Κάθε Κυριακή του Θωμά, οι Πόντιοι συγκεντρώνονται σε διάφορα νεκροταφεία της χώρας για να τιμήσουν τους νεκρούς τους και να γιορτάσουν μαζί τους το Πάσχα. Είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έθιμο, καθώς δεν περιλαμβάνει θρήνο, αλλά ευφορία.
Οι ρίζες του φτάνουν πολύ πίσω, όπως μαρτυρά μια αττική λευκή λήκυθος που χρονολογείται περίπου στο 440 π.Χ., στην οποία απεικονίζεται γυναίκα να εναποθέτει στον τάφο νεαρού άνδρα κάνιστρο με προσφορές – σκηνή συνηθισμένη σε λευκές ληκύθους, που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στην ταφική διαδικασία. Κάποιοι μελετητές συνδέουν το έθιμο των Ποντίων με το αρχαίο των Υδροφόριων, που πραγματοποιούνταν στην Αθήνα προς τιμήν του Διονύσου την τρίτη ημέρα της γιορτής των Ανθεστηρίων, σε ανάμνηση όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Οι Αθηναίοι έριχναν αλεύρι από σιτάρι ζυμωμένο με μέλι προς τις χθόνιες θεότητες σε ένα χάσμα στο τέμενος της Γης Ολυμπίας. Κατά τη λήξη της τελετής πίστευαν ότι οι ψυχές επέστρεφαν στον Κάτω Κόσμο, οπότε φώναζαν: Θύραζε Κάρες ουκέτ' Ανθεστήρια (Φύγετε Κήρες -κόρες της Νύκτας-, δεν υπάρχουν πια Ανθεστήρια).
Το έθιμο διαπέρασε τις γενιές και αγκαλιάστηκε από τους Ποντίους, οι οποίοι, επαναπατρισθέντες από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και την Τουρκία, το αναβιώνουν κάθε χρόνο σε αρκετές περιοχές – από τη Νέα Κρώμνη Δράμας, τη Χαρίεσσα Νάουσας, την Κομοτηνή, την Καλαμαριά και τη Νέα Τραπεζούντα Πιερίας, μέχρι τα Σούρμενα, τον Κορυδαλλό, τις Αχαρνές, τον Ασπρόπυργο, το Σχιστό, την Καλλιθέα και την Αγία Βαρβάρα Αττικής, αλλά και σε νησιά όπως η Κάρπαθος και η Άνδρος.
Σπονδές και μνήμες
Βρισκόμαστε στο νεκροταφείο του Σχιστού, όπου από νωρίς το πρωί οι οικείοι των νεκρών πλένουν τα μνήματα, για να τα μετατρέψουν στη συνέχεια σε τραπέζια, στρωμένα με τραπεζομάντιλα, τοποθετώντας πάνω τους κόκκινα αυγά, αλμυρά και γλυκά βουτήματα, πασχαλινά τσουρέκια, κρεατικά, πατάτες, αλλαντικά, τυριά, σαλάτες και, βέβαια, βότκα και κρασί. Το θέαμα θυμίζει πασχαλινό τραπέζι, με κάποια στοιχεία από ρωσικά τραπεζώματα – η βότκα και τα τουρσιά. Σε κάποια χωριά το έθιμο περιλαμβάνει και μουσικές με λύρα, σαν να προσπαθούν οι ζωντανοί να ξυπνήσουν τους νεκρούς τους και να γιορτάσουν μαζί τους.
Ανακαλώ τις δικές μου παιδικές μνήμες, όταν πηγαίναμε στο νεκροταφείο εκείνη την ημέρα και ποτέ δεν μου φάνηκε να συμβαίνει κάτι περίεργο ή μακάβριο. Θυμάμαι ότι πήγαινα με τον παππού μου στο νεκροταφείο, τον οποίο τώρα πλέον επισκέπτομαι εκεί.
Το έθιμο περιλαμβάνει και βόλτα σε τάφους συγγενών, φίλων ή αγνώστων, με κοινό σκοπό να τιμηθούν αυτοί που έφυγαν. Πλησιάζοντας στον τάφο, πρέπει να δεχτείς το ποτό και το συνοδευτικό που σου προσφέρουν – βότκα ή κρασί, μαζί με κάποιο λαχταριστό έδεσμα. Και όλα αυτά, ενώ οι ιερείς περιφέρονται από μνήμα σε μνήμα, ψέλνοντας το αναστάσιμο τροπάριο και λέγοντας μια προσευχή για την ψυχή του νεκρού.
Φεύγοντας, οι επισκέπτες αφήνουν κόκκινα αυγά στους τάφους κι ένα ποτηράκι βότκα για τους νεκρούς. Η σιωπή επιστρέφει στο νεκροταφείο και η ζωή συνεχίζεται.