«Koyaanisqatsi» στη γλώσσα των ιθαγενών Χόπι σημαίνει ζωή χωρίς αρμονία και χωρίς ισορροπημένη επαφή με το περιβάλλον. Η μινιμαλιστική μουσική του Φίλιπ Γκλας, που έντυνε το καλειδοσκόπιο των εικόνων του ποιητικού ντοκιμαντέρ του Γκόντφρεϊ Ρέτζιο, παραμένει συναρπαστική. Οι προειδοποιήσεις του «Koyaanisqatsi» από προφητείες έχουν μετατραπεί σε συναγερμό και μια παράσταση στο Ηρώδειο, το Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου, έρχεται να μας το υπενθυμίσει μέσα από μια υψηλής ποιότητας εμπειρία
Η καριέρα του Φίλιπ Γκλας βρίθει από καθηλωτικές μελωδίες, μινιμαλιστικά κομψοτεχνήματα και ambient πειραματισμούς. Όμως το «Koyaanisqatsi» θεωρείται δίχως αμφιβολία η κορωνίδα του έργου του. Η επαναληπτικότητα των μοτίβων και των ηχητικών στρωμάτων του δεν ήταν ποτέ τόσο σαγηνευτική. Η ορχηστρική μουσική του Γκλας δημιούργησε έναν συμπαγή συμφωνικό ρυθμό που ηλεκτρίζει τις εικόνες στη μεγάλη οθόνη. Οι μελωδίες αφήνουν χώρο στην ομορφιά, στη βία και στο χάος που συνυπάρχουν σε ένα πολυσύχναστο κέντρο μιας μεγάλης πόλης. Περνώντας μέσα από αστικά κέντρα και φυσικά τοπία, η φρενήρης ματιά του φιλμ μας φέρνει σε επαφή με μια «ζωή εκτός ισορροπίας», όπως μεταφράζεται ο τίτλος.
Η εναρκτήρια ψαλμωδία και οι καμπάνες θιβετιανών ναών μαζί με τις χορωδιακές φωνές και τους ηλεκτρονικούς ρυθμούς λειτούργησαν ως η τέλεια αντίστιξη σε εικόνες από φαράγγια, ουρανοξύστες, σύννεφα καταιγίδας, αγροτικά μηχανήματα, εργοστάσια και κτήρια που καταρρέουν. Η μουσική του Γκλας γράφτηκε για να πυροδοτήσει έναν διάλογο, ή πιο σωστά έναν διαλογισμό, όσον αφορά τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο που έφτιαξε. Αν της δοθεί ο χώρος για να αναπνεύσει, η μουσική του έργου κόβει την ανάσα, και γίνεται ακόμα πιο συναρπαστική όταν συνδέεται σωστά, στην πλήρη μορφή της, με τα οπτικά στοιχεία της ταινίας.
Ο σκηνοθέτης Γκόντφρεϊ Ρέτζιο κατέγραψε τη σύγκρουση του ανθρώπου με τη φύση, την τεχνολογία και τον ίδιο του τον εαυτό, χρησιμοποιώντας μια μη αφηγηματική δομή για να μιλήσει για τον τρόπο που η τεχνολογική πρόοδος έχει αλλάξει τον κόσμο μας ανεπιστρεπτί. Μιλώντας για τη δημιουργία του κλασικού έργου που κυκλοφόρησε το 1982, ο Ρέτζιο είχε δηλώσει: «Δεν είναι ότι χρησιμοποιούμε την τεχνολογία, αλλά ότι ζούμε την τεχνολογία. Η τεχνολογία έχει γίνει τόσο πανταχού παρούσα όσο και ο αέρας που αναπνέουμε».
Ένα κινηματογραφικό παράδοξο
Το «Koyaanisqatsi» είχε κυκλοφορήσει αρχικά στις κινηματογραφικές αίθουσες χάρη στην καθοριστική βοήθεια του διορατικού Φράνσις Φορντ Κόπολα, που ένιωσε την ανάγκη να φέρει αυτή την οπτικοακουστική εμπειρία σε μεγαλύτερα ακροατήρια. Όμως η ψυχεδελική φύση του έργου και το συνειρμικό μοντάζ είχαν αρχικά αντιμετωπιστεί με χλεύη και απαξίωση, ενώ έχουν δημιουργηθεί και ουκ ολίγες παρωδίες για κάτι που πολλοί είχαν περιγράψει ως την «Οδύσσεια του Διαστήματος για οικολόγους».
Με τα χρόνια, το αταξινόμητο new age ντοκιμαντέρ εκτιμήθηκε κυρίως για τις πρωτοποριακές τεχνικές στο μοντάζ αλλά και για τη χρήση του time-lapse, σύμφωνα με το οποίο μια σταθερή κάμερα αποτυπώνει υλικό ωρών από το ίδιο ακριβώς σημείο όπου είναι τοποθετημένη. Μάλιστα, ο σκηνοθέτης δημιούργησε την τριλογία «Qatsi» με τις δύο συνέχειες, τα σαφώς υποδεέστερα «Powaqqatsi» (1988) και «Naqoyqatsi» (2002).
Αυτά που δεν αμφισβητήθηκαν ποτέ είναι ο υπνωτικός μινιμαλισμός του Φίλιπ Γκλας και ο αρμονικός συνδυασμός των αρχαϊζόντων ήχων με τους ηλεκτρονικούς ήχους που σχηματίζουν ομόκεντρους επαναληπτικούς κύκλους, με το μάντρα «Κο-για-νι-σκάτσι» να εντείνει την ονειρώδη αποτύπωση ενός σύγχρονου σκότους και μιας αστικής σήψης.
Τη μεγαλοπρέπεια των αρχαίων σπηλαιογραφιών, τις επιβλητικές οροσειρές και τα τοπία της ερήμου, που μοιάζουν εντελώς απόκοσμα, διαδέχονται τα ιλιγγιώδη φώτα της πόλης, και τις ατέλειωτες ουρές των ανθρώπων σε μια απρόσωπη και αυτοματοποιημένη μητρόπολη με κυκλοφοριακή συμφόρηση οι πολυδαίδαλοι λαβύρινθοι του Μανχάταν και του Λος Άντζελες. Ο Γκλας ανέδειξε την αντίθεση των εικόνων και έδωσε άλλη τροπή στην ιδέα της υποταγής του αρχέγονου στο μοντέρνο, και όλα αυτά με ταπεινή κομψότητα.
Το Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου θα παρουσιαστεί ζωντανά στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού το εμβληματικό έργο «Koyaanisqatsi: Life out of balance» στην ολότητά του. Τη μουσική της ταινίας θα ερμηνεύσει το Philip Glass Ensemble, δηλαδή το καλλιτεχνικό όχημα του Φίλιπ Γκλας, ενώ ταυτόχρονα θα προβάλλεται η ταινία. Έτσι το Ηρώδειο θα λειτουργήσει ως ένας χώρος εγκατάστασης (installation) όπου ήχος και εικόνα θα συνυπάρχουν. Πλάι στο Philip Glass Ensemble θα εμφανιστεί και η χορωδία Academia Athens Youth Choir.