Οι νεοελληνικές σπουδές ανά τον κόσμο φθίνουν. Μπορεί να υπάρχουν σχετικά τμήματα σε εγνωσμένου κύρους διεθνώς πανεπιστήμια σε Ευρώπη, Αμερική, Ασία, Αυστραλία, ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν κελύφη. Ενας ή δύο πανεπιστημιακοί με αφοσίωση, πάθος και πολλή δουλειά καταφέρνουν να τα διατηρούν ζωντανά. «Η νέα ελληνική γλώσσα δεν είναι όπως τα αρχαία, απευθύνεται πλέον σε ένα μικρό διεθνές κοινό. Ας μη γελιόμαστε, ο νεοελληνικός μύθος ξεθωριάζει», παραδέχεται στην «Κ» έμπειρος νεοελληνιστής. «Τα αρχαία ελληνικά φέρουν την αίγλη της αρχαιότητας. Οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι έχουν απόλυτη σχέση με την ιστορία της Ευρώπης. Η δυναμική των νεοελληνικών δεν είναι η ίδια. Να σας πω ότι προ ετών στα πανεπιστήμια των σκανδιναβικών χωρών υπήρχαν 14 τμήματα αρχαίων ελληνικών και τώρα εξακολουθούν να λειτουργούν τα 13, ενώ τα τμήματα νεοελληνικών ήταν 8 και τώρα λειτουργεί μόνο ένα», παρατηρεί στην «Κ» ο Βασίλης Σαμπατακάκης, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λουντ της Σουηδίας και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών.
«Οι νεοελληνικές σπουδές αποτελούν ένα αντικείμενο που ορίζεται γλωσσικά, δηλαδή σπουδές που αφορούν την ελληνική γλώσσα (διδακτική, ιστορία της γλώσσας, γλωσσολογία) και λογοτεχνία (λογοτεχνική κριτική, φιλολογία, συγκριτικές σπουδές, μεταφρασεολογία) ή/και γεωγραφικά, δηλαδή σπουδές που αφορούν περιοχές στις οποίες έζησαν και ζουν Έλληνες περίπου από τον 15ο αιώνα και εξής. Στις σπουδές αυτές κατατάσσονται και σπουδές για τη μετανάστευση και τη διασπορά», αναφέρει στην «Κ» η Μαρία Στασινοπούλου, καθηγήτρια στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
Ο κατάλογος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών δείχνει 66 τμήματα νεοελληνικών σπουδών σε 17 χώρες της Ευρώπης. Συνήθως οι νεοελληνικές σπουδές εκτός Ελλάδος εντάσσονται σε μεγαλύτερα τμήματα του πανεπιστημίου. Ανάλογα με την παράδοση κάθε χώρας και κάθε πανεπιστημίου, αλλά και το υπάρχον δυναμικό, οι νεοελληνικές σπουδές συνδυάζονται με τις κλασικές, τις βυζαντινές, την ιστορία, την πολιτική επιστήμη κ.ά. Ωστόσο, πολλά από αυτά στηρίζονται σε ελάχιστους ανθρώπους – κάποια έχουν μόνον ένα μόνιμο διδάσκοντα. Παράλληλα, πολλά πανεπιστημιακά τμήματα σε Ευρώπη, ΗΠΑ, Καναδά και αλλού χρησιμοποιούν αποσπασμένους εκπαιδευτικούς για τη διδασκαλία της γλώσσας. Αυτή η διαδικασία συντονίζεται από το ελληνικό υπουργείο Παιδείας. Ο κίνδυνος αυτού του είδους της υποστήριξης είναι πως όταν σταματήσει ο ελληνικός φορέας να χρηματοδοτεί, το πανεπιστήμιο δεν καλύπτει το κενό και χάνεται έτσι η θέση. Και τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολλές συνταξιοδοτήσεις πανεπιστημιακών.
Η Ελλάδα, εντασσόμενη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατέστη μέλος μιας ευρωπαϊκής οικογένειας με πολιτισμικό αποτύπωμα που «καλύπτεται» από το ευρωπαϊκό.
Από την άλλη, όπως επισημαίνει η κ. Στασινοπούλου από την εμπειρία της στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, «συνήθως περισσότεροι φοιτητές επιλέγουν να σπουδάσουν μόνο τη γλώσσα ή επιλέγουν το αντικείμενο ως δευτερεύον ή τριτεύον, και λιγότεροι να πάρουν ένα πτυχίο. Στη δεύτερη περίπτωση, συνήθως ολοκληρώνουν δύο πλήρη πτυχία σε συνδυασμό με ένα «μεγάλο» αντικείμενο όπως νομική, ψυχολογία, ιστορία, πολιτική επιστήμη, φιλοσοφία». Και καθώς η κύρια χρηματοδότηση των νεοελληνικών σπουδών στο εξωτερικό γίνεται από τα ίδια τα ΑΕΙ, σήμερα, που όλα τα πανεπιστήμια εφαρμόζουν κριτήρια αριθμητικά για τη χρηματοδότηση, το μειωμένο ενδιαφέρον των φοιτητών συνιστά μείζον πρόβλημα.
Ένας κύριος λόγος της μείωσης του ενδιαφέροντος για τις νεοελληνικές σπουδές είναι πως η Ελλάδα, εντασσόμενη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατέστη ένα μέλος μιας μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας, με πολιτισμικό αποτύπωμα που «καλύπτεται» πλέον από το ευρωπαϊκό. Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Σαμπατακάκη, στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης το ενδιαφέρον είναι πιο μεγάλο λόγω των καλών σχέσεων της Ελλάδας με τα κράτη αυτά, της αίγλης της χώρας μας ως μέλους της Ε.Ε. και της πανεπιστημιακής παράδοσης που έχουν τα ΑΕΙ των ανατολικών χωρών. Ευρύτερα το ενδιαφέρον των ΑΕΙ κάθε χώρας για τις νεοελληνικές σπουδές επηρεάζεται και από την πρόσληψη της Ελλάδας διεθνώς. «Πρέπει να διακρίνουμε από χώρα σε χώρα και από την εκάστοτε υφιστάμενη παράδοση σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα, ας θυμηθούμε την ίδρυση έδρας Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Μόναχο το 1897, την έδρα Κοραή στο King's College του Λονδίνου το 1918, την έδρα για τη διδασκαλία της μετακλασικής και νεότερης ελληνικής φιλολογίας από το 1930 στη Σορβόννη. Στη Βιέννη, λόγω των Ελλήνων εμπόρων από τον 18ο αιώνα και της ελληνικής τυπογραφίας, υπάρχει μακρά παράδοση ενδιαφέροντος για τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό.
Οπωσδήποτε υπήρξε ενδιαφέρον για την Ελλάδα από το 1967 έως το 1974, αλλά ακόμη μεγαλύτερο ήταν πιστεύω από το 1974 έως και περίπου δέκα χρόνια μετά την ένταξη στην Ε.Ε. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα δημιούργησε εκ νέου πολιτικό ενδιαφέρον, αλλά αυτό απορροφήθηκε από συγκριτικά μαθήματα για όλα τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου», δηλώνει η κ. Στασινοπούλου. «Οι ελληνικές σπουδές παράγουν την πολιτιστική διπλωματία, φτιάχνουν "πρεσβευτές" της χώρας μας στο εξωτερικό. Γι' αυτό πρέπει να τονώσουμε το ενδιαφέρον των ξένων για τη σύγχρονη Ελλάδα. Πρέπει να ληφθούν αποφάσεις για το μέλλον των νεοελληνικών σπουδών και σε αυτό ρόλο έχουν τα υπουργεία Πολιτισμού, Εξωτερικών και Παιδείας», τονίζει ο κ. Σαμπατακάκης.
Οι συνάδελφοί του τον υποδεικνύουν ως πανεπιστημιακό που με έμπνευση και σκληρή δουλειά διατηρεί ζωντανές τις νεοελληνικές σπουδές στη Σουηδία. Αλλά χρειάζονται πολύ περισσότεροι πανεπιστημιακοί της ίδιας στόφας για να διαδώσουν τον μύθο της Ελλάδας και του πολιτισμού της στο εξωτερικό. Υπάρχει, όμως, μύθος;
