θεατρικός τόπος ξεκίνησε να λειτουργεί το 1954 με τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη ενώ έναν χρόνο μετά (1955) εγκαινιάστηκαν επισήμως πλέον τα Επιδαύρια με την «Εκάβη» του Ευριπίδη από τον Αλέξη Μινωτή. Η επέτειος των 70 χρόνων αναμένεται να εορτασθεί το καλοκαίρι του 2025.
Ο χρόνος πάντως δεν μπορεί να πλήξει το μεγαλείο της Επιδαύρου ούτε, βέβαια, οι αμφισβητούμενες παραστάσεις. Ευτυχώς θα ζήσει και μετά από εμάς.